Formy stadialne i postacie zjawiskowe przestępstwa

Formy stadialne Formy, w jakich przejawia się przestępstwo (tzw. iter delicti), jego poszczególne, następujące po sobie stadia: przygotowanie, usiłowanie, dokonanie. Poszczególne stadia poprzedzone zostają przeżyciami psychicznymi, których efektem jest podjęcie przez sprawcę zamiaru. Nie jest on jednak odrębnym stadium przestępstwa, ale poprzedza poszczególne stadia.

Dokonanie Polega na realizacji wszystkich ustawowych znamion typu czynu zabronionego, W przypadku przestępstw skutkowych dokonanie ma miejsce z chwilą wystąpienia skutku, w odniesieniu do przestępstw formalnych dokonanie polega na realizacji znamienia czasownikowego, Dokonanie pochłania w sobie wszystkie poprzednie stadia przestępstwa: zarówno usiłowanie jak i przygotowanie,

Usiłowanie Art. 13 § 1 k.k. „Odpowiada za usiłowanie, kto w zamiarze popełnienia czynu zabronionego swoim zachowaniem bezpośrednio zmierza do jego dokonania, które jednak nie następuje”. Do przesłanek usiłowania należy zaliczyć: zamiar, zachowanie zmierzające bezpośrednio do dokonania, brak dokonania.

Usiłowanie możliwe jest zarówno w zamiarze bezpośrednim jak i ewentualnym; natomiast wyłącznie z zamiarem bezpośrednim, jeżeli dotyczy przestępstw kierunkowych (np. art. 278 k.k.), Zachowanie zmierzające bezpośrednio do dokonania dotyczy zarówno: działania jak i zaniechania, Bezpośredniość wskazuje, że usiłowanie jest stadium bardziej zaawansowanym od dokonania (Wyrok SN z 22 stycznia 1985 r., IV KR 336/84)

Brak dokonania – jest to negatywny element usiłowania, Kara za usiłowanie odpowiada karze przewidzianej za dokonanie przestępstwa; w przypadku usiłowania nieudolnego sąd może zastosować nadzwyczajne złagodzenie kary lub odstąpić od jej wymierzenia, Nie podlega karze sprawca, który dobrowolnie odstąpił od dokonania lub zapobiegł skutkowi stanowiącemu znamię czynu zabronionego (art. 15 k.k. – skuteczny czynny żal), np. Wyrok SN z 19 sierpnia 1974 r., I KR 35/74

Usiłowanie nieudolne Art. 13 § 2 k.k. – sprawca nie uświadamia sobie, że dokonanie jest niemożliwe ze względu na brak przedmiotu nadającego się do popełnienia na nim czynu zabronionego lub ze względu na użycie środka nienadającego się do popełnienia czynu zabronionego, brak przedmiotu (np. włamanie się do pustego sejfu, strzał do manekina, strzał do trupa), użycie niewłaściwego środka (podanie nieszkodliwej substancji zamiast trucizny, próba zastrzelenia człowieka ze straszaka)

Usiłowanie względnie nieudolne – podanie komuś trucizny w zbyt małej dawce, Usiłowanie bezwzględnie nieudolne – podanie nieszkodliwego środka w przekonaniu, że to trucizna, Przestępstwo urojone (delictum putativum)- zachodzi wówczas, gdy sprawca dopuszcza się czynu mylnie przez niego ocenianego jako przestępstwo (np. cudzołóstwo); w przypadku usiłowania nieudolnego, to do czego zmierza sprawca w rzeczywistości jest zabronione, ale niemożliwe do zrealizowania w konkretnych warunkach,

Przygotowanie Art. 16 § 1 k.k. – przygotowanie zachodzi tylko wtedy, gdy sprawca w celu popełnienia czynu zabronionego podejmuje czynności mające stworzyć warunki do przedsięwzięcia czynu zmierzającego bezpośrednio do jego dokonania, w szczególności w tym celu wchodzi w porozumienie z inną osobą, uzyskuje lub przysposabia środki, zbiera informacje lub sporządza plan działania, konfiguracja jednoosobowa - uzyskuje (kupuje, wydzierżawia, kradnie) lub przysposabia (przystosowuje, reperuje, przerabia) środki (rzeczy ruchome i nieruchomości), zbiera informacje lub sporządza plan działania, konfiguracja wieloosobowa – wejście w porozumienie (nie wymaga szczególnej formy; czas trwania może być zróżnicowany)

Przygotowanie jest karalne jedynie wówczas, gdy ustawa tak stanowi; jest ono zagrożone sankcjami łagodniejszymi niże te, które przewidziane są za dokonanie, Przygotowanie jest karalne w odniesieniu do następujących przestępstw: - art. 117§ 1 k.k., art. 118 § 1 i 2 k.k., art. 127 § 1 k.k., art. 128 § 1 k.k., art. 140 § 1 k.k., art. 163 § 1 k.k., art. 165 § 1 k.k., art. 166 § 1 k.k., art. 167 § 1 k.k., art. 173 § 1 k.k., art. 189 a k.k., art. 252 § 1 k.k., art. 270 § 1 k.k., art. 310 § 1 k.k., art. 339 § 1 – 3 k.k.

