Zespół nadpobudliwości psychoruchowej (ADHD, zespół hiperkinetyczny)

Mit pierwszy „Nadpobudliwość psychoruchowa to moda, szybko o niej zapomnimy.” „ADHD to taka naukowa nazwa chamstwa, by móc wytłumaczyć dzieci z każdego zachowania.”

Mit drugi „Nadpobudliwe dzieci są niebezpieczne dla innych – są agresywne, biją inne dzieci, rzucają przedmiotami, w szkole nie chcą się uczyć. Często celowo zachowują się źle.”

Termin zespół nadpobudliwości psychoruchowej nie jest synonimem: Niespokojnego dziecka Żywego temperamentu Zaburzeń zachowania Agresji Celowego łamania norm 

Grupy objawów ADHD Zaburzenia Nadruchliwość uwagi Nadmierna impulsywność The core symptoms of ADHD as defined in the DSM-IV and ICD-10 diagnostic criteria are inattention, impulsivity and hyperactivity The differences between these diagnostic criteria will be outlined later.

Zaburzenia Koncentracji Uwagi. bardzo długo zabiera się do odrabiania lekcji, nie potrafi na długo skupić się w czasie pracy, wszystkie znajdujące się wokół niego przedmioty rozpraszają go, ma kłopoty z zapamiętaniem przyswajanego materiału, nie słyszy i nie odpowiada na polecenia, nie pamięta co było zadane w szkole, gapi się przez okna zamiast się uczyć.

Zaburzenia Koncentracji Uwagi. DSM – IV TR Dziecko nie jest w stanie skoncentrować się na szczegółach podczas zajęć szkolnych, pracy lub w czasie wykonywania innych czynności? Popełnia błędy wynikające z niedbałości. Dziecko ma trudności z utrzymaniem uwagi na zadaniach i grach. Często wydaje się, że dziecko nie słucha tego, co się do niego mówi. Dziecko nie stosuje się do podawanych kolejno instrukcji i ma kłopoty z dokończeniem zadań szkolnych i wypełnianiem codziennych obowiązków, jednak nie z powodu przeciwstawiania się lub niezrozumienia instrukcji. Dziecko często ma trudności z zorganizowaniem sobie pracy lub innych zajęć. Dziecko nie lubi, ociąga się lub unika zajęć wymagających dłuższego wysiłku umysłowego - jak nauka szkolna lub odrabianie zajęć domowych. Dziecko często gubi rzeczy niezbędne do pracy lub innych zajęć np.: zabawki, przybory szkolne, ołówki, książki, narzędzia. Dziecko łatwo rozprasza się pod wpływem zewnętrznych bodźców. Dziecko często zapomina o różnych codziennych sprawach.

Nadruchliwość biega w kółko, jest stale w ruchu, nie potrafi wysiedzieć w ławce przez całą lekcję, wspina się na wszystkie meble, ciągle się wierci, woli zabawy ruchowe niż siedzenie w jednym miejscu, nie usiedzi przy stole na imieninach u cioci, je śniadanie biegając po kuchni

Problemy z nadmierną impulsywnością Brak przewidywania konsekwencji swojego działania Rozpoczynanie zadania bez całkowitego zrozumienia instrukcji Nie wysłuchiwanie poleceń do końca Kłopoty z wykonaniem złożonych lub terminowych prac Trudności w uczeniu się z wcześniejszych doświadczeń oraz ogólnych zasad Częstsze uleganie wypadkom Niewolnicy „już” i „zaraz” Kłopoty z zaczekaniem na swoją kolej

Nadruchliwość i Impulsywność. DSM – IV TR 1. Dziecko ma często nerwowe ruchy rąk lub stóp bądź nie jest w stanie usiedzieć w miejscu. 2. Dziecko wstaje z miejsca w czasie lekcji lub w innych sytuacjach wymagających spokojnego siedzenia. 3. Dziecko chodzi po pomieszczeniu lub wspina się na meble w sytuacjach, gdy jest to zachowanie niewłaściwe. 4. Dziecko często ma trudności ze spokojnym bawieniem się lub odpoczywaniem. 5. Dziecko często jest w ruchu; „biega jak nakręcone”. 6. Dziecko często jest nadmiernie gadatliwe. Impulsywność 7. Dziecko wyrywa się z odpowiedzią zanim zostanie sformułowane pytanie. 8. Dziecko często ma kłopoty z zaczekaniem na swoją kolej. 9. Dziecko często przerywa lub przeszkadza innym (np. wtrąca się do rozmowy lub zabawy).

