Bartłomiej Ścibiorski ELEMENTY UKŁADÓW ELEKTRONICZNYCH Bartłomiej Ścibiorski

Elementy bierne

Rezystor Element bierny którego głównym parametrem jest rezystancja. Jest elementem liniowym: spadek napięcia jest wprost proporcjonalny do prądu płynącego przez opornik. Przy przepływie prądu zamienia energię elektryczną w ciepło. Rezystory stałe dzielimy ze względu na budowę na: -drutowe (drut ze stopów oporowych nawinięty na rurkę ceramiczną) -warstwowe (bardzo cienka warstwa z węgla lub metalu naniesiona na rurkę ceramiczną) -objętościowe (lity element oporowy, np. węgiel elektrochemiczny, przewodzący prąd całą swoją objętością) Rezystory nastawne (potencjometry) dzielimy ze względu na sposób regulacji na: a) o regulacji ciągłej (np. suwakowe, jedno lub wieloobrotowe): - o charakterystyce liniowej - logarytmicznej - wykładniczej b) o regulacji skokowej (np. dekady)

Oznaczenia rezystorów

Parametry rezystorów rezystancja nominalna - rezystancja podawana przez producenta na obudowie opornika; rezystancja rzeczywista różni się od rezystancji nominalnej, jednak zawsze mieści się w podanej klasie tolerancji. tolerancja - inaczej klasa dokładności; podawana w procentach możliwa odchyłka rzeczywistej wartości opornika od jego wartości nominalnej moc znamionowa - moc jaką opornik może przez dłuższy czas wydzielać w postaci ciepła bez wpływu na jego parametry; przekroczenie tej wartości może prowadzić do zmian innych parametrów rezystora lub jego uszkodzenia, napięcie graniczne - maksymalne napięcie jakie można przyłożyć do opornika bez obawy o jego zniszczenie, temperaturowy współczynnik rezystancji - współczynnik określający zmiany rezystancji pod wpływem zmian temperatury opornika.

Zależności rezystancji od różnych czynników Głównymi czynnikami wpływającymi na rezystancje to: a) Długość przewodnika b) Pole przekroju przewodnika c) rodzaj materiału d) temperatura otoczenia w czym im większa: -tym większa rezystancja metali i ich stopów -tym mniejsza w elektrolitach i półprzewodnikach

Kondensator Kondensator to element elektryczny (elektroniczny) zbudowany z dwóch przewodników (okładzin) rozdzielonych dielektrykiem. Mikowe Ceramiczne Papierowe Polistyrenowe Poliestrowe Poliwęglanowe Elektrolityczne Cienkowarstwowe (napylane) Monolityczne (półprzewodnikowe) Aluminiowe Tantalowe

Parametry kondensatorów ·       Pojemność znamionowa jest wskaźnikiem wartości pojemności. Pojemność rzeczywista, mierzona w praktyce, równa się pojemności znamionowej z uwzględnieniem tolerancji. Ponieważ przenikalność dielektryków jest funkcją temperatury, to pojemność znamionową podaje się na ogół dla temperatury pokojowej lub innej określonej przez wytwórcę. Wartości tolerancji zależą od rodzaju dielektryka. ·       Napięcie znamionowe jest największym napięciem, które może być przyłożone trwale do kondensatora. Napięcie to jest na ogół sumą napięcia stałego i wartości szczytowej napięcia zmiennego. ·       Napięcie próby (probiercze) jest taką wartością napięcia, którą kondensator powinien wytrzymać w stosunkowo krótkim czasie (kilka do kilkudziesięciu sekund), przy czym liczba kondensatorów ulegających przebiciu w partii produkcyjnej nie może przekraczać przyjętej normy np. 5%. Napięcie próby jest na ogół kilkakrotnie wyższe od napięcia znamionowego. ·       Rezystancja izolacji reprezentuje upływność kondensatora po doprowadzeniu do jego końcówek napięcia stałego o wartości równej napięciu znamionowemu. Dla dużych wartości pojemności podaje się często iloczyn rezystancji upływności i pojemności. ·       Tangens kąta stratności obrazujący straty w dielektryku dla składowej zmiennej sygnału. Tangens kąta stratności jest stosunkiem wartości prądu upływności (przez Rr) do prądu płynącego przez kondensator.

