Kontratypy
Okoliczności wyłączające bezprawność (kontratypy) obrona konieczna – art. 25 k.k. stan wyższej konieczności – art. 26 § 1 dozwolone ryzyko nowatorskie, w szczególności eksperyment ekonomiczny – 27 § 1 k.k. kontratypy w części szczególnej k.k. (dozwolona krytyka (art. 213 k.k.), niezawiadomienie o przestępstwie (art. 240 § 2 k.k.), odmowa wykonania rozkazu (art. 344 k.k.) Kontratypy pozaustawowe: dopuszczalne ryzyko gospodarcze zgoda pokrzywdzonego karcenie nieletnich dozwolony zabieg medyczny o charakterze nieleczniczym
Obrona konieczna - struktura zamach: rzeczywisty bezpośredni (niebezpieczeństwo, które może się natychmiast zaktualizować) bezprawny obrona Przyjęcie zasady samoistności obrony koniecznej oznacza, że odpieranie zamachu kosztem dobra napastnika jest usprawiedliwione samym bezprawnym i bezpośrednim zamachem na jakiekolwiek dobro chronione prawem.
Przekroczenie granic obrony koniecznej eksces intensywny – sposób obrony niewspółmierny do niebezpieczeństwa zamachu eksces ekstensywny – gdy sprawca podejmuje obronę zanim rozpoczął się bezpośredni zamach, bądź kontynuuje ją już po jego zakończeniu
Obrona konieczna Art. 25 k.k. § 3. Nie podlega karze, kto przekracza granice obrony koniecznej pod wpływem strachu lub wzburzenia usprawiedliwionego okolicznościami zamachu. § 4. Osoba, która w obronie koniecznej odpiera zamach na jakiekolwiek cudze dobro chronione prawem, chroniąc bezpieczeństwo lub porządek publiczny, korzysta z ochrony prawnej przewidzianej dla funkcjonariuszy publicznych. § 5. Przepis § 4 nie stosuje się, jeżeli czyn sprawcy zamachu skierowany przeciwko osobie odpierającej zamach godzi wyłacznie w cześć lub godność tej osoby.
Stan wyższej konieczności - kontratyp Art. 26. § 1. Nie popełnia przestępstwa, kto działa w celu uchylenia bezpośredniego niebezpieczeństwa grożącego jakiemukolwiek dobru chronionemu prawem, jeżeli niebezpieczeństwa nie można inaczej uniknąć, a dobro poświęcone przedstawia wartość niższą od dobra ratowanego. Zagrożenie dobra ratowanego musi być bezpośrednie, a jego uchylenie poprzez poświęcenie innego dobra – bezalternatywne.
Stan wyższej konieczności – podstawowe zasady: zasada subsydiarności – wyraża się z tym ze poświęcenie określonego dobra musi być jedynym sposobem na odwrócenie niebezpieczeństwa. Gdyby istniała możliwość uniknięcia niebezpieczeństwa w inny sposób, to powyższe działanie stanowiło by przekroczenie stanu wyższej konieczności. zasada proporcjonalności – dobro poświęcone nie powinno przedstawiać wartości oczywiście większej niż dobro ratowane.
Niebezpieczeństwo musi być: bezpośrednie - gdy stwarza niebezpieczeństwo w czasie, w którym podejmowane jest działanie rzeczywiste - zagrożenie nie może być jednak wywołane przez samego sprawcę.
Nie ma innej możliwości uniknięcia niebezpieczeństwa Jest to zasada subsydiarności, która znacznie ogranicza stosowanie kontratypu. Aby sprawca mógł się powołać na stan wyższej konieczności nie może mieć innych alternatyw na uniknięcie niebezpieczeństwa.
Dozwolone ryzyko nowatorskie Art. 27. § 1. Nie popełnia przestępstwa, kto działa w celu przeprowadzenia eksperymentu poznawczego, medycznego, technicznego lub ekonomicznego, jeżeli spodziewana korzyść ma istotne znaczenie poznawcze, medyczne lub gospodarcze, a oczekiwanie jej osiągnięcia, celowość oraz sposób przeprowadzenia eksperymentu są zasadne w świetle aktualnego stanu wiedzy. § 2. Eksperyment jest niedopuszczalny bez zgody uczestnika, na którym jest przeprowadzany, należycie poinformowanego o spodziewanych korzyściach i grożących mu ujemnych skutkach oraz prawdopodobieństwie ich powstania, jak również o możliwości odstąpienia od udziału w eksperymencie na każdym jego etapie. § 3. Zasady i warunki dopuszczalności eksperymentu medycznego określa ustawa.
Przesłanki dopuszczalności ryzyka: działanie w celu przysporzenia korzyści gospodarce narodowej albo w celu przeprowadzenia eksperymentów badawczych, leczniczych, technicznych lub ekonomicznych działanie w granicach ryzyka dopuszczalnego według aktualnego stanu wiedzy uzasadnione oczekiwanie osiągnięcia korzyści o istotnym znaczeniu gospodarczym, poznawczym lub leczniczym zachowanie zasad ostrożnego postępowania prawdopodobieństwo korzyści poważnie przekraczające prawdopodobieństwo mogącej wyniknąć szkody
Eksperyment ekonomiczny Za zgodny z prawem uznaje się czyn zabroniony w obrocie gospodarczym, popełniony w wyniku podjęcia przez sprawcę nowatorskiego ryzyka w celu osiągnięcia istotnej korzyści gospodarczej w sytuacji, gdy oczekiwanie jej osiągnięcia, celowość oraz sposób przeprowadzenia takiego eksperymentu są zasadne w świetle aktualnego stanu wiedzy, a uczestnicy tego eksperymentu wyrażają na niego zgodę.
Zgoda pokrzywdzonego: Pokrzywdzony musi być faktycznym (jeżeli rzeczywiście może nim dysponować) i prawnym (gdy znajduje się to w zakresie jego formalnych uprawnień) dysponentem określonego dobra. Warunki uznania zgody pokrzywdzonego jako kontratypu: musi być ona wyrażona przed określonym zachowaniem się musi być wyrażona przez osobę poczytalną i mającą co najmniej 17 lat musi być konkretna, tzn. dotyczyć określonego dobra lub zachowania się. Nie jest istotne w jakiej formie została ona wyrażona, ale ważne jest by sprawca o niej wiedział.