Pozostałe kryteria diagnostyczne Objaw musi się utrzymywać 6 lub więcej miesięcy w stopniu utrudniającym funkcjonowanie dziecka Objawy są stałą cechą występującą od lat. Powinny były ujawnić się przed siódmym rokiem życia. Objawy muszą powodować pogorszenie funkcjonowania. Nasilenie objawów musi być większe niż normalny obraz danej cechy u dzieci w tym samym wieku. Objawy zespołu nadpobudliwości psychoruchowej nie są częścią innego zaburzenia.

Podtypy ADHD wg DSM IV TR Nazwa podtypu Liczba objawów zaburzeń koncentracji liczba objawów nadruchliwości /impulsywności z przewagą zaburzeń koncentracji 6 – 9 objawów 0 – 5 objawów Z przewagą nadruchliwości /impulsywności 0 – 5 objawów 6 – 9 objawów mieszany 6 – 9 objawów 6 – 9 objawów

Różne podtypy ADHD, różne problemy 1. Na wyniki w nauce mają wpływ przede wszystkim zaburzenia koncentracji uwagi. 2. Na ocenę z zachowania mają przede wszystkim wpływ objawy nadruchliwości / impulsywności.

ADHD: Rozpowszechnienie 3%-7% dzieci w wieku szkolnym Stosunek chłopców do dziewcząt jak 4:1 (American Academy of Pediatrics) Kobiety najczęściej reprezentują podtyp z zaburzeniami uwagi 60% pacjentów ma objawy w wieku dorastania i dorosłości Rozpowszechnienie jest podobne w różnych kulturach, choć występują charakterystyczne wahania. Goldman, et al. JAMA. 1998;279:1100-1107. Barkley RA. Attention-deficit hyperactivity disorder. In: Mash EJ, Barkley RA, eds. Child Psychopathology. 1996:63-112.

Mit trzeci „ADHD to problem dzieciństwa, z tego całkowicie się wyrasta”

Różnice w nasileniu objawów w różnych grupach wiekowych Dzieci do 4 r.ż. Nadmierna ruchliwość jako wariant prawidłowego rozwoju psychoruchowego Dzieci w wieku przedszkolnym Obecne objawy nadruchliwości i impulsywności. Rzadko obserwowane objawy zaburzeń uwagi Dzieci w wieku szkolnym Obecne objawy nadruchliwości i impulsywności z możliwą zmniejszającą się intensywnością. Nasilone objawy zaburzeń koncentracji uwagi Dorastający Dominujące uczucie wewnętrznego niepokoju, łatwe nudzenie się.

Mit czwarty i mit piąty „Nadpobudliwość jest wynikiem mikrouszkodzeń mózgu.” „Dzieci mają ADHD, ponieważ rodzice się nimi nie zajmują. To kwestia braku wychowania.”

ADHD – Etiologia Geny

W rodzinach dzieci z ADHD ADHD u bliźniąt (monozygotyczne 60-80%; dwuzygotyczne 30-40%) Częściej ADHD u rodzeństwa (20-40% vs. 3-8% w populacji) Częściej ADHD u ojców (15-40% vs. 1-20% w populacji) Częściej ADHD u matek (18-40% vs. 1-10% w populacji)

Genetyka molekularna ADHD Gen receptora dopaminergicznego D4 (DRD4) na chromosomie 11 Gen transportera dopaminy (DAT1) na chromosomie 5 Geny receptorów dopaminergicznych D2 i D5 Gen beta hydroksylazy dopaminy Geny układu serotoninergicznego 5HT1B, 5HTT Gen SNAP-25 dla białka związanego z przyłączaniem pęcherzyków synaptycznych Niewielki wpływ wielu genów, prawdopodobny efekt kumulacji

ADHD – Etiologia Budowa OUN Geny

Struktury mózgu a ADHD: Zmniejszona objętość mózgu, a zwłaszcza: okolic przedczołowych spoidła wielkiego jąder podkorowych (prążkowia) płata ciemieniowego móżdżku

ADHD – Etiologia Budowa OUN Geny Neuro-przekaźniki

Hipoteza monoamin (1) 1. Dopamina 2. Noradrenalina Impuls nerwowy Receptory Synapsa Impuls nerwowy Transporter Noradrenalina Dopamina 1. Dopamina 2. Noradrenalina

Zespół nadpobudliwości psychoruchowej Przedni ośrodek uwagi, skupianie się na jednym bodźcu Tylny ośrodek uwagi, „szum informacyjny” Zametkin, Shallice 2000

Hipoteza monoamin 2 Przedni ośrodek uwagi, receptory dla dopaminy Część receptorów dla dopaminy zależna od receptorów dla noradrenaliny Tylny ośrodek uwagi, receptory dla noradrenaliny Na podstawie Zametkin, Shallice 2000

ADHD – Etiologia Budowa OUN Geny Neuro-przekaźniki Funkcje poznawcze

Teoria Russela Barkleya Hamowanie zachowania Pamięć Hamowanie pierwotnej reakcji emocjonalnej Planowanie Koncentracja Hamowanie pierwotnej reakcji motorycznej