Kondensatory zmienne Są to kondensatory o zmiennej pojemności z dielektrykiem powietrznym (symbol: AM, FM) lub kondensatory ceramiczne dostrojcze zwane trymerami (symbol: TCP). Kondensator powietrzny jest zbudowany z dwu zespołów równoległych płytek (rotor i stator), które zmieniają swe położenie powodują zmianę wartości pojemności kondensatora. W praktyce stosuje się kondensatory o liniowej lub logarytmicznej zależności od kąta obrotu

Wzory na pojemność kondensatora Pojemność wynikająca ze stosunku ładunku zgromadzonego na okładzinach do napięcia przyłożonego do nich. Pojemność kondensatora płaskiego jest tym większa im większa jest przenikalność względna izolatora i im większa powierzchnia okładzin (E0 jest stałą przenikalności próżni i wynosi 8,85*10 do -12 potęgi), a tym mniejsza im większy odstęp miedzy okładzinami.

Połączenia kondensatorów Połączenie szeregowe. Połączenie równoległe.

Energia pola elektrycznego Proces ładowania kondensatora wiąże się z koniecznością doprowadzenia pewnej ilości energii która gromadzi się w polu elektrycznym kondensatora.

Cewki Cewka jest elementem indukcyjnym gromadzącym energie magnetyczna. Składa się z uzwojenia, korpusu i rdzenia. Cewki możemy podzielić ze względu na: - kształt cewki      CYLINDRYCZNE      SPIRALNE      TOROIDALNE (PIERŚCIENIOWE) sposób nawinięcia      JEDNOWARSTWOWE      WIELOWARSTWOWE rdzeń      POWIETRZNE      RDZENIOWE (metalowy, ferrytowy)

Parametry cewek -Głównym parametrem jest indukcyjność wyrażona w Henrach. -Rzeczywiste cewki wykazują też rezystancję (R). Parametrem opisującym cewkę rzeczywistą jest dobroć cewki.

Ekranowanie cewek Cewki, gdy płynie przez nie prąd, wytwarzają wokół siebie pole magnetyczne, które może oddziaływać z innymi elementami. Dlatego uzwojenie się ekranuje, czyli pokrywa specjalna siatka podpiętą do masy, która nie przepuszcza pola magnetycznego.

Wzory na indukcyjność Indukcyjność Reaktancja Impedancja Indukcyjność wzajemna cewki 1 z druga

Elementy półprzewodnikowe bierne

Termistor Termistor to opornik półprzewodnikowy, którego rezystancja (opór) zależy od temperatury. Rodzaje termistorów: NTC – o ujemnym współczynniku temperaturowym (ang. negative temperature coefficient) – wzrost temperatury powoduje zmniejszanie się rezystancji; PTC – o dodatnim współczynniku temperaturowym (ang. positive temperature coefficient), tak zwany pozystor – wzrost temperatury powoduje wzrost rezystancji; CTR – o skokowej zmianie rezystancji – wzrost temperatury powyżej określonej powoduje gwałtowny wzrost rezystancji (bezpieczniki polimerowe)

Podstawowe parametry R – rezystancja nominalna, znormalizowana podawana jest zazwyczaj w temperaturze 25°C jako R25 a – TWR – Temperaturowy Współczynnik Rezystancji (dla termistorów typu CTR podaje się temperaturę krytyczną) P – dopuszczalna moc tolerancja, w zależności od rodzaju wykonania termistora

Zastosowanie Czujniki temperatury, w układach kompensujących zmiany parametrów obwodów przy zmianie temperatury, w układach zapobiegających nadmiernemu wzrostowi prądu, do pomiarów temperatury, Elementy kompensujące zmianę oporności innych elementów elektronicznych np. we wzmacniaczach i generatorach bardzo niskich częstotliwości. Ograniczniki natężenia prądu (bezpieczniki elektroniczne) – termistory typu (CTR), np. w układach akumulatorów telefonów, zapobiegając uszkodzeniu akumulatorów w wyniku zwarcia lub zbyt szybkiego ładowania.

Warystor Warystor - podzespół elektroniczny, ochronnik przepięciowy o nieliniowej charakterystyce rezystancji, zależnej od wartości przyłożonego doń napięcia elektrycznego. Gdy przekroczy ono pewną wartość, charakterystyczną dla danego typu (modelu) warystora, jego rezystancja szybko maleje, z początkowych setek kiloomów do zaledwie kilkunastu.

