3. Międzynarodowy system walutowy

Pojęcie międzynarodowego systemu walutowego Międzynarodowy system walutowy jest konstrukcją historyczną. Obejmuje zespół układów, reguł, instytucji, zasad i zwyczajów, które określają warunki i sposoby funkcjonowania pieniądza w sferze stosunków międzynarodowych

Międzynarodowy system walutowy zawiera zasady: ustalone – w ramach układów wielostronnych, z których część znalazła wyraz w statutach międzynarodowych organizacji finansowych (np. MFW) przejęte – ukształtowane w toku praktycznej działalności uczestników sektora prywatnego w międzynarodowym obrocie gospodarczym

Przesłanki międzynarodowego systemu walutowego Konieczność istnienia systemu pieniężnego uwzględniającego różnorodność poszczególnych gospodarek narodowych i odmienności polityki gospodarczej. Konieczność integracji gospodarki światowej w sferze stosunków walutowych i płatniczych Konieczność tworzenia pieniądza światowego (np. prowadzenia rozliczeń w złocie, SDR w MFW lub Euro w UE)

Międzynarodowy system walutowy w perspektywie historycznej System waluty złotej Okres międzywojenny 1914-1944 System dewizowo-złoty (system z Bretton Woods) 1945-1971 System wielodewizowy

System waluty złotej Funkcjonował w latach 1870-1914 W średniowieczu i w czasach nowożytnych złoto i srebro spełniało funkcję pieniądza zarówno w obiegu wewnętrznym, jak i w obiegu międzynarodowym (bimetalizm) Zmienna podaż kruszców i koszty ich produkcji powodowały chaos walutowy Prawo Kopernika-Greshama

Prawo Kopernika-Greshama to zasada mówiąca, że jeśli jednocześnie istnieją dwa rodzaje pieniądza, pod względem prawnym równowartościowe, ale jeden z nich jest postrzegany jako lepszy, ten "lepszy" pieniądz będzie gromadzony, a w obiegu pozostanie głównie ten "gorszy". Krótko mówiąc, gorszy pieniądz wypiera lepszy. Gorszym p. jest ten, który posiada większą różnicę między wartością nominalną na którą opiewa, a wartością kruszcu w nim zawartą.

Relacje złota do srebra Od 1717 r. stała relacja w Wielkiej Brytanii – 14,29 : 1 We Francji 15,5 : 1 W 1996 75 : 1

Od roku 1798 występuje w Anglii monometalizm złota Złoto – jednorodność, duża wartość, nie podlega procesom psucia i zużycia W 1816 r. wprowadzono wymienialność banknotów na złoto W 1844 r. ustalenie związku emisji pieniądza ze zgromadzonymi w systemie bankowym zasobami złota Podobne posunięcia w Europie w 1870, USA w 1879 r.; do 1941 roku w 41 krajach jako wynik praktyki handlowej i bankowej (władze pieniężne dobrowolnie akceptowały reguły tego systemu)

Reguły systemu waluty złotej Emisja banknotów była podporządkowana wymogowi pokrycia rezerwami złota Bank centralny był zobowiązany do kupna i sprzedaży złota po stałej cenie w walucie krajowej Występowała pełna wzajemna wymienialność wszystkich form pieniądza, w tym przede wszystkim banknotów na złoto Istniała swoboda wywozu i przywozu złota w skali międzynarodowej

Parytety 1 USD = 1504,65 miligramów złota 1 Funt = 7,322 granów (1 gran to około 64,799 miligramów) złota 1 Frank = 290,32 miligramów złota Oznacza to, że waluty narodowe, jak dolar, funt szterling czy frank, były jedynie nazwami, lub ściślej roszczeniami do określonej ilości złota.

Banknot pięciofuntowy był roszczeniem wykupywanym pięcioma monetami (pięcioma suwerenami), z których każda była warta dokładnie 7,322 granów złota. Banknot pięćsetfrankowy był wymienialny na 25 monet dwudziestofrankowych, zawierających po 5,8064 granów czystego złota każda. Banknoty pięciodolarowe można było zamienić na 5 monet dolarowych, z których wszystkie ważyły 7,5231 granów złota.

