Krytyka indukcjonizmu przez Alana Chalmersa Bogusław Bajor

Zdroworozsądkowy pogląd na naukę Popularny obraz nauki: „Wiedza naukowa jest wiedzą dowiedzioną” „W nauce nie ma miejsca na osobiste przekonania, preferencje, czy spekulatywne wizje” „Nauka jest obiektywna. Wiedza naukowa jest wiedzą niezawodną, ponieważ jest wiedzą udowodnioną w obiektywny sposób” Indukcjonistyncza teoria nauki jest próbą formalizacji tego obrazu. Chalmers poddaje ją krytyce określając jako „naiwną”.

Indukcjonizm – zdania szczegółowe Według indukcjonisty nauka pochodzi od obserwacji. Oto przykładowe zdania obserwacyjne: O północy 1 stycznia 1975 r. Mars pojawił się w pewnym punkcie nieba. Papierek lakmusowy przybrał barwę czerwoną po zanurzeniu go w tym płynie. Powyższe zdania podpadają pod zbiór tzw. zdań szczegółowych. Odnoszą się one do pojedynczych zjawisk lub stanów rzeczy w pewnym określonym miejscu i czasie.

Indukcjonizm – zdania ogólne Zdania drugiego rodzaju są ogólne i odnoszą się do wszystkich wydarzeń określonego rodzaju, występujących we wszystkich miejscach i momentach czasu. Np.: Planety poruszają się po elipsach wokół Słońca Lakmus zanurzony w kwasie barwi się na czerwono Prawa i teorie składające się na wiedzę naukową zawierają zdania ogólne tego właśnie typu.

Indukcjonizm – budowanie praw Pojawia się pytanie: w jaki sposób można uzyskać zdania ogólne, będące elementami wiedzy naukowej, ze zdań szczegółowych, wynikających z obserwacji? Odpowiedź indukcjonistyczna głosi, że przy spełnieniu pewnych warunków można w uprawniony sposób dokonywać uogólnień ze skończonej ilości szczegółowych zdań obserwacyjnych i na ich podstawie budować prawa uniwersalne

Indukcjonizm – warunki uogólnień Aby takie uogólnienia były uprawnione z indukcjonistycznego punktu widzenia, należy spełnić następujące warunki: ilość zdań obserwacyjnych składających się na podstawę danego uogólnienia musi być duża, obserwacje należy powtarzać w bardzo różnorodnych warunkach, żadne zdanie obserwacyjne nie może przeczyć wyprowadzonemu prawu ogólnemu.

Zasada indukcji Stanowisko indukcjonizmu można wyrazić następująco: Jeśli duża ilość przedmiotów A została zaobserwowana w różnorodnych okolicznościach i jeżeli wszystkie bez wyjątku przedmioty zaobserwowane A posiadały własność B, to wszystkie A mają własność B.

Logika i rozumowanie dedukcyjne Kiedy uczony posiada już ogólne prawa i teorie, może wyprowadzić z nich różne konsekwencje, które służą jako wyjaśnienia i przewidywania. Ten typ rozumowania nazywa się rozumowaniem dedukcyjnym. Badaniem rozumowań dedukcyjnych zajmuje się logika.

Logika i rozumowanie dedukcyjne Chalmers zwraca uwagę, że logika może jedynie pomóc nam stwierdzić, że jeżeli przesłanki są prawdziwe, to wniosek musi być prawdziwy. Logika nie jest w stanie rozstrzygnąć problemu prawdziwości lub fałszywości przesłanek. Dane rozumowanie może być doskonale poprawnym rozumowaniem dedukcyjnym nawet, jeśli zawiera fałszywą przesłankę.

Przewidywanie w indukcjonistycznej teorii nauki Uogólnioną formę wszelkiego wyjaśnienia i przewidywania naukowego można przedstawić następująco: Prawa i teorie. Warunki początkowe. Przewidywania i wyjaśniena.

Zalety „naiwnego indukcjonizmu” Teoria ta oferuje sformalizowany opis szeroko rozpowszechnionych przekonań co do charakteru nauki, jej mocy wyjaśniającej, obiektywności i niezawodności Obiektywność nauki wynika z faktu, że zarówno obserwacje jak i rozumowanie indukcyjne są same w sobie obiektywne, Niezawodność nauki wynika z indukcjonistycznych twierdzeń na temat obserwacji i indukcji

Krytyka indukcjonizmu Chalmers poddaje napierw w wątpliwość prawomocność i uzasadnialność zasady indukcji. Rozumowania indukcyjne nie jest rozumowaniem logicznie poprawnym. Nie jest bowiem tak, że jeśli przesłanki rozumowania indukcyjnego są prawdziwe, to wniosek też musi być prawdziwy.

Krytyka indukcjonizmu Opowieść Bertranda Russela o indyku: Indyk ów stwierdził podczas swego pierwszego poranka na fermie, że karmi się go o dziewiątej rano, Nie wyciągnął jednak pochopnych wniosków, a obserwacje zbierał przez wiele dni, suchych i deszczowych, ciepłych i zimnych, W końcu doszedł do wniosku „zawsze otrzymuję pokarm o dziewiątej rano”, Niestety wniosek ten okazał się fałszywy, gdy w Wigilię zamiast dać mu paszę, poderżnięto mu gardło.