Parametry Współczynnik nieliniowości, wyznaczony na podstawie pomiaru spadków napięć (U1, U2) wywołanymi różnymi prądami (I1, I2), Napięcie charakterystyczne – spadek napięcia na warystorze, określany dla stałej wartości prądu płynącego przez niego Moc znamionowa.

Zastosowanie Głównie zabezpieczanie urządzeń przed przepięciami. Warystory są ochronnikami przepięciowymi i wysokonapięciowymi (w telewizorach). Stosowane są również do ochrony linii wysokiego napięcia. Stosuje się je w liniach telefonicznych do zabezpieczania telefonów, modemów i innych urządzeń podłączonych do linii telefonicznej. Służą jako odgromniki. Służą też jako pewnego rodzaju zabezpieczenie transformatorów.

Elementy czynne

Diody Dioda prostownicza to dwukońcówkowy element półprzewodnikowy. Zbudowana jest z dwóch warstw półprzewodnika, odmiennie domieszkowanych - typu n i typu p, tworzących razem złącze n-p. Element ten charakteryzuje się jednokierunkowym przepływem prądu - od anody do katody, w drugą stronę prąd nie płynie (zawór elektryczny). Stosowane w mostku gretza jako prostowniki napięcia

Dioda Zenera - odmiana diody półprzewodnikowej, której głównym parametrem jest napięcie przebicia złącza p-n. W kierunku przewodzenia (anoda spolaryzowana dodatnio względem katody) zachowuje się jak normalna dioda, natomiast przy polaryzacji zaporowej (katoda spolaryzowana dodatnio względem anody) może przewodzić prąd po przekroczeniu określonego napięcia na złączu. Stosuje się je często jako stabilizatory

Dioda pojemnościowa – dioda półprzewodnikowa, w której wykorzystuje się zjawisko zmiany pojemności złącz P-N pod wpływem zmiany napięcia przyłożonego w kierunku zaporowym. Konstrukcja złącz stosowanych w diodach pojemnościowych jest specjalnie przystosowane do wykorzystania tej właściwości. ma zastosowanie w zakresie częstotliwości radiowych, a w szczególności w układach automatycznej regulacji częstotliwości

Dioda tunelowa, rzadziej dioda Esakiego - dioda półprzewodnikowa, która dla pewnego zakresu napięć polaryzujących charakteryzuje się ujemną rezystancją dynamiczną. Charakterystyka prądowo-napięciowa diody tunelowej Taką charakterystykę uzyskuje się w złączach silnie domieszkowanych, wówczas możliwe jest przejście tunelowe nośników z pasma walencyjnego do pasma przewodzenia zarówno z obszaru półprzewodnika typu p+ do n+, jak i z obszaru n+ do p+, także przy polaryzacji złącza w kierunku przewodzenia (porównaj ze zjawiskiem Zenera). Czas tunelowego przejścia nośników jest rzędu 10 − 13s dlatego diody tego typu wykorzystuje się do wytwarzania, wzmacniania i detekcji słabych drgań wysokich częstości (rzędu kilkuset gigaherców), w układach impulsowych (np. cyfrowych) oraz jako elementy aktywne generatorów

Dioda Schottky'ego – dioda półprzewodnikowa, w której w miejsce złącza p-n zastosowano złącze metal-półprzewodnik. Charakteryzują się małą pojemnością łącza, dzięki czemu typowy czas przełączania wynosi tylko około 100 ps. Diody te znajdują zastosowanie w układach działających przy dużej częstotliwości.

Tranzystory

Tranzystor unipolarny Tranzystor polowy, tranzystor unipolarny- tranzystor, w którym sterowanie prądem odbywa się za pomocą pola elektrycznego. kanał typu n kanał typu p

Tranzystor bipolarny Tranzystor bipolarny – tranzystor, który zbudowany jest z trzech warstw półprzewodników o różnym rodzaju przewodnictwa, tworzących dwa złącza PN; sposób polaryzacji złącz determinuje stan prac tranzystora. Tranzystor posiada trzy końcówki przyłączone do warstw półprzewodnika, nazywane: emiter (ozn. E), baza (ozn. B), kolektor (ozn. C). Ze względu na kolejność warstw półprzewodnika rozróżnia się dwa typy tranzystorów: pnp oraz npn; w tranzystorach npn nośnikiem prądu są elektrony, w tranzystorach pnp dziury p n E B C

