W Y K Ł A D S Z Ó S T Y PRAWO PROCESOWE

PROCES AMERYKAŃSKI PODSTAWOWE CECHY: KONTRADYKTORYJNOŚĆ (adversarial system) – występują dwie strony, które prezentują swoje racje przed bezstronnym sędzią (arbitrem). Sędzia nie uczestniczy w sporze, wysłuchując jedynie argumentacji stron. ŁAWA PRZYSIĘGŁYCH (jury system) – czynny udział społeczeństwa w wymiarze sprawiedliwości. Ława przysięgłych, mająca genezę w angielskim systemie prawnym, występuje w większości procesów karnych i cywilnych w U.S.A.

ŹRÓDŁA PRAWA PROCESOWEGO REGUŁY PROCESOWE - kodyfikacja ogólnych zasad związanych z procesem - federalne i stanowe reguły procesowe - tworzone przez sędziów - posiadają wysoką moc w hierarchii źródeł prawa - najważniejsze unormowania federalne: * Federal Rules of Civil Procedure (1938) * Federal Rules of Criminal Procedure (1946) * Federal Rules of Appellate Procedure (1968) * Federal Rules of Evidence (1975) 2. KODEKSY PROCESOWE - rola Davida Fielda - kodeksy postępowania cywilnego i karnego - United States Code (przepisy federalne)

ŹRÓDŁA PRAWA PROCESOWEGO 3. KONSTYTUCJA FEDERALNA - gwarancje i zasady procesowe - istnieje kilka poprawek ‘procesowych’: * Poprawka V (ogólne gwarancje procesowe) * Poprawka VI (proces karny) * Poprawka VII (proces cywilny) 4. ORZECZNICTWO SĄDÓW - na szczeblu stanowym i federalnym - Sąd Najwyższy określa granice prawa procesowego - interpretacja konstytucyjnych gwarancji procesowych - istotą apelacji jest rewizja procesu (błędy formalne)

PROCES CYWILNY rozstrzyganie sporów wynikających z przepisów prawa cywilnego stronami są osoby fizyczne lub prawne (powód, pozwany) brak gwarancji procesu z udziałem ławy przysięgłych większa rola sędziego źródła: Poprawka VII, cywilne reguły procesowe, kodeksy postępowania cywilnego KARNY rozstrzyganie sporów wynikających z prawa karnego stroną jest państwo i osoby fizyczne (oskarżyciel, oskarżony) gwarancja procesu z udziałem ławy przysięgłych mniejsza rola sędziego źródła: Poprawka VI, karne reguły procesowe, kodeksy postępowania karnego

PROCES CYWILNY SZKODA WŁAŚCIWY PROCES POZEW (COMPLAINT) DECYZJA CO DO ŁAWY PRZYSIĘGŁYCH WEZWANIE DO STAWIENNICTWA PRZED SĄDEM (SUMMONS) CZYNNOŚCI PRZEDPROCESOWE (DISCOVERY) WSTĘPNE POSTĘPOWANIE ROZPOZNAWCZE USTALENIE JURYSDYKCJI (OSOBOWA, MIEJSCOWA, RZECZOWA I CZASOWA) UGODA

ROZPRAWA CYWILNA (LITIGATION) CIĘŻAR DOWODOWY SPOCZYWA NA POWODZIE SĘDZIA JEST ARBITREM, JEGO ROLA POLEGA NA: * KIEROWANIU ROZPRAWĄ * PRZYJMOWANIU DOWODÓW * ODPOWIADANIU NA WNIOSKI STRON * KARANIU ZA OBRAZĘ SĄDU * INSTRUOWANIU ŁAWY PRZYSIĘGŁYCH * DECYDOWANIU O WYSOKOŚCI ODSZKODOWANIA * ROZSTRZYGANIU SPRAWY W RAZIE BRAKU ŁAWY WYROK JEST WYDAWANY PRZEZ ŁAWĘ PRZYSIĘGŁYCH, W OPARCIU O ISSUE OF THE FACT