„Czynniki genetyczne mogą odgrywać kluczową rolę jako podłoże podatności i predyspozycji do wystąpienia zaburzenia, czynniki środowiskowe odgrywają zasadniczą rolę w ostatecznym wyrażeniu się symptomu” (Brodski, Lamboroso, 1998)

ADHD – etiologia (3) Uszkodzenie OUN Wpływ środowiska Obraz kliniczny Odmienny rozwój OUN Before treatment is initiated, it is necessary to obtain a diagnosis of ADHD by a qualified professional. There are no specific physical tests for ADHD. Neuropsychological testing has a role in specific cases. A diagnosis of ADHD requires evaluation by different raters in multiple settings – a complete process. Parent – reports noncompliance with daily routine, overall functioning. Teacher – reports academic performance failure/disruption of classroom/fighting during lesson breaks. Child – has self-esteem issues: “I’m too stupid.” Peers – has few friends; rejected by peers. Wpływ środowiska

Mit szósty „Po co zajmować się ADHD, jeśli objawy kiedyś i tak staną się mniejsze.”

Trudności szkolne dzieci z ADHD Słabsze osiągnięcia szkolne (90%+) Niższe wyniki w testach badających osiągnięcia szkolne (deficyt 10-15 pkt.) Niższy Iloraz Inteligencji (deficyt 7-10 pkt.)

Konsekwencje ADHD cd. Problemy w nauce: 25-35% kontynuuje naukę 60% zostaje zawieszonych 14% zostaje wyrzuconych 30-40% przerywa szkołę na zawsze 20% wstępuje na studia wyższe 5% kończy studia Lower Class Ranking (70%/50%)

Najczęściej po pomoc trafiają dzieci w wieku 6 – 13 lat, w pierwszych latach nauki szkolnej. Momenty kryzysowe to: pierwsze półrocze 1 klasy, kiedy dziecko z ADHD zupełnie nie może dostosować się do wymogów szkoły, czwarta klasa, kiedy nagle pojawia się konieczność dostosowania się do wymagań różnych nauczycieli, zmian pomieszczeń klasowych, większej samodzielności w notowaniu. początek gimnazjum, gdy na plan pierwszy wychodzą powikłania ADHD

Konsekwencje ADHD

Konsekwencje ADHD

Mit siódmy „ADHD rozpoznaje się za dużo.”

Cecha staje się objawem, gdy zaczyna przeszkadzać w normalnym życiu. Liczba dzieci Nasilenie ADHD Dzieci zbyt spokojne Szeroka norma populacyjna Cechy ADHD ADHD

Zmiany w rozpoznawaniu ADHD Rozpowszech. ADHD Rozp. Zab. Hiperkinet.. Hyperkinetic disorder is less common. ADHD is the broader definition and the commoner diagnosis. Either inattentiveness or overactivity-impulsivity can on its own be sufficient for the diagnosis. Other disorders, such as anxiety states, are expected to be frequently comorbid with ADHD. They are only exclusion criteria if the ADHD symptoms are "better accounted for by another mental disorder". The ICD-10 diagnosis of hyperkinetic disorder is the narrower category, and almost all cases of hyperkinetic disorder should be included within ADHD. The additional criteria for hyperkinetic disorder are that all three problems of attention, hyperactivity and impulsiveness should be present; that more stringent criteria for pervasiveness across situations are met; and that the presence of another disorder such as anxiety state is in itself an exclusion criterion. The expectation is that most cases will have a single diagnosis. Dane na temat leczenia i praw do specjalnego nauczania

Implikacje (1) I. ADHD jest zaburzeniem: częstym upośledzającym funkcjonowanie o wieloczynnikowej etiologii zaburzającym funkcjonowanie dziecka, rodziny i otoczenia najczęściej z współwystępującymi dodatkowymi trudnościami II.Konieczne jest wczesne rozpoznawanie i wdrażanie interwencji terapeutycznych

Proces diagnozy Diagnoza Rodzice Nauczyciel Dziecko Before treatment is initiated, it is necessary to obtain a diagnosis of ADHD by a qualified professional. There are no specific physical tests for ADHD. Neuropsychological testing has a role in specific cases. A diagnosis of ADHD requires evaluation by different raters in multiple settings – a complete process. Parent – reports noncompliance with daily routine, overall functioning. Teacher – reports academic performance failure/disruption of classroom/fighting during lesson breaks. Child – has self-esteem issues: “I’m too stupid.” Peers – has few friends; rejected by peers. Dziecko

Leczenie

Mit ósmy Nic mi nie zrobisz, ja mam ADHD!

