Mikologia w praktyce kosmetologicznej dr n. med. Sylwia Jarzynka

Mikologia Dział biologii zajmujący się badaniem grzybów (Fungi) ich systematyką, anatomią, morfologią, fizjologią, cechami biochemicznymi Mikologia botaniczna Mikologia medyczna Mikologia przemysłowa Aspergillus flavus

Mikologia Produkcja antybiotyku – penicylina Produkcja żywności (ser, pieczywo, alkohol) Składnik diety człowieka i zwierząt - Basidomycetes Produkcja substancji szkodliwych: alergeny, mikotoksyny Jedne z najstarszych organizmów na świecie – relikty prekambryjskie Fusarium oxysporum

Penicylina Pierwszy antybiotyk (należy do beta-laktamów) Odkryty przez Aleksandra Fleminga Penicillium notatum i Penicillium chrysogeum Działa bakteriobójczo i bakteriostatycznie. Hamuje wbudowywanie kwasu N-acetylomuraminowego do ściany komórkowej. Ponadto wywołuje lizę ściany komórkowej. Aleksander Fleming, Howard Florey i Ernst Chain - 1945 r. Nagroda Nobla Penicillium spp.

Ekspansja grzybów Chemizacja środowiska (stosowanie detergentów, zawodowy kontakt z rozpuszczalnikami niszczącymi barierę skórną, używanie pestycydów) Aktywny tryb życia, który wiąże się z korzystaniem z publicznych urządzeń sanitarnych, sportowych, basenów, co zwiększa ryzyko kontaktu z zarodnikami grzybów. Klimatyzacja pomieszczeń prowadzi do wzrostu stężenia zarodników grzybów pleśniowych należących do rodzaju Fusarium, Aspergillus i Penicillium poprzez rozprzestrzenianie się zarodników grzybów w przewodach wentylacyjnych. Ocieplanie budynków watą mineralną - Alternaria Spożywanie żywności przechowywanej w złych warunkach, która została zakażona zarodnikami grzybów, zwłaszcza: pieczywa, orzechów, ziaren zbóż, przypraw korzennych, serów, przetworów mięsnych, mlecznych, warzywnych, owocowych.

Zakażenia grzybicze W ciągu ostatnich 20 lat obserwuje się duży wzrost zakażeń grzybiczych u ludzi (stanowią obecnie ok. 6% wszystkich wyhodowań). Jest to cena jaką płacimy za postęp w medycynie, zwłaszcza w chirurgii nowotworów, przeszczepów narządów, za coraz bardziej nowoczesne inwazyjne metody diagnostyczne oraz coraz szersze spektrum antybiotykoterapii Acremonium spp. Mucor spp.

Grzyby Grzyby to organizmy eukariotyczne : saprofity komensale symbionty pasożyty jądro komórkowe ściana komórkowa zawiera polisacharydy: chityna, celuloza, mannany, glukany Komórki grzybów wydzielają liczne enzymy umożliwiające im pobieranie substancji odżywczych ze środowiska, produkują także toksyny i antybiotyki.

Rys historyczny V wiek p.n.e. – Hipokrates opisał zmiany grzybicze na błonach śluzówych i nazwał stomatis aphtosa , W 1665 r. pleśniawka jamy ustnej spowodowana C. albicans była uznawana za chorobę śmiertelną, 1903 r. - leczenie sporotrichozy jodkiem potasu było pierwszym potwierdzonym doniesieniem skutecznej chemioterapii antygrzybiczej, 1949 r.- pierwszy lek antygrzybiczy – Nystatyna wprowadzona do leczenia, 1955r. – wprowadzono do leczenia Amfoterycynę B, 1969 r. – zastosowanie w terapii preparatów azolowych.