Postacie zjawiskowe Sprawcze postacie zjawiskowe: jednosprawstwo, współsprawstwo, sprawstwo kierownicze, sprawstwo polecające, Niesprawcze postacie zjawiskowe: podżeganie, pomocnictwo.

Porozumienie istniejące między sprawcami ma dowolną formę, musi zostać zawarte przed realizacją czynu zabronionego lub w trakcie jego popełnienia (tzw. współsprawstwo sukcesywne), Eksces współsprawcy – za eksces, odpowiada ten ze współsprawców, który wykroczył poza ramy porozumienia, Wielosprawstwo koincydentalne (sprawstwo równoległe) – kilka osób w jednym czasie i w jednym miejscu dopuszcza się identycznych zachowań zabronionych, ale nie ma między nimi porozumienia

Współsprawstwo równoległe – każdy ze współsprawców wypełnia swoim zachowaniem pełen komplet znamion typu czynu zabronionego, Współsprawstwo właściwe – poszczególni współsprawcy realizują określone znamię czynu zabronionego, dopiero ich kumulatywne wypełnienie przesądza o realizacji przestępstwa, Do współsprawstwa i jednosprawstwa znajdują zastosowanie przepisy dotyczące form stadialnych przestępstwa,

Sprawstwo kierownicze Sprawca kierowniczy – kieruje wykonaniem czynu zabronionego przez inna osobę, nie realizuje go jednak bezpośrednio (sprawca pośredni), Sprawca kierowniczy panuje nad przebiegiem czynu zabronionego, ma stałą kontrolę nad przebiegiem akcji przestępczej, ma możliwość jej przerwania na każdym etapie, Sprawstwo kierownicze może mieć charakter zarówno umyślny jak i nieumyślny, Dla odpowiedzialności karnej sprawcy kierowniczego nie ma znaczenia, czy bezpośredni wykonawca poniesie odpowiedzialność karną

Sprawstwo polecające Sprawstwo polecające – polega na poleceniu wykonania innej osobie czynu zabronionego z wykorzystaniem istniejącego między sprawcą polecającym, a bezpośrednim stosunkiem uzależnienia, Uzależnienie może mieć charakter formalny (polecenie wydane policjantowi przez przełożonego) lub faktyczny (polecenie wydane przez osobę kierującą grupa szalikowców jednemu z członków grupy), Polecenie powinno być wyraźne i jednoznaczne; jednocześnie brak bezpośredniego panowania przez sprawcę polecającego nad sprawcą wykonawczym

Podżeganie Podżeganie polega na nakłanianiu innej osoby do popełnienia czynu zabronionego, Możliwe jest wyłącznie w zamiarze bezpośrednim, tylko w postaci działania (nakłanianie słowem, gestem, pismem), musi być skierowane do konkretnej osoby lub osób, Podżeganie jest dokonane wówczas, gdy podżegaczowi uda się wzbudzić zamiar w osobie podżeganej (możliwe jest usiłowanie i przygotowanie podżegania),

Pomocnictwo Pomocnictwo polega na ułatwieniu innej osobie popełnienia czynu zabronionego, Stroną podmiotową pomocnictwa jest umyślność (a zatem możliwe jest pomocnictwo zarówno w zamiarze bezpośrednim jak i ewentualnym); pomocnictwa można dopuścić się zarówno przez działanie jak i przez zaniechanie, Pomocnik może dostarczyć narzędzie, środek przewozu, udzielić rady lub informacji, wyliczenie ma jednak charakter przykładowy i może polegać także na innym zachowaniu

Pomocnictwo może przybrać dwie formy: pomocnictwo fizyczne (dostarczenie narzędzia, czy środka przewozu), pomocnictwo psychiczne (udzielenie rady lub informacji, dodanie otuchy sprawcy). Jeżeli osoba ułatwiająca innej osobie popełnienie czynu zabronionego realizuje jedno z jego znamion nie jest już pomocnikiem, lecz staje się współsprawcą.