Terapia ADHD: cele i założenia (1) Zmniejszenie objawów nadpobudliwości Zmniejszenie objawów zaburzeń współwystępujących Zmniejszenie ryzyka późniejszych powikłań Edukacja rodziny, otoczenia i dziecka nt. natury nadpobudliwości

Terapia ADHD: cele i założenia (2) Zmiana otoczenia, i dostosowanie go do potrzeb dziecka Wzmocnienie strategii radzenia sobie z problemem u dziecka, rodziców i nauczycieli Zmiana niewłaściwych postaw JEST TO BARDZIEJ OPIEKA NIŻ LECZENIE

Metody niefarmakologiczne Psychoedukacja Praca na pozytywach Radzenie sobie z agresją impulsywną Inne metody pracy (reedukacja, terapia rodzinna Specyficzne strategie radzenia sobie z objawami Zasady i konsekwencje

Sześć etapów skutecznego wydawania polecenia Podejdź do dziecka Zdobądź jego uwagę (dotknij go, spójrz w oczy, zawołaj po imieniu) Wydaj jednoznaczne polecenie w 2 – 3 słowach Poproś dziecko by powtórzyło polecenie Powtórz polecenie tyle razy ile założyłeś, poproś by dziecko je powtórzyło. Dopilnuj jego wykonania (Nie odchodź od dziecka, aż nie skończy!)

Mit dziewiąty – dwie wersje W leczeniu ADHD wystarczą jedynie metody terapeutyczne – żadne leki nie są potrzebne. Jak podamy dziecku leki to się naprawi i już będzie dobrze.

Poprawa po 14 miesiącach leczenia – MTA Study

Leczenie ADHD Farmakoterapia Terapia behawioralna ‘Borderline’ ADHD; Niezbyt nasilone ADHD Terapia behawioralna Nasilone ADHD Obecność powikłań / dodatkowych rozpoznań Farmakoterapia

Mit dziesiąty Nie dam dziecku leków, bo będzie po nich otępiały.

Farmakoterapia Selektywne inhibitory wychwytu noradrenaliny np. atomoksetyna Leki psychostymulujące np. metylfenidat Alfa-mimetyki np. klonidyna TLPD np. imipramina neuroleptyki

Leki psychostymulujące (1) skuteczność potwierdzona ponad 160 kontrolowanymi badaniami, 75-80 % popraw, najwyższa skuteczność u dzieci w młodszym wieku szkolnym; skuteczność potwierdzona wynikami badań testowych i skal oceniających zachowanie.

Leki psychostymulujące zwiększają stężenie dopaminy

Leki psychostymulujące (2) Skuteczność jest zależna od dawki. Leki psychostymulujące nie są zalecane u dzieci mających uzależnienie w rodzinie. Działania niepożądane: najczęściej zaburzenia snu, objawy gastryczne, dysforia, wysypka, zaburzenia łaknienia mogące przy braku kontroli nad odżywieniem dziecka prowadzić do zahamowania wzrastania, tiki.

TLPD (1) Druga grupa leków o udowodnionej skuteczności w leczeniu zespołu hiperkinetycznego (ponad 30 badań kontrolowanych) Lepszy efekt leczniczy w skalach behawioralnych niż w wynikach badań neuropsychologicznych

TLPD (2) Są one skuteczne u ponad 50% pacjentów, choć znaczny odsetek leczonych rezygnuje z długotrwałej terapii ze względu na działania niepożądane. Efekt działania trójcyklicznych leków przeciwdepresyjnych ujawnia się po różnie długim czasie ich podawania, od jednego do 3-4 tygodni od osiągnięcia pełnej dawki.

TLPD - Działania niepożądane (1) senność objawy cholinolityczne suchość w ustach zaparcia zaburzenia w oddawaniu moczu

TLPD - Działania niepożądane (2) Stosowanie TLPD wymaga kontroli EKG przed rozpoczęciem leczenia, po osiągnięciu dawki terapeutycznej i po każdym zwiększeniu dawki. Występowanie tych działań niepożądanych jest częstsze u dzieci przed okresem dorastania oraz przy dawkach powyżej 3 mg/kg m.c./dobę. Zmiany w EKG nawet po 2 latach leczenia.

Inhibitor wychwytu zwrotnego noradrenaliny został zarejestrowany w roku 2002 do leczenia ADHD. ma stosunkową wysoką skuteczność, zbliżoną do skuteczności leków psychostymulujących.

Atomoksetyna zwiększa stężenie dopaminy w płatach czołowych Przez hamowanie transportera noradrenaliny

Atomoksetyna - - działania niepożądane Najczęstsze działania niepożądane to dolegliwości żołądkowo-jelitowe, spadek łaknienia, zawroty głowy, znużenie, drażliwość i zmiany nastroju Przeciwwskazany u osób z uszkodzeniem wątroby.

