Polskie Dialekty czyli 5 języków w jednym

Spis Treści Różnice pomiędzy dialektami Dialekt kaszubski Dialekt wielkopolski Dialekt mazowiecki Dialekt małopolski Dialekt śląski Wiersz w Żywieckiej Gwarze Słownictwo- tabelka

Co to jest dialekt, poszczególne polskie dialekty Dialekt jest to język właściwy ludności jakiegoś regionu, podrzędny w stosunku do języka narodowego, wyróżnia się swoistymi cechami fonetycznymi, leksykalnymi, morfologicznymi i składniowymi. Dialekt jest zespołem gwar, które posiadają wspólne cechy. W Polsce występuje 5 głównych dialektów: kaszubski, wielkopolski, mazowiecki, małopolski, śląski. Mapka obok pokazuje występowanie poszczególnych dialektów Spis Treści

Różnice pomiędzy dialektami Czym głównie charakteryzują się poszczególne dialekty i co je od siebie odróżnia? Przede wszystkim zwraca się uwagę się na mazurzenie. Mazurzenie jest to wymowa „sz”, „ż”, „cz” i „dż” jak „s”, „z”, „c”, „dz”. Zjawisko to występuje w dialekcie mazowieckim, małopolskim i na północnym Śląsku. I tak na przykład zamiast „czapka”, ludzie posługujący się tymi dialektami powiedzą „capka”, zamiast „pszczoła” -> „pscoła”, „dżdżownica” -> „dzdzownica”. Uwaga! Ciekawostka! Zapamiętajmy, że mazurzeniu ulega tylko „ż” (z kropką), nie „rz”! W związku z tym w dialektach mazurzących mówi się „moze”(w znaczeniu prawdopodobnie), ale w słowie „morze” (jako akwen) już słyszymy głoskę [ž]. Spis Treści

Dialekt kaszubski jeśli chodzi o dialekt kaszubski, jego status jest do dziś sporny. Niektórzy językoznawcy uważają go za odrębny język, mniej radykalni twierdzą, że jest to dialekt szczególnie odmienny od innych dialektów języka polskiego. Wiadomo, że już powstały podręczniki do nauki kaszubskiego, a w niektórych szkołach tamtego regionu wprowadzono ten przedmiot, obok języka polskiego, jako obowiązkowy. Spis Treści

Dialekt wielkopolski W dialekcie wielkopolskim Fonetyka międzywyrazowa jest udźwięczniająca. Inne ważne cechy to dyftongiczna wymowa niektórych samogłosek, wąska i rozłożona wymowa samogłosek nosowych, utrzymanie dźwięczności "v" po spółgłoskach bezdźwięcznych oraz uproszczenia grup spółgłoskowych. dialekt wielkopolski charakteryzuje: ścieśnienie samogłosek e/ę, np. zymby (zęby); dyftongiczna wymowa samogłosek, np. kueza (koza), guyra (góra), tue (to); Spis Treści

Dialekt mazowiecki W dialekcie mazowieckim występuje mazurzenie, fonetyka międzywyrazowa nie udźwięczniająca (ubezdźwięcznienie spółgłosek przed samogłoskami w na głosie następnego wyrazu). Z innych ważniejszych cech należy wymienić asynchroniczną wymowę spółgłosek wargowych palatalnych (zmiękczonych). Występuje także zrównanie "y" z "i". Uderzające jest twarde "l" przed "i" np. "lyst", "lyna". Mazowsze cechuje monoftongiczna wymowa samogłosek. W ostatnich czasach coraz bardziej szerzy mazowiecki przyrostek "-ak" w nazwach istot niedorosłych: cielak, kurczak itd. Największą odrębnością fonetyczną charakteryzują się Kurpie; Spis Treści

Dialekt małopolski dialekt małopolski obejmuje m.in. gwarę podhalańską, krakowską, sądecką, żywiecką, kielecką. Ich cechą wspólną jest, tak samo jak w dialekcie mazurskim mazurzenie (wymowa głosek oznaczonych literami sz, ż, cz, dż jak s, z, c, dz), największą odrębność zachowała podhalańska: archaiczna końcówka -ech w 1.os., np. byłech, spółgłoska -ch na końcu wyrazu wymawiana jak -k; występowanie dźwięcznego h; akcent wyrazowy na pierwszej sylabie Spis Treści