Układy pracy tranzystora

Tranzystor pracujący w układzie OE charakteryzuje się: dużym wzmocnieniem prądowym, dużym wzmocnieniem napięciowym, dużym wzmocnieniem mocy. Napięcie wyjściowe w układzie OE jest odwrócone w fazie o 180 w stosunku do napięcia wejściowego. Rezystancja wejściowa jest rzędu kilkuset  a wyjściowa wynosi kilkadziesiąt k. Tranzystor pracujący w układzie OB charakteryzuje się: małą rezystancją wejściową, bardzo dużą rezystancją wyjściową, wzmocnienie prądowe blisko jedności. Tranzystor w tym układzie pracuje przy bardzo dużych częstotliwościach granicznych. Tranzystor pracujący w układzie OC charakteryzuje się: dużą rezystancją wejściową – co ma istotne znaczenie we wzmacniaczach małej częstotliwości, wzmocnieniem napięciowym równym jedności, dużym wzmocnieniem prądowym.

Parametry hybrydowe | - impedancja wejściowa przy zwartym wyjściu, | , - współczynnik przenoszenia wstecznego przy rozwartym wejściu, - współczynnik przenoszenia prądowego przy zwartym wyjściu, - admitancja wyjściowa przy rozwartym wejściu.

Parametry Parametry statyczne. Parametry określające zależności między prądami i napięciami stałymi doprowadzanymi do tranzystora – rezystancja rozproszenia bazy, współczynnik wzmocnienia prądowego, prądy zerowe. Umożliwiają określenie punktu pracy tranzystora. Parametry graniczne. Określają dopuszczalne wartości: napięć, prądów, temperatury i mocy, które mogą wystąpić w tranzystorze, a ich przekroczenie spowoduje uszkodzenie lub zniszczenie tranzystora. Parametry charakterystyczne. To typowe wartości określające tranzystor – prądy, napięcia. Współczynnik wzmocnienia prądowego, rezystancja bazy, pojemności złączowe, pulsacja graniczna. Parametry maksymalne. Największe wartości prądów lub napięć. W przypadku przekroczenia określonej wartości gwałtownie pogarszają się pozostałe parametry tranzystora, ale nie następuje jego uszkodzenie. Parametry dynamiczne. Określają właściwości tranzystora w wybranym punkcie pracy, gdy zostanie on wysterowany przemiennym napięciem lub prądem – czasy włączenia i wyłączenia tranzystora.

Częstotliwości graniczne Częstotliwości graniczne są to częstotliwości dla których wzmocnienie napięciowe maleje w stosunku do swojej maksymalnej wartości o 3dB (czyli Ku wynosi 0,707 Ku.max)

Elementy przełączające

Dynistor Ma on strukturę czterowarstwową analogiczną do tyrystora (patrz niżej), ale bez wyprowadzonej bramki. Składa się on z aż trzech złącz p-n (dioda 1), n-p (dioda 2) i znów p-n (dioda 3). Aby dynistor mógł przewodzić potencjał na anodzie musi być większe od potencjału katody (mamy już spolaryzowane dwie diody w kierunku przewodzenia - 1 i 2 - stan blokowania). Ale załączenie dynistora następuje dopiero po gwałtownym wzroście napięcia pomiędzy anodą a katodą - du/dt (przewodzenie) lub przez przekroczenie napięcia włączenia. Jeśli potencjały są odwrotne tzn. katody większy od anody to dynistor jest w stanie zaporowym

Charakterystyka dynistora

Diak Diak jest niczym innym jak symetrycznym dynistorem czyli takim który może pracować w obu kierunkach.

Tyrystor Tyrystor możemy załączyć impulsem bramkowym, ale tylko gdy jest prawidłowo spolaryzowany (anoda:+ katoda:-). Oczywiście może załączyć się także jak dynistor przy dużych skokach napięcia między anodą a katodą. Jednak takiego załączania unikamy. Metoda przekraczania napięcia przełączenia (w dynistorze napięcie włączenia) jest niedopuszczalna - może nastąpić trwałe uszkodzenie elementu.

Charakterystyka tyrystora

Triak Triak jest to połączony symetrycznie tyrystor z wyprowadzona jedną bramka. Działa na tej samej zasadzie z tym ze impuls przy wstecznym przewodzeniu musi być ujemny.