Alfa – mimetyki, np. Klonidyna (1) Jest stosowana głównie w leczeniu choroby tikowej oraz u pacjentów w których nadpobudliwość współistnieje z tikami. Ze względu na możliwość wzrostu ciśnienia tętniczego przy nagłym przerwaniu podawania leku, zaleca się jego powolne odstawianie.

Alfa – mimetyki, np. Klonidyna (2) Najczęstszym działaniem niepożądanym jest senność, wymagająca odstawienia leku u 1/5 leczonych, suchość w jamie ustnej, pobudzenie, bóle głowy, hipotensja, zawroty głowy, obniżenie nastroju.

Neuroleptyki Ich stosowanie powinno być ograniczone do przypadków opornych na wszelkie inne rodzaje farmakoterapii i tylko wtedy, gdy korzyści z ich stosowania przewyższają potencjalne zagrożenia. W wypadku decyzji o stosowaniu leków z tej grupy należy pamiętać o wybraniu leku o najmniejszej ilości działań niepożądanych.

Model leczenia ADHD Psychoedukacja Warsztaty dla nauczycieli biblioterapia Psychoedukacja w gabinecie lekarskim Warsztaty dla dzieci (kontakty społeczne, samoocena) Wykłady dla rodziców, nauczycieli w szkole Warsztaty dla rodziców Farmakoterapia

Moje życie przypomina jazdę z góry na rowerze z odkręconymi pedałami i bez zamontowanego hamulca, któremu co jakiś czas odpada kółko. Dorosła osoba z ADHD

Dziękuję za Państwa koncentrację uwagi.

Co to jest pamięć? Ośrodki pamięciowe Rodzaje pamięci Funkcjonowanie pamięci Pamięć a nauczanie Zaburzenia pamięci Jak zachować dobrą pamięć?

Co to jest pamięć? Pamięć to zdolność umysłu do przyswajania, utrwalania, i odtwarzania doznanych wrażeń, przeżyć, sądów, widzianych miejsc, osób i zdarzeń. Pamięć posiadają ludzie, niektóre zwierzęta oraz komputery. W każdym z tych przypadków proces zapamiętywania ma całkowicie inne podłoże fizyczne oraz podlega badaniom naukowym w oparciu o różne zestawy pojęć.

Pamięć ludzka podlega badaniom psychologii i nauk biologicznych. Człowiek ma zdolność do zapamiętywania nie tylko wrażeń zmysłowych i symboli, ale również do przechowywania obrazu własnej świadomości.

Pamięć zwierzęca podlega badaniom etologii. Na najniższym poziomie, zapamiętywanie przez ludzi jak i inne istoty żywe opiera się na reakcjach chemicznych zachodzących w neuronach. Jednak komplikacja ludzkiego mózgu powoduje, że rozważanie jego funkcjonowania wyłącznie w oparciu o kategorie stosowanie do zwierząt jest niepełne. Zwierzęta mają zdolność do zapamiętywania prostych skojarzeń, lecz ich pamięć nie pozwala im na wyciąganie logicznych wniosków z nabytych doświadczeń.

Pamięć komputerowa ma zupełnie innych charakter niż ta występująca u istot żywych i jej badaniem zajmuje się informatyka. Współczesne komputery zapamiętują wyłącznie binarne stany odpowiadające zerom i jedynkom. Fizycznie stany te odpowiadają napięciom w tranzystorach, polu magnetycznemu albo optycznej przezroczystości nośnika danych. Podstawą zapamiętywania w komputerach są często układ scalone. Złożone systemy informatyczne są w stanie przełożyć zera i jedynki na czytelną dla ludzi formę (tekst, obraz, dźwięk, itp.) korzystając z odpowiednich algorytmów. Na obecnym etapie rozwoju złożoność komputerów jest dużo mniejsza niż najprostszych zwierząt i dlatego komputery nie mają zdolności do wykorzystania pamięci do wnioskowania i kojarzenia. Zaletą pamięci komputerowej jest jej niezwykła trwałość oraz szybkość w przetwarzaniu pewnych typów informacji, która podwaja się, co ok. 18 miesięcy.

Różnice pomiędzy działaniem mózgu i komputera są ogromne. Nie da się np. odpowiedzieć w sensowny sposób na pytanie ile gigabajtów danych mieści się w głowie człowieka. Jednak pewne podobieństwa można zauważyć na poziomie przetwarzania informacji z sensorów (w komputerze) lub zmysłów (u człowieka). Techniki stosowanie w komputerach są często wzorowane na tych, które zaobserwowano u ludzi czy zwierząt. Przykładem mogą być sztuczne sieci neuronowe, które mają właściwości podobne do prostych układów nerwowych. Prowadzone są też badania nad symulowaniem w komputerze ludzkiego sposobu wnioskowania. Jednak przeniesienie tych doświadczeń na poziom ludzkiej świadomości jest na razie niemożliwe.