Wiersz w żywieckiej gwarze Waleria Prochownik Dumani spot świyrka Zeby Kochanowski widzioł strony nase napisołby może łopróć trynów i frasek piosenecki śpiywane na górolskom nute byłaby w nik radoś byłby tys i smutek na moze nad groniami scyre dziwowani posełby na hole razym z juhasami i popił zyntycom napos by un łocy nasom łokolicom Spis Treści świyrk tes jak lipa użycył mu ciynio kieby przed słoneckym posukoł schroniynio zadumał na kfile by się nad potokym kany leci wartkym cysciutynko woda skoda wielgo skoda drogi panie Jonie ześ w zyciu zabocył ty beskidzkie gronie

Dialekt śląski Dialekt śląski różniący się w części północnej, gdzie występuje mazurzenie, i południowej (Śląsk Cieszyński), tzw. sziakanie, czyli jednakowa wymowa szeregów sz, ż, cz, dż oraz ś, ź, ć, dź jako zmiękczonej głoski pierwszego z nich, np. sziano (siano). Ponadto na całym terenie: wymowa samogłoski ę bliska a, np. kans (kęs), zanik nosowości na końcu wyrazu, np. lubią muzyka (zam. muzykę); Spis Treści

Chaber/bławatek/modrak, czyli kto ma rację? Największe i najciekawsze różnice pomiędzy dialektami występują jednak w zakresie słownictwa. Są w każdym dialekcie pewne charakterystyczne wyrazy, które przynależą tylko do jednego, konkretnego regionu. Dzięki nim możemy na podstawie wypowiedzi rozpoznać, z którego obszaru Polski pochodzi nasz rozmówca. Przyjrzyjmy się bliżej temu słownictwu, jego różnorodność wzbogaca język polski, dzięki temu możemy zachować zróżnicowanie terytorialne naszego języka a przy okazji lepiej poznać i zrozumieć mieszkańców innych regionów. A to, że każdy z nich mówi trochę inaczej niż my, nie znaczy, że mówi źle. Każdy region ma swoje specyficzne słownictwo, jak najbardziej poprawne – na tym między innymi polega piękno naszego języka. Spis Treści

Mazowsze Małopolska Wielkopolska Śląsk Kaszuby chaber (bławatek) dygować (tańczyć) jednoraz (nagle) jodła (świerk) kartofel (ziemniak) liszka (gąsienica) kur (kogut) na poklep (po kolei) otoknąć (opłukać) pszczyć się (błyszczeć się) bławatek (chaber) borówki (czarne jagody) cumelek (smoczek) fajerka (doniczka) gadzina (drób, bydło) Grysik (kasza manna) kostka (pestka) na pole (na dwór) oglądnąć (obejrzeć) ostrężyny (jeżyny) sagan (czajnik) modrak (chaber, bławatek) dość (dużo) korbol (dynia) macoszki (bratki) młodzie (drożdże) perki, pyry (ziemniaki) petronelka (biedronka) skibka (kromka) skład (sklep) sklep (piwnica) święcimucha (muchomor) świętojanki (porzeczki) węborek (wiaderko) berać (opowiadać) chachar (łobuz) być w doma (zrozumieć) dzioucha (dziewczyna) gibko (szybko) gruba (kopalnia) hasiok (śmietnik) kaj (gdzie) kłobuk (kapelusz) starka (babcia) synek (chłopiec) szczyrk (żwir) tyj (herbata) białka (kobieta) brutka (narzeczona) bula (byk) gbur (bogaty chłop) jagła (świerk) kątor (ropucha) miesiąc (księżyc) palecznik (naparstek) potrawnice (poziomki) puklowaty (garbaty) radiska (rzodkiewka) snoża (piękna) stari tatk (dziadek)

Koniec ;-) Początek Spis Treści Autorzy: Witold Studencki Patrycja Copija Wojciech Mika