PIENIĄDZ

Pieniądz • Geneza pieniądza • Funkcje pieniądza • Podane cechy pieniądza • Typy pieniądza • Pieniądz współczesny, agregaty pieniądza • Zjawiska pieniężne Polityka monetarna (pieniężna) – instytucje i instrumenty

Geneza pieniądza Pieniądz powstawał stopniowo, ewolucyjnie Czy pieniądz był zawsze? Skąd wziął się pieniądz? Jak nadawano mu odpowiednią wartość? Pieniądz powstawał stopniowo, ewolucyjnie w wyniku rozwoju cywilizacyjnego i gospodarczego

Od gospodarki naturalnej do pieniężnej 1. Gospodarka naturalna – brak wymiany towarów – każdy wytwarza na własne potrzeby. 2. Wymiana towar za towar (barter) - jej powstanie związane jest z: a) specjalizacją producentów (podziałem pracy) b) alienacją (wyodrębnieniem się) producentów c) powstaniem własności prywatnej

Trudności wynikające z barteru: kupujący/ sprzedający sprzedający / kupujący Towar A Towar B Podwójna zgodność potrzeb

Pożądane cechy pieniądza Cechy fizyczne: a) poręczność b) podzielność c) trwałość d) jednorodność e) łatwość rozpoznawania f) rzadkość Cechy ekonomiczne: a) akceptowalność b) płynność c) stabilność siły nabywczej

Funkcje pieniądza • środek wymiany (obiegu, cyrkulacji) • środek przechowywania wartości (tezauryzacji) • miernik wartości (jednostka obliczeniowa) • środek płatniczy (opóźnionej płatności)

Pieniądz niepełnowartościowy („papierowy”) Pieniądz niepełnowartościowy – wartość materiału, z jakiego jest wykonany jest mniejsza od jego wartości jako pieniądza (jego siły nabywczej); – jest oparty na zaufaniu, czyli jest pieniądzem fiducjonarnym (fiat money): - pieniądz był, jest i będzie akceptowany; - wątpliwości co do przyszłej siły nabywczej. Akceptacja pieniądza niepełnowartościowego jest wymuszona (przymus prawny)!

Dlaczego pieniądz niepełnowartościowy? 1.Ograniczone zasoby kruszców i ich nierównomierne rozmieszczenie. 2.Możliwość sterowania (manipulowania). Pieniądz pełnowartościowy był walutą żywiołową, pieniądz niepełnowartościowy jest walutą manipulowaną.

Prawa obiegu • Prawo Greshama (Kopernika, Oresme): Pieniądz lepszy jest wypierany z obiegu przez pieniądz gorszy. - stały kurs wymiany - chodzi o funkcję środka wymiany - pieniądz „lepszy” to pieniądz wykonany z bardziej wartościowego materiału

Prawa obiegu Pieniądz gorszy jest wypierany z obiegu przez pieniądz lepszy. - zmienny kurs wymiany - kolejność wypierania z funkcji: jednostki obrachunkowej środka przechowywania wartości środka płatniczego środka wymiany - pieniądz „lepszy” to pieniądz lepiej chroniący interes użytkownika (Friedrich von Hayek)

Ile pieniądza potrzeba w obiegu? - ilość towarów - ilość towarów sprzedanych na kredyt - ilość towarów sprzedanych w barterze - ilość pieniędzy potrzebnych do spłacenia zobowiązań - szybkość obiegu pieniądza

Ilościowe równanie pieniądza (Irving Fisher 1867-1947) P × Q = V × M M – ilość pieniądza (w ujęciu nominalnym) V – szybko obiegu pieniądza P – poziom cen Q – ilość towarów (ilość transakcji) Zał: równowaga na rynku dóbr Uwaga! Zmiany M wywołują zmiany P Każda ilość pieniądza niepełnowartościowego wejdzie do obiegu!

