Polityka społeczna dr hab. Renata Babińska - Górecka

Zabezpieczenie społeczne: - idea, -pojęcie, -źródła prawa, -metody realizacji

Zabezpieczenie społeczne to idea, zgodnie z którą ogół społeczeństwa poprzez swą organizację jest zobowiązany do zapewnienia warunków bytu, przynajmniej na poziomie minimum socjalnego wszystkim, którzy nie ze swej winy nie mogą go sobie zapewnić własną pracą.

W ujęciu prawnym, zabezpieczenie społeczne to system świadczeń: -do którego mają prawo obywatele lub z których mogą korzystać w okolicznościach i na warunkach określonych przepisami prawa, -są to świadczenia inne niż dochody z pracy szeroko rozumianej, czyli zatrudnienia lub innej działalności,

-niektóre z nich przysługują, gdy dochody te spadają poniżej określonego poziomu, uznanego jako minimum socjalne lub minimum egzystencji, -inne przysługują po spełnieniu określonych ustawą warunków, niezależnie od sytuacji materialnej danej osoby.

Art. 67 Konstytucji RP: - obywatel ma prawo do zabezpieczenia społecznego w razie niezdolności do pracy ze względu na chorobę lub inwalidztwo oraz po osiągnięciu wieku emerytalnego,

-zakres i formy zabezpieczenia określa ustawa, -obywatel pozostający bez pracy nie z własnej woli i niemający innych środków utrzymania ma prawo do zabezpieczenia społecznego, którego zakres i formy określa ustawa.

W ujęciu praktycznym, zabezpieczenie społeczne to system świadczeń gwarantowanych przez państwo na wypadek ziszczenia się określonego ryzyka socjalnego.

Ryzyko socjalne: niebezpieczeństwo wystąpienia zdarzenia przyszłego, niepewnego, niezależnego od woli danej osoby i dla niej niekorzystnego.

Wyróżniamy w szczególności ryzyko: - osiągnięcia wieku emerytalnego (starości), - inwalidztwa (bardziej trwałej niezdolności do pracy) -śmierci żywiciela rodziny, -niepełnosprawności, -niezdolności do pracy z powodu choroby (czasowa niezdolność do pracy) -wypadku przy pracy lub choroby zawodowej, -niemożności świadczenia pracy z powodu pełnienia ról rodzicielskich, -konieczności sprawowania opieki na dzieckiem lub chorym członkiem rodziny, -ubóstwa, -bezdomności, -bezrobocia, -wydatków nadzwyczajnych.

Do systemu zabezpieczenia społecznego zalicza się najczęściej: -ubezpieczenia społeczne, -pomoc społeczną, -zaopatrzenie społeczne, -ochronę zdrowia oraz -uzupełniające świadczenia socjalne.

Każda z dziedzin zabezpieczenia społecznego ma własną, określoną specyfikę, łączy je natomiast wspólne zadanie udzielenia świadczeń zapewniających jednostce ludzkiej poczucie bezpieczeństwa socjalnego w wielu okolicznościach życiowych.

Źródła prawa do zabezpieczenia społecznego Prawo do zabezpieczenia społecznego jest określone w: - aktach międzynarodowych, -w konstytucjach wielu państwa, -w prawie europejskim.

Idea zabezpieczenia społecznego znalazła wyraz w dwóch dokumentach uchwalonych na sesji Międzynarodowej Organizacji Pracy w Filadelfii w 1944 r.: - w zaleceniu nr 67 dotyczącym zabezpieczenia dochodu oraz -w zaleceniu nr 69 dotyczącym opieki medycznej.

Wedle Zalecenia nr 67: - systemy zabezpieczenia dochodu powinny zaspakajać potrzeby i zapobiegać brakowi środków przez zwracanie, do odpowiedniej wysokości, dochodów utraconych z powodu niezdolności do pracy (włączając podeszły wiek) lub do pracy przynoszącej dochód czy też z powodu śmierci żywiciela rodziny;

-zabezpieczenie dochodów powinno w możliwie największym stopniu opierać się na obowiązkowym ubezpieczeniu społecznym, dzięki któremu osoby ubezpieczone spełniające określone warunki są uprawnione,

-zabezpieczenie potrzeb nieobjętych obowiązkowym ubezpieczeniem społecznym powinno być realizowane przez opiekę społeczną; -innym osobom znajdującym się w potrzebie należy zapewnić pomoc społeczną w rozmiarze odpowiednim do potrzeb danego przypadku;

-zakres ryzyka podlegającego obowiązkowym ubezpieczeniom powinien obejmować wszystkie przypadki, w których ubezpieczona osoba nie może zarabiać na swoje utrzymanie.

