Mechanizmy obronne

Mechanizmy obronne są automatyczną indywidualną odpowiedzią na sytuacje wewnętrznego lub zewnętrznego stresu; ich działanie jest zasadniczo automatyczne i dokonuje się bez świadomego wysiłku, często także poza świadomością jednostki; poszczególne osoby wykazują tendencję do pewnego rodzaju »specjalizacji«, polegającej na używaniu tych samych mechanizmów obronnych w podobnych sytuacjach

Definicja DSM mechanizmy obronne są działającymi automatycznie procesami psychologicznymi, które chronią jednostkę przed niepokojem i przed świadomością tak zewnętrznych, jak i pochodzących z wewnątrz niebezpieczeństw lub czynników wywołujących stres; jednostka jest często nieświadoma tych procesów, gdy one działają; mechanizmy obronne warunkują reakcję jednostki na konflikty emocjonalne oraz wewnętrzne lub zewnętrzne źródła stresu;

Po co? Zadaniem mechanizmów obronnych jest dostarczenie jednostce iluzji, że kontroluje ona problematyczną sytuację, wtedy gdy kontrola rzeczywista jest z różnych względów niemożliwa. Iluzoryczna kontrola daje ten sam wynik, co kontrola rzeczywista, to jest zmniejsza niepokój spowodowany przez stres oraz przywraca jednostce na nowo równowagę psychiczną.

Zaburzenia nerwicowe Zachowanie jednostki, która stosuje wiele mechanizmów obronnych, która nie potrafi zaakceptować zbyt wielu swoich uczuć i pragnień, która nie jest w stanie świadomie się z nimi skomunikować staje się powoli zaburzone i prowadzi do powstania zaburzeń nerwicowych. W powstawaniu zaburzeń nerwicowych zasadniczą rolę odgrywają myśli i przeżycia zbyt zagrażające dla jednostki, aby mogła otwarcie skonfrontować się z nimi.

Dojrzałe mechanizmy obronne to zwykle świadome i mające dużą wartość „sposoby” przystosowania się do rzeczywistości.

Dojrzałe mechanizmy obronne Antycypacja – realistyczne przewidywanie, planowanie przyszłego dyskomfortu wewnętrznego. Skierowane na cel martwienie się, jakby oswajanie się z nadchodzącą sytuacja stresową. Obejmuje również antycypacyjną żałobę.

Dojrzałe mechanizmy obronne Stłumienie – jednostka półświadomie odkłada na jakiś czas myślenie o niepokojących ją problemach, pragnieniach, uczuciach lub doświadczeniach. Mechanizm ten obejmuje również np. szukanie dobrych stron niekorzystnych wydarzeń, stoicyzm.

Dojrzałe mechanizmy obronne Humor – otwarte wyrażanie swoich uczuć bez własnego dyskomfortu i przykrego odbioru przez innych. Humor pozwala konfrontować się z tym co inaczej byłoby zbyt trudne do zniesienia. W przeciwieństwie do żartu, nie powoduje oderwania uwagi od tego, co jest aktualnym problemem emocjonalnym.

Dojrzałe mechanizmy obronne Sublimacja – jednostka realizuje uczucia lub impulsy potencjalnie groźne poprzez zachowania zastępcze, łatwiej dostępne i akceptowane społecznie. Przez co zmniejsza przykrość związaną z utratą dając umiarkowaną satysfakcję (np. rozładowanie agresji w uprawianiu sportu).

Neurotyczne, czyli najbardziej charakterystyczne dla zaburzeń nerwicowych, mechanizmy obronne.

Neurotyczne mechanizmy obronne Formacja reaktywna – zastępowanie własnych nieakceptowanych myśli lub uczuć (np. w stosunku do jakiejś osoby), których nie jest w stanie zaakceptować (z reguły chodzi o nastawienia wrogie lub negatywne), zachowaniem, myślami lub uczuciami skrajnie przeciwnymi. Na przykład przejawia się to opieką nad kimś, podczas gdy samemu potrzebuje opieki, nienawidzenie kogoś, kogo naprawdę się lubi. (reakcja upozorowana)

Neurotyczne mechanizmy obronne Pseudoaltruizm – jednostka poświęca się zaspokajaniu potrzeb innych osób, jednak bez czerpania satysfakcji z tego działania, przeciwnie przeżywa poczucie krzywdy i wykorzystania ze strony innych ludzi. (Ja jestem taki dobry a wszyscy inni źli)

Neurotyczne mechanizmy obronne Idealizacja – jednostka przypisuje sobie lub innym wyolbrzymione cechy lub właściwości pozytywne. Odczynianie - jednostka stosuje słowa lub działania symboliczne, których celem jest zanegowanie, naprawienie lub zadośćuczynienie za poprzednie nieakceptowane myśli, uczucia lub działania.

Niedojrzałe mechanizmy obronne Projekcja - to mylne przypisywanie innym osobom własnych, nieakceptowanych myśli, uczuć lub impulsów, które są źródłem zagrożenia i których nie rozpoznaje się jako własne. Projekcja obejmuje silne uprzedzenia, odrzucanie bliskości poprzez nieuzasadnioną podejrzliwość, nadmierna czujność, koncentrację na doznawanych niesprawiedliwościach.

Niedojrzałe mechanizmy obronne Bierna agresja - to agresja wobec innych jednak wyrażana niebezpośrednio, bo poprzez bierność. Fasada pozornej gotowości do współdziałania, udzielenia pomocy maskuje ukryty opór lub niechęć. Do zachowań tego typu zaliczają się choroby, które są bardziej uciążliwe dla otoczenia niż dla osoby chorej oraz zachowania głupie lub prowokacyjne, służące zwróceniu na siebie uwagi.