Ośrodki pamięciowe 1. Elementy anatomii mózgu Mózg ludzki składa się z 15 miliardów komórek nerwowych (neuronów) połączonych ze sobą synapsami. Najistotniejsza dla naszych rozważań jest rozbudowana kora mózgowa, która tworzy pofałdowaną powierzchnię osiągającą 0,5 km2. To w niej występują tzw. szare komórki, w których dokonują się procesy związane z myśleniem, rozpoznawaniem, zapamiętywaniem, kombinowaniem, uczeniem się i zapominaniem.

Mózg składa się z dwóch symetrycznych półkul, w których znajdują się 2 ośrodki motoryczne i sensoryczne, a także 2 ośrodki wzroku i słuchu.

Prawa półkula odpowiada za funkcjonowanie lewej części ciała, a lewa za funkcjonowanie prawej. Mimo, że na zewnątrz półkule są symetryczne, mózg nie funkcjonuje w pełni symetrycznie. Obie półkule specjalizują się z wiekiem w pewnych czynnościach. U 90-95% ludzi aktywny ośrodek mowy znajduje się w lewej półkuli, a bierny (inaczej pasywny, odpowiedzialny za rozumienie mowy) w prawej. W prawym ośrodku słuchu lepiej przetwarzane są różne dźwięki i muzyka, a w lewym mowa ludzka. Z kolei lewy ośrodek wzroku odpowiada za rozpoznawanie znaków pisemnych (wyrazów i liter), a prawy za rozpoznawanie figur i kształtów.

Oprócz wspomnianych już ośrodków, w mózgu istnieją jeszcze inne, odpowiedzialne za czynność pisania, a także za odbiór wrażeń płynących z pozostałych zmysłów – węchu, smaku i dotyku. Nie znaczy to jednak, że informacje odbierane w tych ośrodkach są w nich też zapamiętywane - są one odprowadzane dalej do tzw. „kory skojarzeniowej”, gdzie są przetwarzane i zapamiętywane. Świadczy o tym fakt, że gdy któryś z tych ośrodków zostanie uszkodzony, człowiek nie może odbierać nowych wrażeń, lecz nadal posiada w pamięci wrażenia zakodowane wcześniej.

Ośrodki pamięciowe to miejsca magazynowania pamięci Ośrodki pamięciowe to miejsca magazynowania pamięci. Miejscem magazynowania pamięci krótkotrwałej są synapsy. Niektóre z ośrodków wymieniono poniżej: tylna część płata ciemieniowego - ośrodek pamięci wykonywania ruchów wyuczonych, przednia część płata ciemieniowego - ośrodek pamięci dotyku, płat potyliczny (dokładnie: pole przedpotyliczne) - ośrodek pamięci i zrozumienia widzianego obrazu, zakręt skroniowy górny - ośrodek zrozumienia i pamięci dźwięków, tylna część zakrętu skroniowego górnego - czuciowy ośrodek mowy (pamięci słyszanego i mówionego słowa), zakręt kątowy - ośrodek pamięci znaków pisarskich (czytania i pisania), pogranicze środkowej i tylnej części zakrętu czołowego górnego - ośrodek pamięci pisania znaków pisarskich.

Obszary mózgu decydujące o funkcjonowaniu pamięci Kora (zwłaszcza płaty czołowe i ciemieniowe) - pamięć długotrwała Hipokamp - mapa przestrzenna, pamięć epizodyczna Ciało migdałowate - pamięć emocjonalna (utajona) Skorupa - pamięć proceduralna, pamięć umiejętności Jądro ogoniaste - pamięć genetyczna, instynktowne formy zachowania

Rodzaje pamięci Rodzaje pamięci Podstawowa i ogólnie przyjęta klasyfikacja pamięci jest oparta na długości jej trwania. Stosuje się też klasyfikację ze względu na typ informacji. Klasyfikacja ze względu na długość trwania: Pamięć ultrakrótka (sensoryczna) – czas spostrzeżenia bodźca Pamięć krótkotrwała (operacyjna) – analiza i interpretacja danych Pamięć długotrwała – „miejsce” zapisu informacji

Pamięć długotrwała i autobiograficzną. Świadoma (jawna) która z kolei dzieli się na pamięć semantyczną, epizodyczną i autobiograficzną. Nieświadoma (ukryta) (nieświadome przypominanie wcześniej wyuczonego wzorca)