Pieniądz współczesny Co jest dzisiaj pieniądzem? Podejście transakcyjne - zasoby pełniące funkcje środka wymiany. Podejście związane z płynnością Płynność – łatwość z jaką dany zasób może być sprzedany w krótkim czasie, po oczekiwanej cenie i przy małych kosztach.

Oś płynności Zasoby najbardziej płynne Zasoby najmniej płynne Rachunki bieżące, Gotówka czeki, przelewy, karty Depozyty krótkoterminowe Depozyty długoterminowe Weksle Obligacje Długi Akcje Nowy samochód Nieruchomość Zardzewiały rower

Podaż pieniądza i czynniki jego kreacji 1. Pieniądz gotówkowy w obiegu (poza kasami banków) 1.1. Pieniądz gotówkowy w obiegu (z kasami banków) 1.2. Gotówka w kasach banków 2. Depozyty i inne zobowiązania bieżące 2.1. Gospodarstwa domowe 2.2. Niemonetarne instytucje finansowe 2.3. Przedsiębiorstwa 2.4. Instytucje niekomercyjne działające na rzecz gospodarstw domowych 2.5. Instytucje samorządowe 2.6. Fundusze ubezpieczeń społecznych PIENIĄDZ M1 (1+2)

3. Depozyty i inne zobowiązania z terminem pierwotnym do 2 lat (włącznie) i zablokowane 3.1. Gospodarstwa domowe 3.2. Niemonetarne instytucje finansowe 3.3. Przedsiębiorstwa 3.4. Instytucje niekomercyjne działające na rzecz gospodarstw domowych 3.5. Instytucje samorządowe 3.6. Fundusze ubezpieczeń społecznych 4. Depozyty z terminem wypowiedzenia do 3 miesięcy (włącznie) PIENIĄDZ M2 (M1+3+4)

5. Operacje z przyrzeczeniem odkupu 6. Dłużne papiery wartościowe z terminem pierwotnym do 2 lat (włącznie) PIENIĄDZ M3 (M2+5+6)

Popyt na pieniądz Rodzaje popytu na pieniądz: a) transakcyjny - dążenie do posiadania sald gotówkowych w celu realizacji przewidywanych zakupów; b) przezornościowy finansowania nieoczekiwanych zakupów c) spekulacyjny - dążenie do posiadania pieniądza w przewidywaniu spadku ceny innych aktywów i w przewidywaniu przyszłych zysków

Determinanty popytu na pieniądz: Poziom cen Poziom dochodów Stopa % Liczba zawieranych transakcji Wielkość produkcji (dynamika wzrostu gospodarczego) Koszt zamiany jednych aktywów na inne …

Inflacja - proces wzrostu poziomu cen. Deflacja jest to proces spadku poziomu cen. Deprecjacja – spadek siły nabywczej pieniądza. • Skutek inflacji. Aprecjacja – wzrost siły nabywczej pieniądza. • Skutek deflacji.

Dewaluacja - formalne obniżenie wartości pieniądza krajowego wobec pieniędzy zagranicznych. Rewaluacja – formalne podwyższenie wartości pieniądza krajowego wobec pieniędzy zagranicznych. Denominacja – obniżenie nominałów pieniądza. • Skreślanie zer. • 10 000 zł : 1 zł

Nulifikacja – unieważnienie jednego pieniądza i zastąpienie go innym. Przykłady: • reforma von Schachta (1923), Erhardta (1948) Wymiana Reichsmarek na Rentenmarki – 11.1923 Kurs wymiany: 1,8 bln Reichsmarek na 1 Rentenmarkę • reforma Grabskiego (1924) - 1,8 mln marek polskich na 1 zł wymiany 1939,1944 -1945 • wymiana pieniędzy w krajach byłego ZSRR: ruble na lity (Litwa), na łaty (Łotwa), na korony (Estonia), ruble na grzywny (karbowace) (Ukraina) • wprowadzenie Euro zamiast walut narodowych

Polityka pieniężna polega na regulowaniu podaży pieniądza krajowego w celu wspierania rozwoju gospodarczego oraz stabilizowania poziomu cen, produkcji i zatrudnienia. Cele polityki pieniężnej - ograniczenie ilości pieniądza w systemie gospodarczym do wielkości niezbędnej do właściwego spełniania przez pieniądz jego funkcji (bezpośredni cel inflacyjny). - cele pośrednie: odpowiednia korelacja przyrostu podaży pieniądza z przyrostem produktu narodowego, oddziaływanie na poziom kursu walutowego oraz poziom stóp procentowych.