Zapewniało to „sztywne kursy wymiany” pomiędzy poszczególnymi jednostkami monetarnymi – 1 funt był wart 25 franków lub 5 dolarów, a jeden dolar 5 franków (1 funt = 5 dolarów =25 franków). „sztywne kursy wymiany” nie wypływały z narzuconej odgórnie kontroli, ale raczej z samej natury tych wymienialnych „walut narodowych”

Wolne bicie monety w USA, Francji, Wielkiej Brytanii, a później także w i innych krajach, jest cechą charakterystyczną standardu złota. Każdy obywatel ma prawo żądać, by mennica wyprodukowała nowe monety na jego życzenie (dwudziestofrankowe napoleony, jednofuntowe suwereny czy monety dwudziestodolarowe). Ilość złota w obiegu nie jest arbitralnie narzucona przez żadną agencję rządową, lecz przez spontaniczny proces, dopasowujący podaż do popytu w każdym kraju,

Korzyści Czynnik stabilizacji i rozwoju (niska inflacja) Powszechność reguł Wyrównywanie bilansu płatniczego Duża elastyczność cen i płac Stosowanie zasad wolnego handlu (ingerencja państwa była minimalna) Integracja różnych rejonów gospodarczych (np. USA)

Mechanizm wyrównywania bilansu płatniczego Deficyt płatniczy kraju A z krajem B prowadzi do (przy niemożliwości zmiany kursu oficjalnego) do wzmożonego popytu na walutę kraju B Waluta kraju B jest sprzedawana po kursie wyższym od parytetowego w kraju A Dłużnikom opłaca się więc bardziej wywieść złoto do kraju B, wymienić je, aby uregulować należności

Transfer złota (jego eksport z kraju A do B) uruchamia mechanizmy wyrównywania bilansu płatniczego -> spadek rezerw złota powodował wzrost stopy dyskontowej i redukcję dopływu pieniądza krajowego na rynek, ponieważ rozmiary kredytu były warunkowane stanem rezerw złota Pod wpływem wzrostu stopy dyskontowej następował przypływ kapitałów obcych -> bilans płatniczy poprawiał się

6. Wzrost stopy dyskontowej w kraju A powoduje spadek dochodów, popytu i cen -> zwiększa się rentowność transakcji eksportowych -> następuje wzrost eksportu i spadek importu

Wady Przyczyny upadku waluty kruszcowej: rozwój sił wytwórczych powoduje wzrost produkcji, że złota jest za mało do obsłużenia potrzeb obiegu pieniężnego brak możliwości prowadzenia ekspansywnej polityki pieniężnej (np. nastawione na inne cele) złoto było nierównomiernie rozmieszczone pomiędzy różnymi państwami Ograniczona podaż złota sprzyjała (raczej) deflacji Szczególna rola Banku Anglii

Rola Banku Anglii Posiadacz największych rezerw złota Regulowanie zakłóceń bilansu płatniczego przez: zmianę wysokości stopy dyskontowej lokowanie kapitałów w krajach zależnych Przerzucenie zakłóceń na kraje surowcowe i rolnicze

Waluta sztabowo-złota (1914-1944) By sfinansować wydatki wojenne, funt, frank i marka zostały odcięte od złota Ponowne przywracanie wymienialności na złoto – 1925/ 1926 Złote monety powiązane z dolarem / waluty europejskie wymieniane jedynie na sztaby złota Złoto = Dolar <- funt <- inne waluty europejskie Rezerwy w złocie i walutach kluczowych (USD i funt) od 1931 roku, Anglia porzuciła nowy system wymienialności złota. Podobnie postępowały też inne kraje -> pieniądz fiducjarny

Funkcjonowanie Częste zmiany parytetu walut w celach konkurencyjnych Brak koordynacji polityki walutowej prowadzonej przez poszczególne kraje Arbitralnie ustanawiane ograniczenia dewizowe

System dewizowo-złoty (do 1971) Cel -> stworzenie zasad obowiązujących wszystkie kraje oraz powołanie międzynarodowej instytucji, która czuwałaby nad ich stosowaniem Na konferencji walutowej i finansowej Narodów Zjednoczonych w lipcu 1944 utworzone zostaje MFW -> pierwszy system walutowy wprowadzony na drodze formalnego porozumienia

Zasady MFW miały być próbą połączenia z jednej strony: polityki prowadzonej z punktu widzenia wymogów gospodarki wewnętrznej z z polityką uwzględniającą warunki utrzymania równowagi bilansu płatniczego Zasady MFW obejmują: kursy walut reguły dostosowawcze w przypadku deficytu lub nadwyżki bilansu płatniczego reguły wymienialności walut zasady współpracy banków centralnych

Podstawowe zasady Parytet waluty każdego kraju członkowskiego jest ustalony w złocie lub w USD Transakcje walutowe dokonane między krajami członkowskimi MFW muszą być oparte na parytecie walutowym (± 1%) Zmiana parytetu może nastąpić w przypadku wystąpienia tzw. zasadniczego braku równowagi bilansu płatniczego (bez zgody MFW do ± 10%) W przypadku deficytu bilansu płatniczego można zaciągać kredyty w MFW -> zakup deficytowych dewiz za pieniądz narodowy Na złoto wymienialny jest jedynie USD (35$ za uncję), inne waluty są wymienialne jedynie na USD

