Sławomir Łodziński Zakład Socjologii Ogólnej Instytut Socjologii UW Rozwój społeczny, nowoczesność („późna nowoczesność”) i globalizacja (WDS 2013/2014 nr 14)

Nowoczesność i ponowoczesność nowoczesność jako przyspieszenie, skupienie się na teraźniejszości (jako czegoś odmiennego od przeszłości), znaczenie wiedzy (nauki) i Europy; postmodernizm (ponowoczesność): zerwanie jednoliniowości oraz „finalności” rozwojowej - docenienie innych punktów widzenia na rozwój niż „zachodni”; brak wielkich „meta-narracji” kulturowych i ideologicznych (typu: marksizm, liberalizm); podkreślenie roli wielu źródeł wiedzy oraz szczególnie wpływu władzy /”władza rozproszona”: rozstrzyga ona, że ten kto produkuje wiedzę, ustala też „prawdę”. dominacja przekonania o warunkowości wszystkiego, decydującej roli sytuacji i lokalności, wzrost wymiaru psychologicznego, np. emocji.

Cechy „kulturowe” społeczeństwa ponowoczesnego pluralizm wartości i norm („społeczeństwo pluralistyczne”) - z jednej strony osłabienie tradycyjnych więzi i przymusów społecznych, a z drugiej strony wzrost przestrzeni osobistej (indywidualizacja): przesunięcie na skali wartości od autorytatywności (obowiązek, odpowiedzialność, ofiarność, uległość) do wartości zindywidualizowanych (osobiste spełnienie, intensywność doznań, sukces, wolność, samorealizacja); kult różnorodności i kreowanie inności (życie jako stany „teraz”); dominacja przynależności z wyboru i „na określony czas”; słabnięcie wartości uniwersalnych: Peter Berger – dominuje „kultura miękka” – tworzymy własną tożsamość moralną „na własna rękę”, indywidualna tożsamość moralna jest tylko „naszą” tożsamością; akcentowanie dobra i interesu jednostki, a nie dobra (interesu) ogółu („społeczeństwo indywidualistyczne”).

Ponowoczesność („późna nowoczesność”, „druga nowoczesność”) – nurty dyskusji społeczeństwo „postindustrialne” (Daniel Bell, Alain Touraine, John Naisbitt): przejście od przemysłu do usług (trzeci sektor), społeczeństwo klasy usługowej (R. Dahrendorf); wzrost „technologii intelektu” (high–tech; przetwarzanie bardziej informacji niż surowców i energii). nacisk na ochronę środowiska naturalnego (ruch ekologiczny); koncepcje mówiące o nowym porządku społecznym - „posthistoria” i „postcywilizacja”; globalizacja (społeczeństwo globalne); zaufanie i ryzyko („społeczeństwo ryzyka”), poczucie ciągłych zmian (Z. Bauman, „płynna nowoczesność”), nowe technologie informatyczne („społeczeństwo sieci’).

Termin „globalizacja” (globalność, globalizm) stopniowe rozszerzanie w skali globu podziału pracy, wymiany rynkowej i powiązań między wszystkimi społecznościami ludzkimi; zwiększanie tempa przepływu techniki, dóbr, usług, kapitału, siły roboczej, środków komunikacji, informacji w skali światowej; globalizacja rodzi „kurczenie się świata”, jak i jednocześnie narastanie „całościowej” jego wizji (globalizacja jako „przestrzeń globalna”). główne konteksty ujmowania (definiowania) globalizacji (procesów):       gospodarczy („umiędzynarodowienie” procesów gospodarczych); polityczny („wspólne problemy” - „wspólna odpowiedź”, granice suwerenności państwa narodowego, „rządy światowe”); społeczno-kulturowy (globalne różnice kulturowe i koncepcja „konfliktu cywilizacji”, dostępność świata - rewolucja komunikacyjna - TV satelitarna i Internet oraz transportowa; „glokalizacja” – adaptacja globalnych idei i działań do lokalnych warunków (nacisk w kierunku autonomii lokalnej i regionalnej tożsamości kulturowej).