Niedojrzałe mechanizmy obronne Acting out – jest to bezładne, nieproduktywne i często niekontrolowane rozładowywanie napięcia. Obejmuje zachowania impulsywne i wybuchy wściekłości, które mają na celu unikniecie uświadomienia sobie własnych uczuć. Jednostka wyraża w sposób niekontrolowany uczucia, pragnienia lub impulsy, nie przejmując się przy tym możliwymi negatywnymi konsekwencjami zarówno na poziomie osobistym, jak i społecznym. Do zakresu zachowań tego typu zalicza się również stałe używanie narkotyków, perwersje i samookaleczenia.

Niedojrzałe mechanizmy obronne Dysocjacja – to czasowa, ale drastyczna modyfikacja własnej osoby w celu uniknięcia emocjonalnego cierpienia. Polega na czasowym zakłóceniu integracyjnych funkcji świadomości lub tożsamości; dane uczucie lub impuls, którego jednostka sobie nie uświadamia, działa w jej życiu poza jej świadomością. Dysocjacja obejmuje większość konwersyjnych reakcji histerycznych, nieuzasadnione poczucie wyższości lub zupełną obojętność względem czegoś lub kogoś i krótkotrwałą odmowę spostrzegania odpowiedzialności za własne działania. W ten sposób możliwe jest realizowanie nieakceptowanych dążeń i pragnień.

Niedojrzałe mechanizmy obronne Racjonalizacja – jednostka wynajduje różnego rodzaju uspokajające ją lub korzystne dla niej wyjaśnienia w celu wytłumaczenia własnego zachowania lub zachowań innych osób; wyjaśnienia te jednak nie odpowiadają rzeczywistości. Ukrywanie prawdziwych motywów własnego zachowania, uczuć służy zachowaniu dobrego samopoczucia .

Niedojrzałe mechanizmy obronne Izolacja – oddzielenie myśli od związanych z nimi uczuć. Powoduje myślenie oderwane od emocji, wyklucza elementy emocjonalne ze swojej świadomości. W wyniku tego procesu jednostka traci kontakt z uczuciami związanymi z danym wydarzeniem (np. wypadkiem lub innym wydarzeniem traumatycznym), pozostaje jednak świadoma elementów poznawczych (np. pewnych szczegółów opisowych).

Niedojrzałe mechanizmy obronne Dewaluacja – przypisywanie sobie lub innym wyolbrzymione cechy lub właściwości negatywne. Przemieszczenie – przenoszenie uczuć lub reakcji na jakiś obiekt zewnętrzny (np. na jakąś osobę), postrzegany jako mniej groźny, negatywne uczucia lub agresywne zachowania skierowane pierwotnie ku innemu obiektowi (np. ku innej osobie), postrzeganemu jako bardziej niebezpieczny; jednostka jest w pełni świadoma swoich uczuć i zachowań, nie jest jednak świadoma faktu ich przeniesienia z jednego obiektu na drugi.

Niedojrzałe mechanizmy obronne Fantazje schizoidalne - charakteryzują się skłonnością do używania fantazji i pogrążaniu się w autystyczne wycofanie w celu rozwiązania konfliktu i uzyskania gratyfikacji. Fantazje schizoidalne są związane z generalnym unikaniem intymności oraz ekscentrycznym sposobem zachowania, mającym na celu unikanie intymności i odsuniecie od siebie innych osób. Osoba stosująca fantazje usiłuje maskować w ten sposób swoje agresywne i seksualne impulsy względem innych osób.

Niedojrzałe mechanizmy obronne Zaprzeczanie – jednostka nie rozpoznaje pewnych aspektów rzeczywistości zewnętrznej lub własnego doświadczenia, które dla innych ludzi są ewidentne. Jest to forma obrony polegająca na negacji wypartego przeżycia. W przeciwieństwie do wyparcia, zaprzeczenie ma wpływ na postrzeganie rzeczywistości zewnętrznej raczej, niż wewnętrznej.

Niedojrzałe mechanizmy obronne Somatyzacja to psychogenne zaburzenie czynności narządów wewnętrznych. Jest ona skutkiem zmiany szczególnych (na ogół nieświadomych) procesów psychicznych w taki rodzaj funkcji narządu, który zastępuje procesy psychiczne i umożliwia ich pośrednia ekspresję.

Niedojrzałe mechanizmy obronne Wyparcie – to usuwanie niepokojących życzeń, myśli lub doświadczeń z pola świadomości. Jest to sposób rozwiązania sprzeczności między przeżyciami, które zostają usunięte ze świadomości, zahamowane i wygaszone. Może objawiać się pozornie irracjonalną naiwnością, lukami pamięciowymi lub ignorowaniem informacji płynących z narządów zmysłu. Jednostka nie jest w stanie przypomnieć sobie niepokojących ją pragnień, doznań, myśli lub doświadczeń.

Niedojrzałe mechanizmy obronne Rozszczepienie – jednostka postrzega samą siebie lub inne osoby jako całkowicie złe, bezwartościowe, nienawistne albo jako całkowicie dobre, wartościowe, kochające i nie potrafi zintegrować cech pozytywnych i negatywnych w spójne wyobrażenia. Ambiwalentne uczucia nie mogą być doświadczane jednocześnie.