Cechy charakterystyczne W użyciu występował pieniądz papierowy niewymienialny na złoto Emisja pieniądza i rozmiary kredytów kształtowane przez kraje w sposób autonomiczny (nie były uwarunkowane stanami rezerw złota i dewiz w banku centralnym) Występowanie stref walutowych (funt i frank)

Problemy Nierównomierny rozwój gospodarczy, zróżnicowany przebieg cyklu koniunkturalnego, różne stopy procentowe oraz stopy inflacji => dewaluacje i rewaluacje poszczególnych walut Deficyt bilansu płatniczego USA => presja inflacyjna na rynkach utrzymujących duże rezerwy walutowe w USD mało elastyczny system dostosowawczy -> brak troski o bilans płatniczy a działania dostosowawcze opóźnione

Problemy cd. Konieczność utrzymania parytetów prowadziła do utraty rezerw walutowych Utrata zaufania do dolara -> dolary zgromadzone poza Stanami Zjednoczonymi miały być z zasady wykupywane w złocie przez System Rezerwy Federalnej. W praktyce jednak gromadziły się w nieskończoność bez spłaty. Podaż rezerw walutowych nie pokrywała wymiany międzynarodowej (nie byłoby tego gdyby popytem i podażą kierował rynek)

Upadek systemu Brak złota i „pożądanie” dolara na świecie W 1957 r. amerykańskie zapasy złota wynosiły około 25 miliardów dolarów, natomiast zagraniczne roszczenia nie przekraczały 10 miliardów dolarów Wzrost deficytu bilansu płatniczego (coraz mniejsze rezerwy złota w USA) Podwójny rynek złota (pieniężne i przemysłowe) Inflacja i amerykański deficyt powodują wzrost zagranicznych roszczeń dolarowych przekraczając 80 miliardów dolarów

Upadek systemu W tym samym czasie amerykańskie zasoby złota zmniejszyły się do krytycznego poziomu 10 miliardów dolarów. Wolna „cena” złota potroiła się. Nixon: albo poważna dewaluacja dolara, albo odejście od systemu z Bretton Woods Upłynnienie kursu dolara -> zakaz jakiejkolwiek wymienialności metalicznej; a waluty narodowe stały się niczym więcej, jak niewymienialnymi pieniędzmi papierowymi

System wielodewizowy (od 1971) Funkcje pieniądza w układzie międzynarodowym pełni nie tylko dolar, ale i inne jednostki walutowe Dywersyfikacja rezerw walutowych ochrona przed ryzykiem deprecjacja dolara doprowadziła do zmiany struktury walutowej handlu światowego wzrost walut innych krajów (np. Niemcy) Rozwój międzynarodowego rynku finansowego Rozwój eurorynku pieniężnego i kapitałowego

Płynne kursy walutowe mają zapewnić głównie spełnienie celów makroekonomicznych, a więc doprowadzić do równowagi i niejako automatycznego wyrównywania się bilansów płatniczych krajów Swoboda wyboru reguł kursowych, a zwłaszcza systemu kursów płynnych lub stałych Znaczny udział w tym systemie podmiotów innych niż banki centralne

Mechanizm funkcjonowania systemu wielodewizowego Funkcję pieniądza pełni wiele rodzajów pieniądza i wiele walut narodowych o statusie międzynarodowym Płynność międzynarodowa wynika z wielu źródeł Wiele źródeł decyzyjnych: Producenci i eksporterzy złota FED Władze pieniężne krajów o wymienialnych walutach MFW (SDR) Władze Unii Europejskiej

W systemie wielodewizowym funkcjonują Waluty rezerwowe Waluty interwencyjne Waluty lokacyjne Waluty transakcyjne

Waluty rezerwowe Kraje członkowskie MFW przechowują swoje rezerwy walutowe w różnych składnikach, takich jak złoto, SDR, dewizy oraz pozycja rezerwowa danego kraju w MFW Struktura rezerw walutowych zależna jest: od systemu kursowego handel zagraniczny z krajami, których waluta jest walutą rezerwowa waluty używane w płatnościach z tytułu obsługi zadłużenia zagranicznego Utrata znaczenia złota