Semantyczna (fakty niezależne od kontekstu) -służy do przechowywania wiedzy abstrakcyjnej o świecie -cały czas jest przedmiotem badań naukowych -łączy grupy informacji o podobnym charakterze Epizodyczna (przechowuje jedną informację w odniesieniu do drugiej) Służy do przechowywania wspomnień bardziej osobistych, np. emocje, wrażenia, czas i miejsce Autobiograficzna(przechowuje wydarzenia z naszego życia)

Funkcjonowanie pamięci Niezależnie od rodzaju pamięci można wyróżnić trzy etapy jej pracy: rejestracja informacji lub wrażeń przechowywanie odtwarzanie

Jak zapamiętujemy? Zapamiętywanie to element procesu pamięciowego. Za pomocą zmysłów dociera do nas spostrzeżenie. Na początku jest rejestrowane przez pamięć ultrakrótką (pierwszy filtr). Jeśli nie zostanie skojarzony z wcześniej zapamiętanymi istniejącymi informacjami, impuls elektryczny znika po kilku sekundach… Gdy zostanie skojarzone, przechodzi przez drugi filtr – pamięć krótkotrwałą. Pod wpływem impulsu elektrycznego, neurony produkują kwas RNA, który wytwarza proteiny w wypadku powtórzenia informacji w ciągu 20 min. Gdy wiadomość zostanie powtórzona, zostaje zapamiętana na całe życie. Trzeba tylko przywołać ją w odpowiednim momencie.

poziom pamięci ultrakrótkiej ma charakter impulsów elektrycznych, pamięć krótko- i długotrwała poprzez procesy biochemiczne wytwarza białka. na starość maleje produkcja protein w których zostają zakodowane spostrzeżone informacje. Dlatego ludzie w podeszłym wieku bardzo dobrze pamiętają zdarzenia ze swojego życia, nie pamiętają natomiast co zdarzyło się dzień wcześniej. Problemy z krótkotrwałą pamięcią na starość wynikają prawdopodobnie z niedotlenienia hipokampa. Żywe wspomnienia często są całkiem zmienione i nie należy im dowierzać!

Typy sensoryczne Na podstawie wrażeń, na początku życia wykształca się inny dla każdego człowieka wzorzec kodowania informacji. Najbardziej aktywny w pierwszych trzech miesiącach życia zmysł staje się najważniejszym kanałem poznawczym i dostarczane przez niego informacje będą najlepiej zapamiętywane.

Wyróżnia się takie podstawowe typy: Typ wizualny („wzrokowiec”) najlepiej zapamiętuje informacje, które docierają do niego zmysłem wzroku Typ audytywny („słuchowiec”) najlepiej zapamięta te, które odbiera drogą słuchową Typ haptyczny najlepiej uczy się przez dotyk.

Nauczanie polisensoryczne Każdy człowiek jest innym typem sensorycznym. Dlatego ważne jest, aby zdobywaniu wiedzy towarzyszyły różne formy nauczania: wtedy potrzebne informacje dotrą do większej części uczniów. Warto również wiedzieć, że łatwiej zapamiętać informacje, jeśli docierają one do mózgu kilkoma kanałami równocześnie. Im więcej wrażeń jest odbieranych, tym prościej i trwalej zapamiętać związane z nimi informacje.

Stres przeżywany w szkole utrudnia lub nawet uniemożliwia uczenie się Stres przeżywany w szkole utrudnia lub nawet uniemożliwia uczenie się. Blokada myślenia nie pozwala na wprowadzenie nowych informacji do pamięci, ani na przywołanie informacji już zapamiętanych. Wystraszony uczeń wywołany do odpowiedzi nie jest w stanie nic powiedzieć, bo nie może sobie nic przypomnieć. Jego milczenie nie musi świadczyć o nieprzygotowaniu do lekcji. Wprawdzie nie jesteśmy w stanie całkowicie wyeliminować stresu na lekcji, ale ważnym zadaniem nauczyciela jest zmniejszanie czynników wywołujących sytuacje stresowe.

Łącząc dwie komórki nerwowe, synapsy tworzą „szczelinę” między nimi Łącząc dwie komórki nerwowe, synapsy tworzą „szczelinę” między nimi. Aby możliwe było przekazywanie spostrzeżeń zmysłowych (informacji), konieczne jest uwolnienie substancji transmitującej impulsy elektryczne z jednej komórki do drugiej. W sytuacjach zagrożenia staje się to niemożliwe, gdyż organizm produkuje wtedy 2 hormony - adrenalinę i noradrenalinę, które mają go przygotować do obrony lub ucieczki (czyli do szybkich reakcji). Wtedy nie wolno tracić czasu na myślenie, a trzeba działać błyskawicznie. Wspomniane hormony hamują więc uwalnianie transmiterów, synapsy pozostają otwarte, nie ma przepływu informacji między neuronami i dochodzi do blokady myślenia.