Elementy i podzespoły optoelektroniczne

Dioda elektroluminescencyjna, dioda świecąca, LED– dioda zaliczana do półprzewodnikowych przyrządów optoelektronicznych, emitujących promieniowanie w zakresie światła widzialnego i podczerwieni. Zasada działania: Działanie diody LED opiera się na zjawisku rekombinacji nośników ładunku. Zjawisko to zachodzi w półprzewodnikach, gdy elektrony przechodzą z wyższego poziomu energetycznego na niższy. Podczas tego przejścia energia elektronu zostaje zamieniona na kwant promieniowania elektromagnetycznego. Zastosowanie: IR – emitujące promieniowanie podczerwone – wykorzystywane w łączach światłowodowych, a także w urządzeniach zdalnego sterowania HBLED, High Brightness LED – diody o wysokiej jasności świecenia; za takie uważa się, których jasność przekracza 0.2 cd; znajdują one zastosowanie w miejscach, gdzie zwykle używa się tradycyjnych źródeł światła – w sygnalizacji ulicznej, w oświetleniu pojazdów, w latarkach tricolor LED – dioda mająca struktury do generowania trzech podstawowych barw (czerwony, zielony, niebieski), a co za tym idzie, przez możliwość ich mieszania, praktycznie dowolnej barwy warm white LED – LED generująca światło bardzo zbliżone do światła żarówki (temperatura barwy 3500 K, odpowiednio dobrana jaskrawość)

Parametry sprawność kwantowa (zewnętrzna) skuteczność świetlna długość fali emitowanego światła szerokość widmowa moc wyjściowa częstotliwość graniczna czas narastania lub opadania maksymalny prąd (przewodzenia) zasilający (w mA) maksymalne napięcie wsteczne (do kilku V)

Fotorezystor (fotoopornik, fotoelement oporowy, opornik fotoelektryczny) jest elementem światłoczułym. Jego rezystancja zmienia się pod wpływem padającego promieniowania i nie zależy od kierunku przyłożonego napięcia, podobnie jak rezystancja zwykłego rezystora. Oświetlenie fotorezystora powoduje zwiększenie przepływającego prądu (zmniejsza się jego rezystancja). Prąd będący różnicą całkowitego prądu płynącego przez fotorezystor i prądu ciemnego (prąd płynący przez fotorezystor przy braku oświetlenia) nazywamy prądem fotoelektrycznym. Jego wartość zależy od natężenia oświetlenia i jest określona zależnością. Zastosowanie: pomiary temperatury poprzez pomiar natężenia promieniowania, ostrzeganie w systemach przeciwpożarowych, wykrywanie zanieczyszczeń rzek i zbiorników wodnych, detekcja strat ciepła przez izolację termiczną budynków.

Parametry Czułość widmowa – zależność rezystancji od natężenia oświetlenia. Na wartość czułości wpływa rodzaj materiału i sposób jego domieszkowania – dobieranie ze względu na przeznaczenie fotorezystora. Rezystancja fotorezystora Współczynnik n określany jako stosunek rezystancji przy danej wartości natężenia oświetlenia

Fotodioda - dioda półprzewodnikowa pracująca jako fotodetektor. Fotodiody wykonane są jako elementy złącze p-n lub p-i-n, z warstwą zaporową Brak polaryzacji - dioda pracuje jako źródło prądu elektrycznego, przy oświetleniu w złączu powstaje siła elektromotoryczna wywołująca prąd elektryczny (fotoprąd lub zjawisko fotowoltaiczne). Przy polaryzacji zaporowej - do diody podłączone jest napięcie w kierunku zaporowym, dioda pełni rolę rezystora którego opór zależy od oświetlenia. Przy braku światła płynie tzw. prąd ciemny. Po oświetleniu liczba ładunków mniejszościowych wzrasta, a co za tym idzie wzrasta prąd wsteczny. Zastosowanie: Przy braku polaryzacji - bateria słoneczna Przy polaryzacji zaporowej - nieliniowy rezystor, w którym opór zależy od strumienia światła. W obu przypadkach można wykorzystać fotodiodę jako detektor.

