1 BŁĘDY EKONOMI Na podstawie tekstu: Lipsey R. G. (2001), “Successes and Failures in the Transformation of Economics”, Journal of Economic Methodology, vol. 8(2), s Tomasz Siatkowski

2 Wprowadzenie  Tekst zakłada, iż w obecnych czasach jest więcej w ekonomi dobrego (testowalnego i empirycznie udowodnionego), niż złego jednak w swojej wypowiedzi autor skupia się na ukazaniu tych „złych” zjawisk, tendencji czy faktów.  Artykuł Lipseya składa się z 11 obserwacji ekonomicznych pogrupowanych w kilka kategorii.  W prezentacji omówione zostaną rozdziały: - IV: Teoria dzisiaj - V: Teoria i Polityka Oraz obserwacje (w oryginalnej numeracji): 4, 5, 6, 7, 8, 9, 10, 11 Tomasz Siatkowski, WNE UW 2007

3 Obserwacja 4 „Głównymi wadami podstawowej teorii mikroekonomicznej w wielu jeśli nie we wszystkich kontekstach jest jej bezczasowość, bezinstytucjonalność oraz bazowanie na analizach względnie statycznej równowagi.”  Bezczasowość – wszystko jest odwracalne w czasie  Bezinstytucjonalność – brak instytucji, podmioty na rynku są tylko albo kupującymi albo sprzedającymi  Statyczna równowaga – modele i teorie nie uwzględniają dynamizmu zmian, opierają się na statycznej równowadze Tomasz Siatkowski, WNE UW 2007

4 Obserwacja 4 Bezczasowość  Nieobecność linii czasu jest mniej ważna w niektórych zagadnieniach ekonomicznych, ale jest bardzo ważna w innych kwestiach np. w teorii wzrostu gospodarczego  Wzrost gospodarczy jest zależny od określonych przez czas ścieżek dostosowawczych oraz jest to proces nieodwracalny.  Obecnie bardziej rozwojowe gałęzie ekonomi próbują ująć czas w bardziej znaczący sposób. Tomasz Siatkowski, WNE UW 2007

5 Obserwacja 4 Brak instytucji  Zbyt małe uwagę w ekonomi pokłada się w znaczeniu instytucji oraz ich wpływie na gospodarkę, pomimo iż instytucje są niezbędne do prawidłowego funkcjonowania systemu rynkowego.  Instytucje muszą sta na straży respektowania prawa do własności prywatnej, ochrony własności intelektualnej, uzasadnionej upadłości, przestrzegania prawa oraz strzec rzetelności funkcjonowania systemu bankowego.  Urynkowienie byłego ZSRR przykładem fiaska ze względu na brak odpowiednich instytucji. Tomasz Siatkowski, WNE UW 2007

6 Obserwacja 4 Statyczna równowaga  Standardowa teoria neoklasyczna (model równowagi ogólnej) traktuje konkurencje jako stan końcowy doskonałej konkurencyjnej aczkolwiek statycznej równowagi. Podejście to sprawdza się tylko w części przypadków z życia gospodarczego (stałe rynki gdzie nie ma ciągłych zmian technologicznych a jedynie jednostkowe)  W pozostałych przypadkach względna stałoś jest błędna a wręcz myląca.  Dzieje się tak ponieważ jak twierdził już Nathan Rosenberg technologia pozostaje w ciągłej zmienności i zależy od zmian wynikłych z impulsów ekonomicznych. Jest to proces dynamiczny a nie statyczny. Tomasz Siatkowski, WNE UW 2007

7 Obserwacja 5 „Bardzo skomplikowane teorie są czasem potrzebne do analizy złożonych problemów, jednak jak wszystkie skomplikowane narzędzia ich użycie niesie ze sobą tak samo korzyści jak i zagrożenia.”  Lipsey podkreśla kilka problemów związanych ze zbytnim matematyzowaniem oraz sformalizowaniem w ekonomi.  Ekonomiści szukają zbyt uogólnionych teorii nie bacząc że czasem istnieją dużo prostsze rozwiązania problemów  Poper uczył żeby zawsze używa możliwie najprostszych modeli, oraz że jednostkowy przykład wystarczy aby obalić uogólnienie. Tomasz Siatkowski, WNE UW 2007