Globalizacja a „społeczeństwo informacyjne” „społeczeństwo informacyjne” jako trzecie stadium cywilizacyjne (po rolniczej i przemysłowej); sektor informacji dotyczy: produkcji informacji; przetwarzania informacji (technologie hardware i software); dystrybucji informacji (telekomunikacja, telewizja kablowa, Internet, itp.) i usługi w zakresie udostępniania informacji (biblioteki, księgarnie); tworzenie „miast sieciowych” („pokolenie SMS-ów”). Internet - korzyści (wiedza i szanse ekonomiczne oraz wzrost kapitału społecznego) i zagrożenia (uzależnienie od Internetu, bezrobocie technologiczne/potrzeba re-kwalifikacji, społeczne „nierówności cyfrowe”, e-wojny i „bomby logiczne”).

Główne punkty sporne o rozumienie „globalizacji” jak „stara” („tradycyjna”) jest globalizacja?: globalizacja a historyczne tworzenie „systemu światowego” (daty – symbole 1492, 1648, 1815, 1884/85, 1892, 1918/19, 1945, 1989); postawy wobec globalizacji (spór o globalizację „idealną” i „realną”); czy globalizacja jest rzeczywiście tak „globalna” (powszechna)?: globalizacja jako projekt i „stan rzeczy”; nierówności a podziały globalne. „nie/bezpieczeństwo” globalizacji ze względu na wzrost roli technologii informatycznych: światowy terroryzm; zbyt dużo zbieranych informacji oraz zbyt łatwy do nich dostęp dla instytucji państwowych i komercyjnych w celu politycznego i gospodarczego wykorzystania (słabnie ochrona prywatności).

Anthony Giddens o nowoczesności i tożsamości Anthony Giddens (ur. 18.10.1938) - brytyjski socjolog, należy do najczęściej cytowanych współczesnych przedstawicieli nauk społecznych; teoria strukturacji, polityka („trzecia droga”); obecna nowoczesność oznacza dramatyczne zmiany społeczne, z którymi dotychczasowe teorie socjologiczne nie potrafią się zmierzyć (dotyczy to także Marksa i jego tezy o „destrukcyjnym kapitalizmie, jak i Webera i jego tezy o „żelaznej klatce racjonalności”); Giddens: „Życie w <świecie> wysoko rozwiniętej nowoczesności jest jak rozpędzony moloch. Nie chodzi już tylko o bezustannie zachodzące zmiany. Sedno sprawy polega na tym, że te zmiany wykraczają poza wszelkie oczekiwania człowieka i wymykają się jego kontroli” (Nowoczesność i tożsamość. „Ja” i społeczeństwo w epoce późnej nowoczesności, W-wa 2010, s. 46); doświadczenie społeczne (i ludzkie) w świecie obecnej nowoczesności jest podzielone – między bezpieczeństwem a ryzykiem, intymnością bezosobowością , wiedzą ekspercką i relatywizmem kulturowym.

Anthony Giddens - koncepcja „późnej nowoczesności” „żyjemy w fazie radykalizacji nowoczesności”, a jej najważniejsze cechy społeczne to: zaufanie, ryzyko, „nieprzejrzystość” i globalizacja; 1) zaufanie – do „abstrakcyjnych systemów” wiedzy, które nie są zrozumiałe dla wszystkich (skomplikowane), ale są konieczne do życia; 2) ryzyko - pojawienie się w odczuciach potocznych poczucia „ryzyka”: jest ono nowe jakościowo (niepewność co do skutków podejmowanych działań); jego cechy to uniwersalizacja (może dotknąć każdego), globalizacja (dotyka wielkie segmenty populacji), instytucjonalizacja (pewne organizacje są z natury bardziej „ryzykowne”, np. rynki finansowe) oraz zwrotny charakter (efekt bumerangowy); w wymiarze subiektywnym - zmiany świadomości ryzyka (wrażliwość i poczucie niedostatków wiedzy).