Ponadto idea zabezpieczenia społecznego została sformułowana w art Ponadto idea zabezpieczenia społecznego została sformułowana w art. 22 i 25 Powszechnej Deklaracji Prawa Człowieka, uchwalonej przez Zgromadzenie Ogólne Organizacji Narodów Zjednoczonych w 1948 r.

Konwencja MOP nr 102 o minimalnych normach zabezpieczenia społecznego z 1952 r.: zabezpieczenie społeczne obejmuje następujące świadczenia:- zdrowotne, -zasiłki chorobowe, -z tytułu bezrobocia, -na starość, -w razie wypadków przy pracy i chorób zawodowych, -rodzinne, -macierzyńskie, -w razie inwalidztwa oraz w razie śmierci żywiciela.

Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 883/2004 z 29 kwietnia 2004 r. w sprawie koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego

Techniki (metody) realizacji zabezpieczenia społecznego: -ubezpieczeniowa, -zaopatrzeniowa, -opiekuńcza.

Metoda ubezpieczeniowa: -zabezpieczenie realizuje się przez tworzenie wspólnot osób narażonych na podobne zdarzenia losowe, dlatego ubezpieczenia społeczne obejmują w miarę jednorodną grupę osób, którym grozi utrata zdolności do pracy;

-fundusz na świadczenia gromadzony jest ze składek ubezpieczonych lub ubezpieczających, dostosowany do rozmiarów ryzyka;

-świadczenia są zróżnicowane odpowiednio do udziału w tworzeniu wspólnego funduszu;

-rodzaj świadczenia i jego wysokość są ustalone ustawowo, a świadczenia wypłacane niezależnie od posiadanych środków własnych;

-przystąpienie do ubezpieczenia ma charakter przymusowy;

-prawo do świadczeń powstaje ex lege i jest prawem podmiotowym;

- ubezpieczenie społeczne jest wykonywane przez specjalne instytucje publiczne lub instytucje działające pod nadzorem państwa, niezarobkowo; -koncepcja ubezpieczenia społecznego wywodzi się z ubezpieczeń gospodarczych, zwłaszcza z form ubezpieczeń osobowych.

Różnice: ubezpieczenie społeczne jest oparte na zasadzie solidarności społecznej oraz jest przymusowe.

Przymus zapewnia powszechną dostępność świadczeń oraz taniość systemu dzięki rozłożeniu ryzyka na członków wspólnoty.

Metoda zaopatrzeniowa: -system zaopatrzenia obejmuje na ogół całą ludność kraju bez względu na aktywność zawodową, udzielając świadczeń osobom, które spełniają warunki;

-środki na zaopatrzenie pochodzą ze źródeł publicznych, z dochodów budżetowych;

-świadczenia są w zasadzie jednolite i ustalane według kryterium potrzeb lub/i zasług;

-rodzaje świadczeń, ich wysokość oraz okoliczności i warunki uprawniające do nich są określone ustawowo;

-spełniającym warunki przysługuje roszczenie o świadczenie; -system jest administrowany przez urzędy publiczne.

Metoda opiekuńcza : -systemy pomocy społecznej obejmują całą ludność, wszystkich, którzy znajdą się w potrzebie, niezależnie od ich aktywności zawodowej, - zasada obywatelstwa, -zasada domicylu (miejsca zamieszkania);

-potrzeba bywa określana w ustawie poprzez wskazania poziomu dochodu albo opiera się na indywidualnym badaniu- wywiadzie;

-świadczenia przyznaje się ze środków publicznych pochodzących z podatków lub innych źródeł (darowizny, fundacje);

-świadczenia są z reguły jednolite, ustalane kwotowo, na poziomie zapewniającym zabezpieczenie minimum egzystencji lub minimum socjalnego;

-prawo do świadczeń jest zależne od indywidualnej oceny dokonanej przez organ, czy zachodzi potrzeba;

-systemy pomocy społecznej są administrowane przez organy publiczne – przeważnie lokalne.