Występowanie wszystkie strefy klimatyczne Ziemi gleba, powietrze, organizmy zwierzęce i roślinne, w wodach słodkich i słonych Wśród grzybów wyróżniamy organizmy tlenowe i beztlenowe, wzrastające w temperaturze od 00C do 500C. Optymalna temperatura do ich rozwoju to 200-370C Rozwijają się głównie w środowisku wilgotnym. W przypadku braku dostępu do wody wytwarzają charakterystyczne formy przetrwalnikowe, np.: chlamydospory.

c.d. Optymalne pH do rozwoju grzybów wynosi 6,0-7,0. Tolerancja wysokich stężeń cukrów – środowisko o wysokim ciśnieniu osmotycznym ( drożdże osmofilne) Grzyby rozprzestrzeniają się poprzez zarodniki, które występują w powietrzu, glebie, na roślinach i zwierzętach. Obecne są także w kurzu, na różnych urządzeniach a także na ubraniach, w budynkach i pomieszczeniach źle wentylowanych, zawilgoconych.

Sytematyka grzybów chorobotwórczych Dermatofity – grzyby skóry i jej wytworów Rodzaj: Microsporum, Epidermophyton, Trichophyton Drożdże i drożdżopodobne C. albicans, C. krusei, C. parapsilosis, C. tropicalis, Saccharomyces cerevisiae, Geotrichum spp., Rhodotorula spp., Cryptococcus neoformans Pleśnie Mucor spp., Rhizopus spp., Absidia spp., Aspergillus spp., Penicillium spp., Fusarium spp. Grzyby wywołujące grzybice tropikalne - Histoplazma spp. Blastomyces spp. i inne

Morfologia jednokomórkowe – grzyby drożdżopodobne rosną w postaci charakterystycznych pojedynczych komórek z pojedynczymi jądrami w postaci okrągłych lub owalnych blastospor. W procesie pączkowania grzyby te mogą tworzyć strukturę nazywaną pseudogrzybnią. Zmiana blastospory w formę pseudostrzępkową jest związana z przejściem grzyba w formę inwazyjną. Candida albicans – blastospory i pseudostrzępka

Morfologia Grzyby pleśniowe (strzępkowe) Grzyby pleśniowe to twory wielokomórkowe zbudowane ze strzępek – rurkowatych komórek, które najczęściej są rozgałęzione. Masy strzępek tworzą grzybnię. Grzybnia może rozpościerać się na znacznej powierzchni dorastając nawet do kilkunastu metrów. Każda grzybnia jest podzielona na dwie części: wegetatywną i rozrodczą. Część wegetatywna zapewnia pobieranie substancji odżywczych ze środowiska. Część rozrodcza grzybni to aparat rozrodczy wytworzony przez strzępki wegetatywne.

Grzyby jako flora fizjologiczna skóra - okolice wilgotne błony śluzowe - jama ustna - nosogardziel - jelito grube - pochwa - fałdy skórne - okolica okołoodbytnicza

Ryzyko zakażeń grzybiczych choroby nowotworowe cukrzyca choroby krwi uraz oparzenia zabieg chirurgiczny biorcy narządów wcześniactwo narkomania zakażenie wirusem HIV

Zakażenia oportunistyczne U pacjentów z wymienionych grup ryzyka może dojść do rozwoju grzybicy, której czynnikiem etiologicznym jest patogen oportunistyczny – grzyb będący składnikiem flory fizjologicznej organizmu. Grzyby oportunistyczne mogą spowodować chorobę podczas gdy w organizmie toczy się inny proces chorobowy. Grzybice te są pochodzenia endogennego. Do najczęściej izolowanych gatunków należy Candida albicans oraz inne gatunki Candida zaliczane do flory fizjologicznej jamy ustnej, przewodu pokarmowego, dróg moczowo- płciowych. Oportunistyczne grzybice egzogenne powodowane są przez grzyby (rodzaj Candida i inne) naturalnie bytującymi w środowisku.

Grzyby oportunistyczne Grzyby drożdżopodobne: Candida albicans, C.tropicalis, C.parapsilosis, C.glabrata, C.krusei , C.lusitaniae (Candida spp. 50%) Saccharomyces cerevisiae Rhodotorula spp. Trichosporon spp. Geotrichum spp. Cryptococcus spp. Malassezia spp. Grzyby pleśniowe: Aspergillus (90%), Penicillium, Fusarium, Rhizopus, Mucor, Absidia Aspergillus fumigatus, Aspergillus nidulans Aspergillus flavus, Aspergillus niger