Anthony Giddens – koncepcja „późnej nowoczesności” (2) 3) „nie przejrzystość” nowoczesności (jej niepewny i płynny charakter) - źródła niepewności to najczęściej: refleksyjność wiedzy społecznej – społeczne skutki ciągłego „namysłu” nad życiem społecznym; zwiększona rola indywidualnych „wyborów” tam, gdzie były one regulowane dotychczas „tradycją”; nieuchronność nieplanowanych i żywiołowych skutków. 4) globalizacja - rozszerzenie sieci relacji społecznych i gospodarczych w skali globu: rozchodzenie się czasu i przestrzeni (globalizacja daje możliwości budowy nowych form lokalności); łączenie „intymności i bezosobowości” (dzięki nowym technologiom można utrzymywać intymne kontakty w układzie globalnym).

Ulrich Beck - globalizacja a ryzyko („społeczeństwo ryzyka”) Ulrich Beck (ur. w 15.05. 1944 w Słupsku)- socjolog niemiecki;   społeczeństwo ryzyka - ryzyko a „druga nowoczesność”: oznacza ona globalizację nowoczesnych instytucji oraz wyzwolenie się z tradycji i obyczaju; tam, gdzie post-moderniści widzą „chaos’” tam jest przede wszystkim „ryzyko” i „niepewność”. rozumienie „ryzyka” - brak przestrzennych, czasowych i społecznych granic zagrożenia: ryzyko jest tworzone przez człowieka (przy pomocy wiedzy i techniki): ryzyko związane ze środowiskiem naturalnym; ryzyko zdrowotne. globalizacja przyczynia się do tworzenia „społeczeństwa ryzyka” i z tym są związane wyzwania dotyczące pojawienia się: „glokalnych” państw „drugiej nowoczesności” i „nowych” ruchów społecznych.

Ulrich Beck, Elisabeth Beck-Gernsheim , Miłość na odległość Ulrich Beck, Elisabeth Beck-Gernsheim , Miłość na odległość. Modele życia w epoce globalnej PWN, W-wa 2013

Koncepcja „społeczeństwa ryzyka” „społeczeństwo ryzyka” jest nową formą organizacji społeczeństwa (i jest przeciwstawiane społeczeństwu klasowemu); „stare” społeczeństwo klasowe: zasada organizacji to „kolektywizacja” plus rodzina, główne forma nierówności to pozycje klasowe, a spory dotyczą rzadkich zasobów (bogactwa), projekty utopijne są skierowane na „eliminację niedoborów”; „nowe” społeczeństwo ryzyka: zasadą społecznej organizacji jest indywidualizacja jednostki plus refleksyjność, główną formą nierówności stają się „pozycje ryzyka”, spór dotyczy potencjalnych zagrożeń i „niechcianych szkód”, a projekty utopijne są nakierowane na „eliminację ryzyka”. społeczeństwo ryzyka rodzi obecnie: konieczność globalnej - politycznej kontroli nad poziomami ryzyka ekologicznego (emisji zanieczyszczeń przemysłowych); wyłanianie się wspólnot łączących ludzi o podobnych położeniach wobec ryzyka (często ponad granicami państwowymi).

Literatura (zalecana, warta Literatura (zalecana, warta?) na temat „post-nowoczesności” i globalizacji Piotr Sztompka, Socjologia zmian społecznych, Wydawnictwo Znak, Kraków 2005 (roz. 6. Globalizacja społeczeństwa ludzkiego, s. 93-102); Anthony Elliot, Współczesna teoria społeczna, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2011 (Giddens - s. 159-172 i Beck – 323-335) Edmund Wnuk – Lipiński, Świat międzyepoki. Globalizacja, demokracja, państwo narodowe, Kraków 2004 (rozdziały: Państwo narodowe a globalizacja; Problem tożsamości społecznej: kosmopolityzm vs. Lokalizm). lektury z ćwiczeń: Manuel Castells, Siła tożsamości, przeł. S. Szymański, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2008 (Konstruowanie tożsamości, s. 21-27; Zmiana społeczna w społeczeństwie sieci, s. 379-387);