8 Obserwacja 5 Matematyzacja ekonomi  Aby móc zaprezentować swoją teorię na forum ekonomicznym i zostać poważnie potraktowanym wymagany jest do niej model matematyczny, nawet jeśli nie jest on zupełnie potrzebny.  Wiedza matematyczna wypiera z nauczania wiedzę empiryczną, przez co zatraca się zdolność rozumienia zdarzeń empirycznych a nabywa się zbytniej ufności do narzędzi matematycznych które nie zawsze dają najlepsze wyniki.  Istnieje błędne przekonanie że jeśli pewnych teorii nie da się zmodelować to nie są to teorie ekonomiczne. Jednak większości nowych problemów nie da się zmodelowac zanim się ich dokładnie nie zdefiniuje i nie uzyska próbnych odpowiedzi. (R. Nelson – „appreciative theory”) Tomasz Siatkowski, WNE UW 2007

9 Obserwacja 5 Błędne wyniki skomplikowanych modeli  Zauważa się iż często ekonomiści myślą że wyniki ich skomplikowanych modeli muszą być prawdziwe jeśli tylko prawdziwe są wszystkie założenia. Jest to błędny pogląd.  Lipsey zgadza się z Blaugiem że wielu ekonomistów zbytnio zagłębia się w badanie modeli i teorii, które nie dostarczają żadnych praktycznych wskazówek co do życia gospodarczego i polityki gospodarczej.  Ekonomia musi być przede wszystkim nauką empiryczną a nie tworzyć oderwane od życia teorie tylko dla celów intelektualnej zabawy. Tomasz Siatkowski, WNE UW 2007

10 Obserwacja 6 „W obecnym stanie ekonomi eleganckie i ogólne teorie są najprawdopodobniej puste empirycznie.”  Lipsey nie popiera wyciągania wniosków dotyczących rzeczywistego świata na podstawie nierzeczywistych i wyidealizowanych modeli.  Jako przykład przeciwstawia koncepcje konkurencji empirycznej (Informal Defence) teorii konkurencji doskonałej i równowagi ogólnej Arrowa-Debreu (Formal Defence). Tomasz Siatkowski, WNE UW 2007

11 Obserwacja 6 Konkurencja nieformalna  Taka koncepcja jest mniej ogólna i elegancka, nie posiada dowodów matematycznych, jednak oparta jest na faktach z życia gospodarczego. Cztery podstawowe zasady tego typu myślenia to: 1)Rynek najlepiej koordynuje decyzje gospodarcze niż jakakolwiek inna alternatywa. 2) Rynki są efektywne. 3) System rynkowy prowadzi do decentralizacji sił i zasobów oraz jest mniej podatny na korupcje i nadużycia niż system sterowany. 4) System rynkowy prowadzi do wzrostu gospodarczego. Tomasz Siatkowski, WNE UW 2007

12 Obserwacja 6 Konkurencja doskonała  Dużo dokładniej bada zależności systemu rynkowego i prowadzi do eleganckiego i ogólnego rozwiązania jakim jest optimum równowagi ogólnej Arrowa-Debreu.  Duże osiągnięcie teoretyczne jednak empirycznie pusta ponieważ nie opisuje rzeczywistego świata.  Niepraktyczne założenia, i statyczny punkt równowagi nie opisują naprawdę dynamicznej konkurencji.  Nie bierze pod uwagę wzrostu gospodarczego oraz ciągłego rozwoju technologicznego. Tomasz Siatkowski, WNE UW 2007