Grzybice powierzchowne Czynniki etiologiczne: Dermatofity 75%, w tym rodzaj Trichophyton 80% grzyby drożdżopodobne 20% grzyby pleśniowe 5%

Dermatofitozy Grzybice powierzchowne skóry i zrogowaciałych tkanek spowodowane przez dermatofity Dermatofity mają zdolność wnikania do włosów, skóry i paznokci żywego gospodarza Wytwarzają enzymy keratynolityczne, lipazę, ureazę, fosfatazę, proteazy W zależności od umiejscowienia dermatofitozy dotyczą: Powierzchni owłosionej skóry głowy Skóry gładkiej (dłoni, stóp, pachwin) Paznokci

Dermatofity Około 40 gatunków należących do 3 rodzajów: Trichophyton – skóra, paznokcie, włosy Microsporum – skóra, włosy Epidermophyton – skóra, paznokcie

Podział dermatofitów ze względu na miejsce bytowania Geofilne – bytują w glebie, powodują zmiany u ludzi i zwierząt (Microsporum gypseum, M. fulvum) Zoofilne – środowisko życia to zwierzęta (M. canis, Trichophyton mentagrophytes, T. verrucosum) Antropofilne – bytują na ludziach (T. mentagrophytes var. Interdigitale, T. rubrum, T. tonsurans, T. violaceum, T. schoenleinii, Epidermophyton floccosum, M. audouinii)

Grzybica owłosionej skóry głowy (Tinea capitis) Grzybica powierzchowna Antropofilne gatunki dermatofitów: Trichophyton tonsurans i T. violaceum (grzyby strzygące rozwijają się wewnątrz włosa – worek z orzechami) otrębiaste złuszczanie się włosa, nie równo ułamane włosy Grzybica powierzchowna drobnozarodnikowa Microsporum spp. – zarodniki grzyba na zewnątrz włosa (patyczek oblepiony ziarenkami piasku), włosy ułamane na równej wysokości, złuszczanie naskórka – rezerwuar zwierzęta (kot, pies)

Grzybica owłosionej skóry głowy (Tinea capitis) Grzybica woszczynowa - endemiczna (Bliski Wschód) Antropofilny T. schoenleinii oraz M. gipseum Żółto-szare tarczki woszczynowe na skórze Bliznowacenie, trawałe wyłysienie Grzybica skóry owłosionej głowy i brody Duży odczyn zapalny, grzyby zoofilne: T. mentagrophytes, T. verrucosum, M. canis Ropiejące guzki, zniszczenie mieszków włosowych, trwałe wyłysienie, nadkażenia bakteryjne

Grzybica skóry gładkiej (Tinea cutis glabrae) Dermatofity (Trichophyton, Microsporum) Ogniska rumieniowo-złuszczające z nasilonym stanem zapalnym na obwodzie, nacieki, guzki Kształt obrączki – zanikanie zmian w części centralnej rezerwuar zwierzęta (kot, pies) Różnicowanie z: łupież różowy, łuszczyca, liszaj rumieniowaty, osutki świetlne, zmiany w przebiegu AIDS

Grzybica pachwin (Tinea inguinalis) Kontakt bezpośredni lub przez przedmioty codziennego użytku (ręczniki, bielizna, gąbki) Trichophyton spp. Stany zapalne pachwin, pośladków i ud, rumień obrączkowy

Grzybica powierzchni stóp (Tinea pedum) Trichophyton Czynniki sprzyjające: duża wilgotność, zła higiena obuwia, zaburzenia ukrwienia, choroby metaboliczne Czynniki przenoszenia: zakażone obuwie, skarpety, ręczniki, wykładzina i dywaniki łazienkowe, posadzka (fugi) basenów, łaźni, sauny, siłowni Międzypalcowa – maceracja, złuszczanie naskórka w przestrzeniach międzypalcowych Potnicowa – ogniska rumieniowo-wysiękowe z pęcherzykami w obrębie śródstopia i podeszew Złuszczająca – nadmierne rogowanie naskórka stóp

Grzybica powierzchni dłoni (Tinea manuum) Trichophyton mentagrophytes Przeniesienie drobnoustrojów z powierzchni stóp czy paznokci Zajmuje jedną dłoń Potnicowa i/lub rogowaciejąca Różnicowanie z: wyprysk alergiczny, łuszczyca

