Racjonalizm (1) istnieje jedno, ponadczasowe i uniwersalne kryterium, za pomocą którego można oceniać względną wartość konkurencyjnych teorii; jeżeli teoria nie spełnia uniwersalnego kryterium zostanie odrzucona, a spośród więcej niż jednej teorii konkurencyjnych zostanie wybrana ta, która w największym stopniu spełnia to kryterium; teorie spełniające wymogi uniwersalnego kryterium są prawdziwe lub są prawdopodobnie prawdziwe, czyli w przybliżeniu prawdziwe.

Racjonalizm (2) różnica między nauką i nie-nauką – naukowe są jedynie te teorie, które przejdą z powodzeniem przez sprawdzian ustanawiany przez uniwersalne kryterium naukowości wysoką wartość posiada jedynie wiedza rozwijana zgodnie z pewnym uniwersalnym kryterium, zwłaszcza wtedy gdy proces ten rozumie się jako proces zbliżania się do prawdy prawda, racjonalność i nauka są dobre same w sobie

Relatywizm (1) nie istnieje uniwersalny, ahistoryczny standard racjonalności, z uwagi na który można uznać, że dana teoria jest lepsza od innej uznanie teorii naukowych za lepsze lub gorsze zależy od jednostek lub społeczności, które dokonują takich ocen, a cel poszukiwania wiedzy zależy od tego, co dana jednostka lub społeczność uznaje za ważne lub wartościowe kryteria oceny wartości zawsze zależą od konkretnych jednostek lub wspólnot, które je wyznają

Relatywizm (2) rozumienie wyborów dokonywanych przez danego uczonego wymaga rozumienia tego, co uznaje on za istotne i można je uzyskać drogą badań psychologicznych, natomiast wybory dokonywane przez społeczność zależą od hierarchii wartości tej społeczności, którą z kolei można poznać poprzez badania socjologiczne nie istnieje żadna unikalna kategoria – „nauka” – która byłaby istotnie wyższa od jakichkolwiek innych form wiedzy, choć jednostki lub społeczności przypisują dużą rangę temu, co na ogół nazywa się nauką daną dyscyplinę można zrozumieć poddając analizie jednostkę bądź zbiorowość, a nie istotę nauki

Lakatos – racjonalista (1) centralnym problemem filozofii nauki jest problem ustanowienia uniwersalnych warunków, w których teoria jest naukowa według Lakatosa stanowisko relatywistyczne, które głosi, że nie istnieją żadne wyższe standardy od standardów danej społeczności, nie daje żadnego sposobu na poddanie krytyce tych standardów metodologia naukowych programów badawczych lepiej służy jako narzędzie zbliżania się do prawdy w naszym realnym świecie niż jakakolwiek inna metodologia, a nauka rozwija się poprzez rywalizację pomiędzy programami badawczymi

Lakatos – racjonalista (2) celem nauki jest prawda i metodologia programów badawczych zapewnia najlepsze środki oceny stopnia, w jakim udało się do niej zbliżyć uniwersalne kryterium jest potwierdzoną przez doświadczenie hipotezą, a na rzecz poprawności hipotezy świadczyć mają dane z historii nauki zaproponowana metodologia ma być oceniana ze względu na to, czy pozwala ona wyjaśnić to, co uznaje się za „dobrą” naukę i jej historię

Lakatos – racjonalista (3) dany obszar badań stanowi naukę, jeżeli spełnia wymogi metodologii programów badawczych zaś jeżeli tych wymogów nie spełnia to nauką nie jest paradygmatem racjonalności i dobrej nauki jest według Lakatosa fizyka

Kuhn – relatywista (1) jest kilka kryteriów będących wartościami uznawanymi przez daną społeczność naukową, za pomocą których można określić, która z teorii konkurencyjnych jest lepsza i są to: –poprawność przewidywań (zwłaszcza ilościowych) –równowaga pomiędzy problemami ezoterycznymi i kwestiami codziennymi –ilość różnych rozwiązywanych problemów –prostota –zakres –zgodność z innymi specjalnościami

Kuhn – relatywista (2) kwestia wartości danej teorii powinna być rozstrzygana w świetle standardów odpowiedniej wspólnoty naukowej, zaś standardy zmieniają się wraz z kulturowym i historycznym otoczeniem tej wspólnoty koncepcja nauki Kuhna prowadzi do wniosku, że to co jest uznawane za problem zależy od paradygmatu lub społeczności naukowej w nauce ma miejsce pewien postęp, ale nie jest to postęp ku prawdzie