Waluty rezerwowe: w latach 90. – dolar, jen, funt, frank, ecu (później euro), marka niemiecka, frank francuski, gulden czołową pozycję nadal zajmował dolar (około 55-70%), druga to marka niemiecka, trzecie euro, a czwarta waluta rezerwowa to jen Specyficzna rola franka szwajcarskiego

Waluty interwencyjne Waluty interwencyjne to waluty, w których banki centralne lub inne oficjalne instytucje monetarne przeprowadzają operacje na rynkach walutowych w celu niedopuszczenia do nadmiernych odchyleń kursu waluty narodowej wobec innych walut lub w celu uzyskania takiego poziomu kursu waluty narodowej, który jest uznawany za pożądany lub optymalny

W latach 1945-71 główną walutą interwencyjną był dolar znacząca rola gospodarcza niechęć amerykańskich władz do interwencji na rynkach walutowych (dopiero w 1971 Po wprowadzeniu płynnych kursów walut w 1973 nadal dość intensywne Mechanizm węża walutowego 1973-1979 i mechanizm kursowy w ramach Europejskiego Systemu Walutowego (ESW)

Waluty lokacyjne Przez pojęcie waluty lokacyjnej rozumie się walutę, w której nierezydenci utrzymują swoje należności i zobowiązania oraz w której dokonuje się emisji międzynarodowych obligacji i euroobligacji również wysoka dywersyfikacja w przeszłości: USD, marka, frank szwajcarski obecnie: USD, euro, jen

Waluty transakcyjne Przez pojęcie waluty transakcyjnej rozumiemy walutę występującą w obrotach na rynkach walutowych oraz walutę używaną do fakturowania eksportu i importu Dominacja dolara Jest to waluta przejścia (około 90% transakcji)

Struktura walutowa handlu światowego Pojęcie waluty międzynarodowej – waluta, która jest używana przez osoby i podmioty gospodarcze będące rezydentami w innych państwach niż to, w którym dana waluta jest emitowana. Dodatkowo: jest ona środkiem wymiany pełni ona funkcję jednostki rozliczeniowej pełni funkcję środka tezauryzacji

Funkcje waluty międzynarodowej Funkcja Sektor prywatny Sektor publiczny Wymiana - Rozliczenia handlu i finansów - Waluta przejścia - Waluta równoległa - Interwencja na rynkach walutowych - Oficjalne przepływy finansowe Rozliczenia - Fakturowanie handlu zagranicznego - Transakcje finansowe - Notowania cen towarów - Punkt odniesienia dla systemów kursowych Tezauryzacja - Denominowanie instrumentów finansowych - Alokacja portfelowa - Denominowanie oficjalnych rezerw międzynarodowych

Główne waluty międzynarodowe: USD, euro i jen (potwierdzenie triady) Rosnąca rola euro mimo początkowych trudności Rynki surowców liczone w dolarach Handel internetowy liczony jest głównie w dolarach

SDR Utworzone w 1969 roku w końcowym okresie funkcjonowania MFW Międzynarodowy, wirtualny pieniądz kreowany przez MFW Celem wprowadzenia SDR było zmniejszenie roli USD, który w historii MFW okazał się zbyt niestabilny Jednostka rozrachunkowa w MFW

Historia SDR Początkowo 1 SDR = 0,888671 g złota = 1 USD Od 1974 r. 1 SDR to koszyk 16 walut Od 1981 r. 1 SDR to koszyk 5 walut (42% USD, 19% DEM, 13% frank, 13% funt, 13% jen) Od 1986 r. 1 SDR to: 42% USD, 19% DEM, 12% frank, 12% funt, 15% jen Od 1991 r. 1 SDR to: 40% USD, 21% DEM, 11% frank, 11% funt, 17% jen Od 1996 r. 1 SDR to: 39% USD, 21% DEM, 11% frank, 11% funt, 18% jen Od 2001 1 SDR to: 45% USD, 29% euro, 11% funt, 15% jen

Wartości związane z SDR Wartość SDR ustala się codziennie na podstawie koszyka walut wg ich kursów na rynku londyńskim Oprocentowanie ustala się co tydzień na podstawie średniej ważonej oprocentowania obligacji

Zalety systemu wielodewizowego Wiele walut rezerwowych, lokacyjnych i transakcyjnych Duża płynność pochodząca z wielu źródeł (wielobiegunowość bez wyraźnej dominacji) Rozwój narodowych rynków finansowych Brak międzynarodowej równowagi płatniczej łagodzone przez przepływy kapitałów z krajów nadwyżkowych do deficytowych

Wady systemu wielodewizowego Mała stabilność Konieczność zabezpieczania się przed ryzykiem kursowym Czasami znaczne zmiany wywoływane presją rynku