13 Obserwacja 7 „Elegancki błąd jest zwykle bardziej preferowany niż niejasna prawda.”  Koncentracja na teoriach luźno powiązanych z faktami doprowadziła do stanu, w którym ekonomiści bardziej preferują sprecyzowane modele, które jednak bardzo odbiegają od danych empirycznych niż mniej spójne i mniej eleganckie modele które jednak są dużo bliższe realnym faktom.  Lipsey ilustruje ten problem na przykładzie sporu z przełomu lat 70 i 80 pomiędzy keynsistami i neoklasykami odnośnie odmiennych podstaw mikroekonomicznych obu tych teorii. Tomasz Siatkowski, WNE UW 2007

14 Obserwacja 7 Mikroekonomia keynsistów  Płaskie krzywe kosztów względem produktów  Oligopolistyczne firmy są dawcami cen.  Podstawy rynku pracy ze stałymi płacami w stosunku do fluktuującego rynku.  Tworzone po kawałku, bez możliwości agregacji i stworzenia spójnej relacji makroekonomicznej.  Jednak bardziej zbliżone do rzeczywistości i poparte testowalnymi badaniami. Bliższe prawdy. Tomasz Siatkowski, WNE UW 2007

15 Obserwacja 7 Mikroekonomia neoklasyków  Oparte na teorii doskonałej konkurencji i równowadze ogólnej.  Sprzeczne z założeniami keynsistów i powszechnie uważane za bardziej prawidłowe niż mikroekonomia keynsistów.  Łatwe w agregacji dzięki czemu udaje się stworzyc spójną teorie makroekonomiczną.  Jednak jak twierdzi Lipsey są to założenia błędne ponieważ nie poparte faktami i nieistotne empirycznie.  Elegancka teoria neoklasyków pomimo iż mniej prawdziwa i praktyczna jest bardziej preferowana niż niespójna i niejasna teoria keynsistów. Tomasz Siatkowski, WNE UW 2007

16 Obserwacja 8 „ Teoretyczna ustępliwość i łatwość przystosowawcza jest często bardziej preferowana niż empiryczna istotność.”  Przykładem powyższej obserwacji jest wzrost w (lata 30), upadek (lata 60) a następnie ponowny wzrost (lata 70 i obecnie) teorii konkurencji monopolistycznej. Tomasz Siatkowski, WNE UW 2007

17 Obserwacja 8 Konkurencja monopolistyczna  Model konkurencji monopolistycznej został opracowany w latach 30 przez Chamberlaina i powszechnie uznany za prawidłowy.  Następnie został uznany za teoretycznie błędny ze względu na założenie o idealnej substytucji zróżnicowanych dóbr danego rodzaju oraz empirycznie pusty ze względu na to ze większość zróżnicowanych dóbr jest produkowana w przemysłach oligopolistycznych.  Po obecności niesatysfakcjonującej teorii doskonałej konkurencji znowu powrót do modelu konkurencji monopolistycznej. Tomasz Siatkowski, WNE UW 2007

18 Obserwacja 8 Model Dixita-Stiglitza  Model konkurencji monopolistycznej opracowany na podstawie oryginalnego modelu Chamberlaina i obecnie uznawany przez ekonomistów.  Model poprawiony, zgodny z teoria równowagi ogólnej, łatwy do obróbki i zastosowania.  Model jednak oparty na tych samych błędnych założeniach co pierwotny model, dobrze znanych aczkolwiek tolerowanych.  Tolerowanie stanu w którym teoria nie odzwierciedla empirycznych obserwacji. Tomasz Siatkowski, WNE UW 2007

19 Obserwacja 9 „ Ekonomiści często wola teorie, które dają jednoznaczne wskazania polityki gospodarczej niż teorie, które takich nie dają, niezależnie od ich relatywnej bazy empirycznej.”  Przykładem powyższej obserwacji jest ignorowanie teorii drugiego najlepszego rozwiązania, oraz wyników badań przeprowadzonych przez ekonomistów z lat 40 i 50 ukazujące ograniczenia ekonomi dobrobytu. Tomasz Siatkowski, WNE UW 2007