Fotoogniwo to element półprzewodnikowy, w którym następuje przemiana energii promieniowania słonecznego (światła) w energię elektryczną w wyniku zjawiska fotowoltaicznego. Fotoogniwo jest zbudowane z półprzewodnika i tworzy złącze p-n, na które pada światło. Padające na złącze fotony o energii większej od szerokości przerwy energetycznej półprzewodnika powodują powstanie par elektron-dziura. Pole elektryczne wewnątrz półprzewodnika związane z obecnością złącza p-n, przesuwa nośniki różnych rodzajów w różne strony. Elektrony trafiają do obszaru n, dziury do obszaru p. Rozdzielenie nośników ładunku w złączu powoduje powstanie na nim zewnętrznego napięcia elektrycznego. Ponieważ rozdzielone nośniki są nośnikami nadmiarowymi (mają nieskończony czas życia), a napięcie na złączu p-n jest stałe, oświetlone złącze działa jako ogniwo elektryczne. Zastosowanie: Fotoogniwa są stosowane przede wszystkim jako trwałe, o dużej niezawodności źródła energii elektrycznej w elektrowniach słonecznych, kalkulatorach, zegarkach, sztucznych satelitach, samochodach z napędem hybrydowym, a także w automatyce jako czujniki fotoelektryczne i fotodetektory w fotometrii.

Fototranzystor – element optoelektroniczny złożony z trzech warstw półprzewodnika o kolejno zmieniających się typach przewodnictwa (n-p-n lub p-n-p). Łączy on w sobie właściwości fotodiody i wzmacniające działanie tranzystora. Działanie fototranzystora: Złącze kolektor - baza jest wykonane jak fotodioda. Promieniowanie padające na ten obszar powoduje przepływ prądu bazy, który po wzmocnieniu powoduje prąd kolektora. Dzięki temu możliwe jest sterowanie prądem kolektora przez sygnały świetlne Zastosowanie: Jako odbiornik informacji drogą światłowodową

Fototyrystorem nazywamy tyrystor umieszczony w specjalnej obudowie, umożliwiającej oddziaływanie promieniowania świetlnego na jego przełączanie ze stanu blokowania do przewodzenia. Im większe jest napięcie anoda – katoda fototyrystora, tym moc promieniowania potrzebna do przełączenia jest mniejsza. Istotną cechą fototyrystora jest to, że po przełączeniu w stan przewodzenia, utrzymuje się w nim nawet po zaniku impulsu świetlnego. Wykonywane są głównie z krzemu i wykorzystywane jako np. fotoelektryczne przekaźniki.

Transoptor – półprzewodnikowy element optoelektroniczny składający się z co najmniej jednego fotoemitera i co najmniej jednego fotodetektora umieszczonych we wspólnej obudowie. Sprzężenie optyczne między fotodetektorem a fotoemiterem umożliwia światłowód (element przezroczysty, żywica, szkło). Transoptor pozwala przesyłać sygnały elektryczne z wejścia na wyjście bez połączeń galwanicznych obwodów wejściowego i wyjściowego. Funkcję fotoemitera pełni zazwyczaj dioda elektroluminescencyjna, a fotodetektora - fotodioda lub fototranzystor. Parametry: wzmocnienie – iloraz prądu wyjściowego do wejściowego, zwykle mniejsze od jedności napięcie przebicia izolacji między obwodem wejściowym i wyjściowym – od kilkuset V do kilkudziesięciu kV Zastosowanie: Do galwanicznego rozdzielania obwodów w układach sterowania i automatyki, w technice pomiarowej, wysokich napięć, jako przekaźniki optoelektroniczne, wyłączniki krańcowe, czujniki położenia.

Bibliografia http://www.ap.krakow.pl/ibe/websites/elektro/rezystor.htm http://wermutman.w.interia.pl/kondensatory.html http://fizyka.celary.net/tablice/index.php?temat=kondensator.html http://www.elektroda.net/pomoce/doc/elektronika/polprzewodnikowe%20elementy%20bierne.htm http://pl.wikipedia.org http://www.edw.com.pl/ea/diody.html http://zbigniew.kozera.webpark.pl/symbole.htm http://www.elektroda.net/pomoce/doc/elektronika/tranzystory%20bipolarne.htm http://elektro.w.interia.pl/energoel/tyrystory.html Stanisław Bolkowski „Elektrotechnika” Zeszyt do urządzeń analogowych z 3 klasy