WYROKI W PROCESIE CYWILNYM ODSZKODOWANIE - ŚWIADCZENIA KOMPENSACYJNE (compensatory damages: zadośćuczynienie wyrządzonej szkodzie) - ŚWIADCZENIA MAJĄCE UKARAĆ POZWANEGO (punitive damages: dodatkowe odszkodowanie mające podkreślić szkodliwość czynu) - ŚWIADCZENIA NOMINALNE (nominal damages: symboliczne odszkodowanie gdy szkoda jest minimalna) NAKAZ NAPRAWIENIA SZKODY ZAKAZ ZWIĄZANY Z OSOBĄ POWODA UPOMNIENIE POZWANEGO

PROCES KARNY PRZESTĘPSTWO WŁAŚCIWY PROCES ZATRZYMANIE PODEJRZANEGO DECYZJA CO DO ŁAWY PRZYSIĘGŁYCH PRZESŁUCHANIE I EWENTUALNY ARESZT PRZESŁUCHANIE WSTĘPNE ZGŁASZANIE WNIOSKÓW PRZEDSTAWIENIE ZARZUTÓW (GRAND JURY) NEGOCJACJE (PLEA BARGAINING) UGODA

ROZPRAWA KARNA (LITIGATION) CIĘŻAR DOWODOWY SPOCZYWA NA OSKARŻYCIELU (PROKURATORZE) SĘDZIA MA MNIEJSZĄ ROLĘ W PROCESIE (POSIADA TE SAME UPRAWNIENIA, CO W PROCESIE CYWILNYM, OPRÓCZ MOŻLIWOŚCI DECYDOWANIA O WERDYKCIE, DECYDUJE NATOMIAST O KARZE) OSKARŻONY JEST CHRONIONY WIELOMA GWARANCJAMI, MAJĄCYMI SWOJE ŹRÓDŁO W KONSTYTUCJI WYROK JEST WYDAWANY PRZEZ ŁAWĘ PRZYSIĘGŁYCH, KTÓRA MA ORZEC O WINIE LUB JEJ BRAKU ROZPRAWA ZAGROŻONA WYROKIEM KARY ŚMIERCI, JEST ZŁOŻONA (PODWÓJNA)

ŁAWA PRZYSIĘGŁYCH HISTORIA: ŚREDNIOWIECZNA ANGLIA: poszukiwanie nowych środków dowodowych, Henryk II, Assize of Windsor, Assize of Clarendon, Wielka Karta Swobód (1215) RECEPCJA W DOMINIACH BRYTYJSKICH: większość państw, niekiedy rola polityczna (ziemie amerykańskie, Australia) WSPÓŁCZEŚNIE: występuje w części państw common law, obserwuje się zmniejszenie udziału jury w procesach sądowych

ŁAWA PRZYSIĘGŁYCH PROCESOWA ŁAWA PRZYSIĘGŁYCH (TRIAL JURY) WIELKA ŁAWA PRZYSIĘGŁYCH (GRAND JURY) 6-12 CZŁONKÓW, DECYDUJE O WINIE (KARNA) LUB O TYM, PO CZYJEJ STRONIE SĄ FAKTY (CYWILNA) 16-23 CZŁONKÓW, DECYDUJE O TYM, CZY ISTNIEJE WYSTARCZAJĄCA ILOŚĆ DOWODÓW PRZED PROCESEM KARNYM

FEDERALNA ŁAWA PRZYSIĘGŁYCH KWALIFIKACJE: - OBYWATEL STANÓW ZJEDNOCZONYCH - PEŁNOLETNI (18 LAT) - ZAMIESZKUJE NA TERENIE DYSTRYKTU SĄDOWEGO PRZEZ OKRES ROKU - ZNAJOMOŚĆ JĘZYKA ANGIELSKIEGO - BRAK PRZESZKÓD W POSTACI CHOROBY PSYCHICZNEJ - NIE KARANY - NIE PEŁNI OKREŚLONYCH FUNKCJI/ZAWODU PRZYSIĘGLI WYBIERANI NA PODSTAWIE LISTY POSIADACZY PRAW JAZDY CZAS NIEOKREŚLONY, WYNAGRODZENIE ZA SŁUŻBĘ NIE WOLNO ODMÓWIĆ UDZIAŁU W ŁAWIE PRZYSIĘGŁYCH!!!