Zadania NBP obejmują: Utrzymywanie stabilnego poziomu cen przy jednoczesnym wspieraniu polityki gospodarczej rządu, o ile nie naruszy to wcześniej wymienionego celu. Prowadzenie działalności dewizowej w granicach określonych ustawami, Prowadzenie bankowej obsługi budżetu państwa, Kształtowanie warunków niezbędnych do rozwoju systemu bankowego, Opracowywanie sprawozdawczego bilansu płatniczego oraz bilansów należności i zobowiązań zagranicznych państwa. NBP ma także wyłączne prawo emitowania znaków pieniężnych.

Organami NBP są: Prezes – powoływany przez Sejm na okres 6 lat, Rada Polityki Pieniężnej – w jej skład wchodzi 10 członków, w tym przewodniczący którym jest Prezes NBP, po 3 osoby powołane na 6 lat przez Prezydenta, Sejm i Senat RP. Zarząd NBP. Instytucją kontrolującą system bankowy jest Komisja Nadzoru bankowego, której decyzje wykonuje organ wydzielony w strukturze NBP – Generalny inspektorat Nadzoru Bankowego.

Do podstawowych zadań RPP należy: Ustalanie wysokości stóp procentowych NBP, Ustalanie zasad i stopy rezerwy obowiązkowej banków komercyjnych, Określenie górnych granic zobowiązań wynikających z zaciągania przez NBP pożyczek i kredytów w zagranicznych instytucjach bankowych i finansowych, Zatwierdzanie planu finansowego NBP oraz sprawozdania z jego działalności, Przyjmowanie rocznych sprawozdań z działalności NBP, Ustalanie zasad operacji otwartego rynku.

Podstawowe instrumenty polityki pieniężnej Instrumenty kontroli ogólnej – zmiany oficjalnej stopy redyskontowej, operacje otwartego rynku i system minimalnych rezerw obowiązkowych. Instrumenty kontroli selektywnej – kontrola rozmiarów udzielonych pożyczek, kontrola stóp procentowych i polityka selektywnych wskaźników rezerwowych. Oddziaływanie przez perswazję – przekazywanie sugestii w sprawie pożądanych kierunków polityki banków prywatnych.

Instrumenty polityki pieniężnej cd. Stopa procentowa: - referencyjna – minimalna rentowność podstawowych operacji otwartego rynku; wpływa na poziom oprocentowania lokat międzybankowych o porównywalnym poziomie zapadalności; 4,5% - lombardowa – koszt pozyskania pieniądza w NBP; określa górny pułap wzrostu rynkowych stóp overnight; 6% - depozytowa – oprocentowanie depozytu w NBP; określa dolny pułap spadku rynkowych stóp overnight; 3% - redyskotowa – redyskonto weksli; 4,75%

Operacje otwartego rynku – emisja i wykup skarbowych papierów dłużnych (bony pieniężne i obligacje) Rezerwa obowiązkowa – wyrażona w zł część środków pieniężnych zgromadzonych na rachunkach bankowych nie podlegająca akcji kredytowej; 3,5% Polityka kursowa – kurs płynny, możliwość ingerencji na rynku walutowym poprzez rezerwy NBP, perspektywy przystąpienia do strefy Euro;

Wybrane stopy procentowe NBP i oprocentowanie dla gospodarstw domowych w bankach komercyjnych w latach 1996 – 2004