Amnezja fragmentaryczna (życzeniowa) Zaburzenia pamięci są najczęściej wynikiem urazu, traumatycznego przeżycia lub choroby. Mogą mieć różne formy i zakres. Najczęstszą formą zaburzeń pamięci jest amnezja. Wyróżniamy takie jej typy: Amnezja dziecięca. Wynika z późnego dojrzewania hipokampa. Urazy z wczesnego dzieciństwa mogą mieć wpływ na zachowanie chociaż nie są pamiętane. Wczesne wydarzenia nie są wiarygodne. Amnezja całkowita.Jest najbardziej drastyczną formą amnezji – obejmuje całą posiadaną dotychczas wiedzę i doświadczenia. Uniemożliwia też często zapamiętanie nowych rzeczy. Spowodowana jest zmianami w ośrodkowym układzie nerwowym. Amnezja częściowa Amnezja pourazowa Amnezja wsteczna Amnezja następcza Amnezja fragmentaryczna (życzeniowa) Paramnezja Zaburzenia pamięci towarzyszą również wielu chorobom, np. schizofrenii i padaczce.

Amnezja fragmentaryczna (życzeniowa) Chory nie pamięta pewnych osób, wydarzeń, sytuacji. Związana jest najczęściej z bardzo silnymi, negatywnymi emocjami dotyczącymi fragmentów zapomnianych. Taki rodzaj amnezji ma podłoże histeryczne. Paramnezja Pamięć rzekoma, złudna. Osoba myli przeszłość z teraźniejszością, miesza wydarzenia rzeczywiste z wyobrażonymi, popełnia nieświadome plagiaty, zmyśla. Może to być spowodowane chorobami organicznymi mózgu – pojawia się też u osób przemęczonych.

Zespół Fałszywej Pamięci (False Memory Syndrom - FMS) to wynik wprowadzenia fałszywych wspomnień w wyniku sugestii wiele procesów w USA o praktyki satanistyczne i molestowanie dzieci okazało się wynikiem sugestii psychoterapeutów, którzy nieświadomie doprowadzili do utworzenia się fałszywych śladów pamięci u swoich pacjentów.

W schizofrenii i padaczce skroniowej występują często zafałszowania pamięci. Nazywane są deja vu: chory jest przekonany, że doświadczył już tego, co przeżywa po raz pierwszy. Deja vu miewają też ludzi zdrowi w stanach silnego przemęczenia. Zaburzenia pamięci wywołują też choroby zwyrodnieniowe – zespół Korsakowa i choroba Alzheimera. Choroba Alzheimera polega na zwyrodnieniu i zaniku kory mózgowej – chory stopniowo traci pamięć aż do całkowitego zaniku funkcji intelektualnych. Osoby chore na autyzm mają czasem nadzwyczajną pamięć do szczegółów

Oglądanie zbyt dużej ilości filmów kończy się często "rozwodnieniem pamięci", przypominamy sobie pojedyncze sceny i mglisto historię, ale nie sam film. Dzieje się tak, ponieważ zapamiętywanie obrazów wymaga szczególnie dużo zmian w mózgu.

Jak zachować dobrą pamięć? Dieta bogata w cynk (ryby, orzechy, winogrona, brzoskwinie, fasola, warzywa, itp.) bor (orzechy, winogrona i brzoskwinie), witaminy C, E i beta - karoten, których dużo znajdziemy w warzywach. Dieta śródziemnomorska( Alzheimer o 40%) Unikanie nadmiaru alkoholu, kofeiny Całkowite unikanie nikotyny Higieniczny tryb życia (m.in. odpowiednia ilość snu, odpowiednia ilość ruchu - poprawia krążenie krwi, a ta dotlenia mózg, który lepiej i wydajniej pracuje; zbyt duży pośpiech i nadmiar obowiązków są równie niekorzystne, jak bezczynność i nuda. ) Ograniczanie tłustych posiłków i węglowodanów Rozwiązywanie krzyżówek, uczenie się na pamięć wierszy, piosenek itp. UWAGA! Jeśli w krótkim czasie obserwujemy znaczne pogorszenie pamięci i trudności z koncentracją, musimy udać się do specjalisty.

W ciężkich zaburzeniach pamięci i koncentracji niezbędne są odpowiednie leki. W przypadku choroby Alzheimera będą to środki zwiększające przepływ acetylocholiny. W depresji - leki przeciwdepresyjne, które poprawiają też pamięć. W przypadku miażdżycy dla poprawienia pamięci i koncentracji stosowane są preparaty zawierające wyciąg z miłorzębu japońskiego.

Aforyzmy Kto cierpi, ma pamięć. - Cyceron Szczęście to po prostu dobre zdrowie i zła pamięć. - Ernest Hemingway Na ludzką pamięć nie można liczyć. Niestety również na niepamięć. - Stanisław Jerzy Lec