WYBÓR PRZYSIĘGŁYCH - VOIR DIRE SĄD WYSYŁA WEZWANIA DO UDZIAŁU W ŁAWIE SPOŚRÓD GRUPY OSÓB WEZWANYCH DO SĄDU, STRONY DOKONUJĄ WYBORU PRZYSIĘGŁYCH STRONY ZADAJĄ PYTANIA MAJĄCE USTALIĆ EWENTUALNY STOSUNEK PRZYSZŁYCH PRZYSIĘGŁYCH DO KWESTII ZWIĄZANYCH ZE SPRAWĄ STRONY ZWRACAJĄ SIĘ DO SĘDZIEGO O ZATWIERDZENIE LUB WYŁĄCZENIE DANEJ OSOBY Z POSIEDZENIA * Z PODANIEM PRZYCZYNY * BEZ PODANIA PRZYCZYNY (PEREMPTORY CHALLENGES) – BATSON v. KENTUCKY (1986) SĘDZIA ZATWIERDZA WYBÓR STRON PROCES ZACZYNA SIĘ PO WYBRANIU OSTATNIEGO PRZYSIĘGŁEGO DO SKŁADU ŁAWY

ŁAWA PRZYSIĘGŁYCH - RÓŻNICE PROCES KARNY ORZEKA O WINIE WYROK ‘BEYOND REASONABLE DOUBT’ NAJCZĘŚCIEJ 12 CZŁONKÓW ZAGWARANTOWANA W KAŻDEJ SPRAWIE GRAND I TRIAL JURY PROCES CYWILNY ORZEKA, KTO MA RACJĘ ‘PREPONDERANCE OF EVIDENCE’ OD 6 DO 12 CZŁONKÓW ZAGWARANTOWANA W SPRAWACH > 20 DOLARÓW TYLKO TRIAL JURY

PARTYCYPACJA: DANE STATYSTYCZNE ILOŚĆ PROCESÓW Z UDZIAŁEM ŁAWY PRZYSIĘGŁYCH MALEJE KAŻDEGO ROKU ROCZNIE ODBYWA SIĘ OK. 150 TYSIĘCY PROCESÓW Z UDZIAŁEM ŁAWY PRZYSIĘGŁYCH: PROCES KARNY – 67% PROCES CYWILNY – 33% PONAD 30 MLN OSÓB WZYWANYCH PRZEZ SĄD OK. 8 MLN OSÓB SŁUŻĄCYCH JAKO PRZYSIĘGLI OK. 1/3 AMERYKANÓW CHOĆ RAZ W ŻYCIU SŁUŻYŁA W JURY

PARTYCYPACJA: DANE STATYSTYCZNE Jury duty is an important civic duty I should meet even if it is inconvenient: 84% Jury is a fundamental right of citizen and a vital part of democratic heritage and civic society: 80% The jury system is the most fair way to determine the guilt or innocence of a person accused of a crime: 78% Juries are the most important part of our judicial system: 69%

PRAWA OSKARŻONEGO PRAWO DO JAWNEJ ROZPRAWY, PODCZAS KTÓREJ ZOSTANĄ ODCZYTANE ZARZUTY, UTAJNIENIE ROZPRAWY MOŻE NASTAPIĆ JEDYNIE W CELU OCHRONY OSKARŻONEGO ŹRÓDŁO: VI POPRAWKA PRZYKŁADOWY CASE: WALLER v. GEORGIA (1984) PROBLEM: UDZIAŁ MEDIÓW W PROCESIE

PRAWA OSKARŻONEGO PRAWO DO SZYBKIEGO PROCESU (SPEEDY TRIAL) – 1974: USTAWA KONGRESU, NA MOCY KTÓREJ ROZPRAWA MUSI ROZPOCZĄĆ SIĘ 70 DNI OD CZASU PRZEDSTAWIENIA ZARZUTÓW ŹRÓDŁO: VI POPRAWKA PRZYKŁADOWY CASE: STRUNK v. U.S. (1972) PROBLEM: CO W SYTUACJI POWTÓRKI PROCESU - MISTRIAL