Kuhn – relatywista (3) nie istnieją bezwzględne, logicznie przekonujące kryteria wyboru, ponieważ „nie istnieje algorytm wyboru teorii, nie ma systemowej procedury decyzyjnej, która przy właściwym zastosowaniu musiałaby skłonić każdego członka danej grupy do przyjęcia takiej samej decyzji rozróżnienie między nauką i nie-nauką zależy od stopnia w jakim dana działalność jest w stanie podtrzymać tradycję nauki normalnej

Kuhn – relatywista (4) nauka jest czymś lepszym od innych badań wartości istotne dla postępu naukowego można zidentyfikować w drodze psychologicznej i socjologicznej analizy wspólnoty naukowej

Indywidualizm (1) wiedzę należy pojmować w kategoriach przekonań głoszonych przez ludzkie jednostki wiedza jest szczególnym zbiorem przekonań, głoszonych przez jednostki ludzkie i zamieszkujących w ich umysłach to znaczy jeśli mam wewnętrzne przekonanie, że VII Przykazanie Boże brzmi „Nie pożyczaj”, to jestem w błędzie i nie jest to wiedza, tak więc:

Indywidualizm (2) wiedza jest prawdziwym przekonaniem, ale w odpowiedni sposób udokumentowanym, albo czymś podobnym w przypadku indywidualizmu występuje nieskończony regres racji, którego możemy jedynie uniknąć przyjmując pewien zbiór zdań, których nie trzeba uzasadniać, a taki zbiór zdań stanowi fundament wiedzy i każde przekonanie, które miałoby uzyskać status wiedzy, powinno dać się uzasadnić za pomocą ciągu racji sięgających tego fundamentu.

Indywidualizm (3) z indywidualistycznie pojmowanej wiedzy narodziły się dwie konkurencyjne tradycje w teorii wiedzy: –klasyczny racjonalizm – prawdziwe fundamenty wiedzy są poznawane za pomocą umysłu, a według racjonalistycznego ideału aksjomaty stanowią trwały i bezpieczny fundament, a co za tym idzie wszystkie twierdzenia wynikające z aksjomatów w dedukcyjny sposób są prawdziwe –klasyczny empiryzm – prawdziwy fundament wiedzy można poznać za pomocą zmysłów, a jednostki mogą wykazywać prawdziwość pewnych zdań poprzez zmysłową obserwację świata.

Obiektywizm (1) stanowisko, według którego wszystkie składniki wiedzy, poczynając od prostych zdań do skomplikowanych teorii, posiadają własności i cechy dzięki którym wykraczają one poza dziedzinę przekonań i stanów świadomości tworzących je i rozmyślających o nich jednostek ludzkich obiektywizm daje priorytet tym cechom składników wiedzy, z którymi stykają się jednostki ludzkie niezależnie od postaw, przekonań czy innych subiektywnych stanów tych jednostek

Obiektywizm (2) zdania mają własności „obiektywne” czyli takie, które są zupełnie niezależne od tego czy ktokolwiek zdaje sobie z nich sprawę teorie naukowe posiadają niezależną od umysłów obiektywną strukturę oraz mają własności, które mogą być odkrywane lub rozumiane, lub też nie obiektywista zwraca uwagę raczej na cechy teorii lub programów niż na poczucie przekonania lub innego rodzaju postawy jednostek lub grup społecznych

Nauka jako praktyka społeczna (1) „wiedza naukowa jest wynikiem złożonego wysiłku społecznego i powstaje jako produkt pracy wielu specjalistów w drodze ich szczególnej interakcji ze światem natury” (J. R. Ravetz), zatem obiektywistyczna koncepcja nauki oprócz słownych i matematycznych sformułowań określonej wiedzy musi również obejmować umiejętności i techniki, które składają się na naukę istotną cechą praktycznej strony nauki jest eksperyment, czyli planowana, podległa teorii interakcja z przyrodą sztucznie skonstruowana sytuacją w celu zbadania i sprawdzenia pewnej teorii

Nauka jako praktyka społeczna (2) wynik eksperymentalny jest raczej produktem złożonej działalności społecznej niż przekonaniem lub własnością któregoś z uczonych

Obiektywizm w koncepcjach Poppera, Lakatosa i Marksa wiedza lub myśl w sensie obiektywnym to wiedza składająca się z problemów, teorii i argumentów jako takich i jest ona całkowicie niezależna od czyjejkolwiek wiedzy, czyjegokolwiek przekonania czy skłonności do uznania stwierdzenia, stwierdzania czy działania; wiedza w obiektywnym sensie jest wiedzą bez tego, który wie, jest wiedzą bez podmiotu poznającego (Popper) obiektywna, naukowa wartość teorii jest niezależna od ludzkiego umysłu, który ją tworzy lub rozumie (Lakatos) „to nie świadomość określa byt, lecz byt społeczny określa świadomość społeczną” (Marks)