Błędne koło Wnioskowania zmierzające do uzasadnienia indukcji poruszają się po błędnym kole, gdyż posługują się dokładnie tym samym rozumowaniem indukcyjnym, którego poprawność chcą wykazać: Zasada indukcji okazała się skuteczna w sytuacji 1, Zasada indukcji okazała się skuteczna w sytuacji 2, itd., Zatem zasada indukcji jest zawsze skuteczna.

„duża ilość” oraz „różnorodne okoliczności” Zasada indukcji wymaga dużej ilości obserwacji. Jednak powstaje pytanie: ile obserwacji stanowi „dużą ilość”? Kolejny problem stwarza wymóg „różnorodnych okoliczności”. Jak bardzo muszą być one różnorodne?

Reakcja na krytykę indukcjonizmu Aby odeprzeć krytykę, skrajny indukcjonista „naiwny” może osłabić swoje stanowisko w następujący sposób: Wiedza naukowa nie jest wiedzą udowodnioną, a jedynie wiedzą prawdopodobnie prawdziwą. Im więcej obserwacji, składających się na przesłanki wnioskowań indukcyjnych, oraz im większa różnorodność okoliczności, w których te obserwacje są dokonywane, tym większe prawdopodobieństwo, że uzyskane uogólnienia będą prawdziwe.

Probabilistyczna wersja zasady indukcji Może ona przyjąć następującą postać: Jeżeli duża ilość przedmiotów A została zaobserwowana w różnorodnych okolicznościach i jeżeli wszystkie bez wyjątku zaobserwowane przedmioty A posiadały własność B, to wszystkie A prawdopodobnie posiadają własność B.

Problemy z probabilistyczną zasadą indukcji Trudności w sprecyzowaniu, jak prawdopodobna jest dana teoria lub prawo Jedno z proponowanych rozwiązań: porzucenie prób przypisywania wartości prawdopodobieństwa prawom naukowym i teoriom. W zamian za to kieruje się uwagę na poprawność prawdopodobieństwa pojedynczych przewidywań.

Krytyka założenia statusu i roli obserwacji „Naiwny” indukcjonista przyjmuje dwa założenia w sprawie obserwacji: Nauka wychodzi od obserwacji. Obserwacja dostarcza bezpiecznej podstawy, z której można wyprowadzić wiedzę.

Kwestia doznań wzrokowych Według założeń indukcjonistycznych, dwaj obserwatorzy spoglądający na ten sam przedmiot lub scenę „widzieliby” tę samą rzecz. Zgromadzono jednak wielką ilość dowodów na to, że przeżycia doznawane podczas oglądania jakiegoś przedmiotu wcale nie zależą wyłącznie od informacji, która w postaci światła wpada do ludzkiego oka.

Kwestia doznań wzrokowych To, co obserwator widzi, czyli doznania wzrokowe, które posiada, gdy patrzy na pewien przedmiot, w części zależy od jego minionego doświadczenia, wiedzy i oczekiwań.

Teoria a zdania obserwacyjne Zdania obserwacyjne zawsze są wyrażane w języku jakiejś teorii i są co najwyżej tak precyzyjne, jak precyzyjna jest struktura pojęciowa czy teoretyczna danej teorii. Teorie ściśle i jasno sformułowane są niezbędnym warunkiem precyzyjnych zdań obserwacyjnych. W tym sensie teorie poprzedzają obserwację. Powyższe twierdzenia o priorytecie teorii nad obserwacją są sprzeczne z indukcjonistyczną tezą, że wiele podstawowych pojęć uzyskuje znacznie dzięki obserwacji.

Teoria a zdania obserwacyjne Zdania obserwacyjne są równie obalane jak teorie, które one zakładają, a więc nie stanowią żadnej trwałej podstawy do budowania teorii i praw naukowych. Np. turyści w wysokich górach patrząc na kocioł nad ogniem obozowiska mogą dojść do wniosku, że „woda jest dostatecznie gorąca, aby zaparzyć herbatę”. Potem jednak okazuje się, że napar smakuje fatalnie. Założyli bowiem błędną teorię, że wrząca woda jest dostatecznie gorąca, aby zrobić herbatę. Nie musi tak być w warunkach niskiego ciśnienia.

Teoria a zdania obserwacyjne Inny przykład: współcześni uczeni nie mieliby trudności z wykazaniem fałszywości jednego z zapisów w notatniku Keplera, który po przeprowadzeniu obserwacji przez galileuszowski teleskop stwierdził „Mars jest kwadratowy i silnie zabarwiony”.

Rola teorii w obserwacji Według najbardziej naiwnych indukcjonistów, podstawa wiedzy naukowej składa się z obserwacji zdobywanych przez nieuprzedzonego obserwatora. Gdyby to twierdzenie rozumieć dosłownie, okazałoby się ono absurdalne i nie do utrzymiania. Obserwator musi zdecydować na podstawie teorii, jakie zmienne obserwować w danym przypadku.

Indukcjonizm nie całkiem obalony Nikt z bardziej wyrafinowanych indukcjonistów nie wyznaje w dosłownej wersji poglądu, że nauka wychodzi od obserwacji. Zgodnie ze zmodyfikowanym stanowiskiem teorie są tworzone na liczne i bardzo różne sposoby. Teorie zazwyczaj pojawiają się, zanim przeprowadzi się obserwacje konieczne do ich sprawdzenia. Wg Chalmersa, nawet jeśli pozwolimy indukcjoniście na oddzielenie sposobu odkrycia od sposobu uzasadnienia teorii, jego stanowisko nadal jest zagrożone przez to, że zdania obserwacyjne są przesiąknięte teorią, a zatem obalalne.

Dziękuję za uwagę