Grzybica paznokci (Tinea dermatophytica unguium) Dermatofity: Trichophyton mentagrophytes, T. rubrum, T. verucossum, T. rubrum Dorośli, predysponują choroby metaboliczne (cukrzyca), endokrynologiczne, upośledzone ukrwienie stóp, zaburzenia immunologiczne (dzieci), chorzy na AIDS, sportowcy Paznokcie stóp → paznokcie rąk

Objawy podobne do grzybicy paznokci Różnicowanie z: łuszczyca, liszaj płaski, bielactwo, zmiany troficzne, pourazowe krwiaki Czerniak złośliwy paznokci – czarne paznokcie, Pseudomonas aeruginosa – pałeczka ropy błękitnej – zielone paznokcie Zakażenia bakteryjne (gronkowce) i wirusowe (brodawczak) Po radioterapii, preparatach rtęci, złota, w zaburzeniach ilości mikroelementów – paznokcie ciemne Choroby krążeniowo-oddechowe – niebieskie paznokcie pałeczkowate Nadmierna potliwość stóp – maceracja naskórka i paznokci, agresywne kosmetyki (lakiery, zmywacze), reakcje polekowe, detergenty, nieodpowiednie obuwie (stały punktowy nacisk)

Onychomikoza – typy Dalsza i boczna podpaznokciowa – rogowacenie łożyska podpaznokciowego, oddzielenie płytki od łożyska (onycholiza), zmiana barwy (żółtobrązowa) Bliższa podpaznokciowa – zajęcie macierzy paznokcia – paznokieć bieleje, niszczenie płytki i rogowacenie łożyska (ręce) Powierzchowna – zmiana zabarwienia na całej powierzchni paznokcia Wewnątrzpłytkowa – grzyb wnika do płytki paznokciowej bezpośrednio od wolnego brzegu paznokcia bez zajmowania łożyska Całkowita dystroficzna – zaawansowany proces wymienionych typów

Drożdżyca paznokci (Candidosis unguium) Candida parapsilosis, C. albicans, C. tropicalis Obrzęk, bolesność, zaczerwienienie wałów paznokciowych, wydzielina surowiczo-ropna Płytka paznokciowa z falistymi poprzecznymi bruzdami, zmiana zabarwienia na szarożółtawą z brakiem przejrzystości Onycholiza Głównie paznokcie rąk Narażenie zawodowe: kontakt z żywnością wilgotną o dużej zawartości cukru, częste moczenie rąk, stomatolodzy, pracownicy służby zdrowia, kosmetolodzy

Drożdżyca paznokci (Candidosis unguium) Zmiany występują głównie na jednym lub kilku palcach rąk Zakażenie wałów paznokciowych wyprzedza zmiany paznokci Zmiany w korzeniu paznokcia w głębszych tkankach Produkcja zdeformowanej płytki paznokciowej o zmniejszonej gęstości i zmienionym składzie budulcowym Nieodwracalna destrukcja paznokcia Wtórne zakażenia bakteryjne m.in. Pseudomonas aeruginosa

Pleśnica paznokci (Acauliosis unguium) Aspergillus (A. nidulans, A. versicolor, A. verucossum) – białe zabarwienie paznokcia Hialohyfomikozy: Fusarium, Acremonium, Scopulariopsis brevicaulis Feohyfomikozy (melanina): Alternaria, Curvularia Biało-żółtawe podłużne pasma w głębi paznokcia, kruche masy rogowe pod płytką paznokcia, brak stanu zapalnego tkanki okołopaznokciowej

Scopulariopsis brevicaulis Głównie paznokcie stóp (paluchów), zakażenia na skutek zaburzeń troficznych Brak zmian deformacyjnych płytki paznokciowej, zmiany w łożysku podpaznokciowego Okrągłe zarodniki w preparacie mikroskopowym zeskrobin paznokci