20 Obserwacja 9 Drugie najlepsze rozwiązanie  Koncepcja ta mówi, że jeśli istnieje w gospodarce wiele ograniczeń uniemożliwiających spełnienie warunków optymalności Pareta to zniesienie jednego z tych ograniczeń może spowodować zmianę dobrobytu społecznego taką że dobrobyt wzrośnie, spadnie lub nie zmieni się.  Teoria wiarygodna empirycznie jednak pomimo tego ignorowana w ekonomi głównego nurtu.  Większość ekonomistów twierdzi że zniesienie ograniczenia zajścia warunków równowagi zawsze podnosi dobrobyt społeczny. Tomasz Siatkowski, WNE UW 2007

21 Obserwacja 9 Poświęcanie niejednoznaczności  Koncepcja drugiego najlepszego rozwiązania poświęcona ponieważ nie dawała jednoznacznych wskazań w polityce gospodarczej.  Podobnie zapomniane zostały badania ekonomistów z lat 40 i 50 wskazujące różne alternatywne scenariusze ekonomi dobrobytu.  Pomimo iż badania te były empirycznie istotne zostały one bezkrytycznie zastąpione teorią nadwyżki konsumenta oraz domniemanym przypuszczeniem o addytywności użyteczności które nie jest poparte faktami. Tomasz Siatkowski, WNE UW 2007

22 Obserwacja 10 „Ponieważ ekonomiści spełniają podwójną rolę zarówno badają jak działa system ekonomiczny a zarazem bronią go przed bezsensowna krytyką, dlatego musza oni często utrzymywać niełatwą równowagę pomiędzy nazywaniem rzeczy takimi jakimi są oraz nazywaniu je tak, aby wpłynąć na opinie publiczną.”  Lipsey uważa że każde stwierdzenie i teoria ekonomiczna jest właściwa i prawdziwa jeśli jest poparta faktami empirycznymi i nie może by negowana tylko ze względu na niepopularność pewnych haseł. Tomasz Siatkowski, WNE UW 2007

23 Obserwacja 10 Interwencjonizm - za i przeciw  Pomimo iż Lipsey nie jest zwolennikiem interwencjonizmu neguje postawę części ekonomistów którzy każdy interwencjonizm państwowy w gospodarkę uważają za błędny.  Jest bardzo dużo przykładów interwencji rządu w sferę gospodarczą która zakończyła się pełnym sukcesem.  Przez opisywanie udanych interwencji państwowych w gospodarkę nie staje się propagatorem polityki interwencjonistycznej a jedynie opisuje stan faktyczny.  Należy badać jakie są uwarunkowania udanej interwencji państwowej a nie ją zupełnie ideowo odrzucać. Tomasz Siatkowski, WNE UW 2007

24 Obserwacja 11 „Wielkie problemy jest trudniej rozwiązać niż małe, jednak to właśnie te wielkie kwestie sporne są dominującym tematem debat ekonomicznych.”  Nie potrzebne są kłótnie ekonomistów o problemy które można określi jako kwestie wiary albo upodobania.  W wielkich sporach zarówno argumenty jednej jak i drugiej strony mogą być słuszne (co jest bardzo dużą niedoskonałością ekonomi) dlatego do czasu ich pełnego zbadania powinno się toczyć debaty w mniejszych kwestiach które można rozwiązać. Tomasz Siatkowski, WNE UW 2007

25 Podsumowanie  Odbieganie założeń teorii ekonomicznych od rzeczywistości.  Część ekonomi staje się zbytnio zmatematyzowana i sformalizowana.  Wymuszone uogólnienia i zbytnie teoretyzowanie oddalają ekonomie od rzeczywistości gospodarczej.  Powszechnie jest uznawanych wiele błędnych empirycznie modeli.  W ekonomi panuje wyższość eleganckiego błędu nad niejasną prawdą.  Ekonomiści zbytnio podlegają opinii publicznej oraz ideom niż faktycznym dowodom naukowym. Tomasz Siatkowski, WNE UW 2007

26 DZIĘKUJĘ ZA UWAGĘ