PRAWA OSKARŻONEGO PRAWO DO PRAWNIKA Z URZĘDU, W SYTUACJI JEŚLI KOGOŚ NIE STAĆ NA OBROŃCĘ W PROCESIE, WÓWCZAS SĄD MUSI MU PRZYDZIELIĆ PRAWNIKA ZA DARMO ŹRÓDŁO: VI POPRAWKA PRZYKŁADOWY CASE: GIDEON v. WAINWRIGHT (1963) PROBLEM: BRAK ZAANGAŻOWANIA I PROFESJONALIZMU

PRAWA OSKARŻONEGO PRAWO DO PROCESU Z UDZIAŁEM BEZSTRONNEJ ŁAWY PRZYSIĘGŁYCH, KTÓREJ ZADANIEM JEST ORZECZENIE O WINIE LUB NIEWINNOŚCI OSKARŻONEGO ŹRÓDŁO: VI POPRAWKA PRZYKŁADOWY CASE: DUNCAN v. LOUISIANA (1968) PROBLEM: KONTROWERSJE WOKÓŁ WYBORU PRZYSIĘGŁYCH

PRAWA OSKARŻONEGO PRAWO DO NIEZEZNAWANIA PRZECIWKO SOBIE (ZAKAZ SELF-INCRIMINATION), OSKARŻONY MOŻE ODMÓWIĆ ZEZNAWANIA, ALE JEŚLI ZACZNIE NIE MOŻE ZASŁANIAĆ SIĘ PRZEPISAMI POPRAWKI ŹRÓDŁO: V POPRAWKA PRZYKŁADOWY CASE: MIRANDA v. ARIZONA (1966) PROBLEM: PRZYZNANIE SIĘ DO WINY NIEWAŻNE JEŻELI POLICJA NIE ODCZYTA PRAW

PRAWA OSKARŻONEGO ZAKAZ POBIERANIA ZBYT WYGÓROWANEJ KAUCJI OD OSKARŻONEGO, KAUCJA MUSI BYĆ USTALONA STOSOWNIE DO STANU MATERIALNEGO OSKARŻONEGO ŹRÓDŁO: VIII POPRAWKA PRZYKŁADOWY CASE: U.S. v. SALERNO (1987) PROBLEM: OKREŚLENIE GRANICY, KIEDY KTOŚ STANOWI ZAGROŻENIE

PRAWA OSKARŻONEGO ZAKAZ WYKORZYSTYWANIA NIELEGALNIE ZDOBYTYCH DOWODÓW W SPRAWIE (EXCLUSIONARY RULE), REGUŁA ‘OWOCÓW ZATRUTEGO DRZEWA’ ŹRÓDŁO: IV POPRAWKA PRZYKŁADOWY CASE: ARIZONA v. FULMINANTE (1991) PROBLEM: MOŻLIWOŚĆ UKRYCIA NARZĘDZI PRZESTĘPSTWA

PRAWA OSKARŻONEGO ZAKAZ DWUKROTNEGO SĄDZENIA, SKAZYWANIA I KARANIA ZA TO SAMO PRZESTĘPSTWO (DOUBLE JEOPARDY) ŹRÓDŁO: V POPRAWKA PRZYKŁADOWY CASE: BENTON v. MARYLAND (1969) PROBLEM: BRAK JEDNOZNACZNYCH ZASAD ZASTOSOWANIA DOUBLE JEOPARDY

PRAWA OSKARŻONEGO OBOWIĄZEK UDOWODNIENIA WINY PONAD WSZELKĄ WĄTPLIWOŚĆ (BEYOND REASONABLE DOUBT), JEST ROLĄ ŁAWY PRZYSIĘGŁYCH ŹRÓDŁO: ZWYCZAJ PRZYKŁADOWY CASE: APODACA v. OREGON (1972) PROBLEM: ODSTĘPOWANIE OD WYROKÓW JEDNOMYŚLNYCH