Inne drożdżyce powierzchowne Kandydoza infekcje błony śluzowej, skóry, tkanki podskórnej oraz narządów wewnętrznych, których czynnikiem etiologicznym są grzyby drożdżopodobne z rodzaju Candida. Kandydoza skóry - obejmuje każdy obszar skóry o wzmożonej wilgotności objawy kliniczne: rumień, pękanie lub maceracja skóry (C. albicans, C. glabrata)

Kandydoza błon śluzowych jamy ustnej - komórki Candida spp. przylegają do komórek nabłonka jamy ustnej. Wydzielane przez nie enzymy, glikoproteiny i metabolity hamują fagocytozę i odpowiedź ze strony układu immunologicznego. - Pleśniawki u osób chorych na HIV, na białaczkę, po leczeniu sterydami z powodu np. astmy, po antybiotykoterapii - zajmuje wewnętrzną powierzchnię policzków (możliwość zezłośliwienia) przełyku - u chorych na AIDS, po chemioterapii pochwy - 80% C. albicans, 50% C. glabrata (cukrzyca, ciąża, stosowanie tamponów, dopasowana bielizna, niedobory immunologiczne)

Inne drożdżyce powierzchowne Trichosporon – biała piedra (plamy/owrzodzenia), zmiany na: skórze głowy (T. ovoides), włosach łonowych (T.inkin), paznokcie (T. mucoides, T. cutaneum) Saccharomyces Geotrichum – geotrychozy paznokci Rhodotorula Cryptococcus (10-15% chorych z rozsianą kryptokokozą) – guzki pojedyncze/mnogie na głowie, kończynach i tułowiu lub grudkowato-plamkowe wykwity

Inne drożdżyce powierzchowne Malassezia spp. (M. furfur) Łupież pstry Zapalenie mieszków włosowych Łojotok skóry Grzyb lipofilny, bytujący na skórze w okolicach bogatych w gruczoły łojowe Żółtobrunatne zmiany złuszczające w okolicach pleców, klatki piersiowej, karku, przedramion, twarzy, skóry głowy Świąd, odbarwienia skóry Żółta fluorescencja w lampie Wooda

Zalecenia ogólne Podczas pobierania materiałów należy zwrócić uwagę na to, aby nie uległy one skażeniu przez zarodniki grzybów znajdujące się w powietrzu Materiał pobiera się do jałowych pojemników , które należy otwierać w ostatnim momencie i zamykać natychmiast po umieszczeniu w nich materiału. Materiał należy pobrać szybko ,aby do minimum ograniczyć czas styczności z otaczającym powietrzem

Materiały Grzybice powierzchowne Zmienione włosy wraz z cebulką włosową Opiłki paznokci – z pogranicza chorej i zdrowej płytki paznokciowej, spod płytki paznokciowej Łuski skórne – z obrzeża zmiany Materiały pobierać jałowym skalpelem lub pincetą na mikroskopowe szkiełko podstawowe lub zgięty arkusz czarnego papieru, przechowywać zamknięte do czasu diagnostyki

Zalecenia Przed pobraniem materiału ze zmian na skórze gładkiej ciała, stóp, dłoni i paznokciach, przez co najmniej 2 miesiące nie można przyjmować miejscowych lub doustnych leków przeciwgrzybiczych i/lub przeciwbakteryjnych Przed pobraniem materiału zmiany przez co najmniej trzy dni nie powinny być smarowane maściami, ani natłuszczane nawet zwykłymi kremami Nie myć głowy i włosów na 3 dni przed pobraniem materiału z owłosionej skóry głowy Nie malować paznokci na tydzień przed pobraniem zeskrobin

Diagnostyka mikologiczna Preparat bezpośredni z materiału klinicznego, w którym poszukujemy elementów grzybów: komórek pączkujących, pseudostrzępek, strzępek, zarodników – przy użyciu 10-20% KOH lub dwumetylosulfotlenku DMSO (rozkład tkanek) Preparat tuszowy na obecność otoczek Cryptococcus spp. Podłoże Sabourauda – stały agar, inkubacja do 10 dni w temp. 28-35OC Podłoże stałe Fungisel z czerwienią fenolową – dermatofity 1-3 tygodni inkubacji

Identyfikacja Agary selektywne - Podłoże chromogenne CHROMagar (C. albicans- zielone kolonie, C. tropicalis – niebieskie, C. krusei – różowe matowe, C. glabrata – różowe, błyszczące) Testy biochemiczne (rozkład cukrów) API ID 32 C Grzyby pleśniowe i dermatofity: Cechy morfologiczne kolonii: kolor, zapach, tempo wzrostu, kolor rewersu Cechy morfologiczne komórek: budowa konidioforu, kolor i kształt zarodników

Grzybice Problem kosmetyczny? Objaw choroby powierzchownej? Objaw choroby ogólnoustrojowej? Obniżenie jakości życia pacjentów!

