INTEGRACJA SENSORYCZNA

Metoda Autorką metody Integracji Sensorycznej jest dr Jean Ayres (psycholog, pedagog specjalny i terapeutka zajęciowa), która zainteresowała się tym, w jaki sposób procesy integracji sensorycznej oraz zaburzenia planowania ruchu wpływają na codzienne życie (lata 60. XX wieku).

Metoda J. Ayres udowodniła, że rozwój wyższych funkcji mózgowych, do których zależą procesy poznawcze, można modyfikować i usprawniać poprzez lepszą integrację systemów somatosensorycznych. Do Polski metoda ta dotarła pod koniec lat 90. ubiegłego wieku.

Co to jest integracja sensoryczna? Wszystkie informacje pochodzące ze świata są odbierane poprzez zmysły. Zwykle nie jesteśmy świadomi zachodzących procesów, gdyż odbywają się one w obrębie ośrodkowego układu nerwowego na poziomie podświadomości.

Co to jest integracja sensoryczna? Integracja sensoryczna to proces neurologiczny organizujący wrażenia zmysłowe w jedną całość (rejestracja informacji sensorycznej, jej przesyłanie w obrębie systemu nerwowego, rozpoznawanie czasowych i przestrzennych aspektów, interpretacja i unifikacja oraz tworzenie elastycznego modelu rzeczywistości).

Co to jest integracja sensoryczna? Poprawna integracja sensoryczna jest niezbędna do normalnego uczenia się i właściwego zachowania. Wszystkie wyższe procesy korowe (w tym uczenie się) zależą od adekwatnej organizacji wrażeń sensorycznych w pniu mózgu.

Zmysły Bodźce odbierane są przez siedem układów zmysłowych i przewodzone do mózgu, w którym zachodzi przetwarzanie informacji.

Zmysły - dotyk Dotyk/ czucie powierzchniowe związane z odbieraniem bodźców dotykowych. Funkcjonowanie układu dotykowego rozpoczyna się już w 6 tygodniu po zapłodnieniu.

Zmysły - dotyk Dziecko rozpoczyna poznawanie świata od dotykania. W chwili narodzin kora czuciowa jest bardziej rozwinięta i dojrzała niż inne części mózgu. Zmysł ważny dla: przetrwania, ssania, połykania, eksplorowania otoczenia i reagowania na nie. Podstawy rozwoju emocjonalnego dziecka zależą od dotyku.

Zmysły - dotyk Wrażenia dotykowe wpływają na organizację procesów nerwowych. Układ dotykowy tworzą struktury umiejscowione na skórze.

Dysfunkcje w obrębie systemu dotykowego Trudności w różnicowaniu bodźców dotykowych. Nadwrażliwość (obronność dotykowa) na bodźce dotykowe w obrębie całego ciała i/lub sfery oralnej. Wzmożona ruchliwość i problemy z koncentracją uwagi.

Dysfunkcje w obrębie systemu dotykowego Niechęć do brudzenia rąk (piasek, plastelina, kasza, kisiel, masa solna itp.). Niechęć do zabiegów toaletowych (prysznic, obcinanie paznokci, czesanie włosów, mycie zębów). Awersja do pewnych ubrań. Ubogie menu.

Zmysły - równowaga Równowaga/ układ przedsionkowy zlokalizowany w błędniku ucha wewnętrznego; rejestruje wszystkie informacje związane z ruchem.

Zmysły - równowaga Informuje o ustawieniu głowy w stosunku do siły ciężkości i stanowi punkt odniesienia dla wszystkich innych zmysłów. Rozwija się w okresie prenatalnym (pierwsze 10 tygodni po zapłodnieniu). Zapewnia stabilność w różnych pozycjach ciała, swobodę oraz płynność ruchów.

Zmysły - równowaga Układ przedsionkowy reaguje na ruchy ciała w przestrzeni oraz zmianę pozycji głowy, automatycznie koordynując ruchy oczu, głowy i ciała; wpływa na napięcie mięśni ciała, zdolność koncentracji uwagi i utrzymuje odpowiednie napięcie gałek ocznych i szyi.