Drogi przenoszenia zakażeń grzybiczych w kosmetologii Nosicielstwo drobnoustrojów przez personel gabinetu Mikroflora skóry dłoni Kosmetyki, narzędzia, powierzchnie -odpowiednie przechowywanie kosmetyków, narzędzi, przestrzeganie terminów przydatności do użycia Środki dezynfekcyjne (przechowywanie, termin ważności, stężenie bójcze) Odpady biologiczne (właściwa utylizacja)

Drogi przenoszenia zakażeń grzybiczych w kosmetologii Ręczniki, waciki (wprowadzanie wyposażenia jednorazowego użytku) SPA: bielizna, ręczniki, szlafroki, obuwie (jednorazowe, odpowiednia dezynfekcja) SPA: dywaniki, wyposażenie basenu, sauny, łaźni, basen, jacuzzi (fugi, kratki ściekowe) – kontrola procesów mycia i dezynfekcji

Obowiązki kosmetologa Higiena i dezynfekcja skóry rąk personelu Sterylizacja narzędzi kosmetycznych Dezynfekcja powierzchni, sprzętu i narzędzi Odzież i obuwie ochronne personelu Kontrola mikrobiologiczna gabinetu kosmetycznego Stosowanie przebadanych mikrobiologicznie kosmetyków (czystość mikrobiologiczna kosmetyków)

Atrybuty kosmetologa Właściwa ocena stanu klinicznego pacjenta – odróżnienie stanu fizjologicznego od patologii = kwalifikacja do zabiegu kosmetycznego Wywiad na temat chorób pacjenta oraz jego higieny oraz kontaktów ze zwierzętami Znajomość właściwych technik kosmetycznych zgodnych z zasadami higieny pracy (bezpieczeństwo pacjenta – ROZPRZESTRZENIENIE CHOROBY i kosmetologa – CHOROBY ZAKAŹNE)

Atrybuty kosmetologa Grzybica stóp stanowi 30% wszystkich zakażeń grzybiczych! NIE WYKONYWAĆ ZABIEGU, gdy mamy jakąkolwiek wątpliwość co do podłoża zmian oraz gdy paznokcie mają czarne zabarwienie Wówczas SKIEROWAĆ NA BADANIE MIKOLOGICZNE podstawą we właściwej ocenie klinicznej

Badanie mikologiczne Niewielki koszt – od 38zł (do 200zł?) Od 2 do 4 tygodni oczekiwania na wynik badania =Pewność zakażenia o etiologii grzybiczej !!!Pod warunkiem odpowiedniego przygotowania pacjenta do badania!!!

Reklamy??? Leczenie na własną rękę preparatami reklamowanymi = starta czasu, pieniędzy oraz rozprzestrzenianie zakażenia, opóźnienie wdrożenia właściwej terapii !!! Często pacjenci stosują leki nie działające grzybobójczo w stosunku do wyhodowanego rodzaju grzyba !!!

Reklamy??? Leczenie trwa nawet rok 7 dni terapii z reklamy????

Nadinterpretacja???!!! Grzyby odpowiedzialne za moje dolegliwości: Ból głowy Senność Zmęczenie Ból brzucha Zmiany skórne pojawiające się okresowo BADANIE MIKOLOGICZNE PODSTAWĄ DO OZNACZENIA CZYNNIKA ETIOLOGICZNEGO CHOROBY!!!! Prawidłowa interpretacja wyniku badania zgodna z objawami klinicznymi Grzybice to ciężkie zakażenia (50-90% śmiertelności) dotyczą głównie pacjentów z obniżoną odpornością, w tym hospitalizowanych