Zmysły - równowaga System ten koordynuje odbieranie i przetwarzanie wrażeń przez inne układy zmysłowe (dotykowy, czucia głębokiego, wzrokowy i słuchowy). Jego prawidłowe działanie umożliwia właściwy rozwój sensomotoryczny i reguluje poziom pobudzenia napięcia mięśniowego.

Zmysły - równowaga Układy przedsionkowy i słuchowy są unerwiane przez ten sam nerw (VIII nerw czaszkowy) – stymulacja przedsionka wspomaga rozwój mowy dzięki uaktywnianiu funkcji słuchowo-językowych. Ma wpływ na poczucie bezpieczeństwa i równowagę emocjonalną.

Zmysły - równowaga Receptory w układzie przedsionkowym: 1. receptory w kanałach półkolistych – rejestrują ruch rotacyjny, 2. receptory w woreczku i łagiewce – rejestrują ruch liniowy i informują o sile grawitacji (właściwe napięcie mięśniowe).

Dysfunkcje w obrębie systemu przedsionkowego Obniżone napięcie mięśniowe. Utrzymywanie nieprawidłowej postawy ciała oraz zaburzenia w kontroli postawy (przyjęcie pozycji ciała właściwej do zadania ruchowego). Słaba rejestracja i tolerancja ruchu (choroba lokomocyjna).

Dysfunkcje w obrębie systemu przedsionkowego Słaba współpraca w zakresie obu stron ciała. Słabe reakcje równoważne. Niepewność grawitacyjna. Trudności we właściwym odbiorze i przetwarzaniu bodźców słuchowych i wzrokowych.

Zmysły - propriocepcja Układ proprioceptywny/ czucie głębokie – odbieranie wrażeń z mięśni, ścięgien oraz stawów.

Zmysły - propriocepcja Układ propriocepcji współpracuje z układem przedsionkowym. Zapewnia sprawne poruszanie się i wykonywanie czynności ruchowych bez kontroli wzroku.

Zmysły - propriocepcja Ułatwia budowanie schematu ciała oraz poczucia, gdzie się znajdują i jak poruszają części ciała. Ma duży wpływ na rozwój funkcji motorycznych i koordynację ruchów.

Zmysły - propriocepcja Receptory czuciowe: ciałka Paciniego (w głębszych warstwach skóry, mięśniach, ścięgnach) odpowiadają za czucie głębokie, – ciałka Meissnera (w opuszkach palców, dłoniach, paluchach, na powierzchni stóp, w języku, wargach i okolicach erogennych) odpowiadają za powierzchniowy dotyk.

Dysfunkcje w obrębie systemu proprioceptywnego Słaba percepcja ciała. Zaburzenia w planowaniu motorycznym (zaplanowanie i wykonanie nowej czynności ruchowej). Trudności z odczuwaniem ruchu (pozycja ciała w przestrzeni).

Zmysły - wzrok Dziecko z bardzo dobrym wzrokiem może mieć deficyt percepcji wzrokowej – to, co widzi jest zniekształcane w mózgu podczas skomplikowanych procesów integracji wrażeń wzrokowych z wrażeniami płynącymi z innych narządów zmysłów.

Zmysły - wzrok Percepcja wzrokowa rozwija się w oparciu o bodźce przedsionkowe, wzrokowe, dotykowe i proprioceptywne.

Zmysły - wzrok Zaburzenia percepcji wzrokowej (gubienie liter, sylab, wyrazów w czasie czytania i przepisywania z tablicy, trudności z przepisywaniem z tablicy).

Dysfunkcje w obrębie systemu wzrokowego Problemy z równowagą. Słaba stabilizacja pola widzenia. Trudności w ocenie odległości. Nieprawidłowości w ruchach gałek ocznych.

Dysfunkcje w obrębie systemu wzrokowego Zaburzenia w stałości postrzegania, położenia przedmiotów w przestrzeni i stosunków przestrzennych. Obniżony poziom koordynacji oko-ruchowej.

Zmysły - słuch Słuch - zlokalizowany w ślimaku ucha wewnętrznego.

Dysfunkcje w obrębie systemu słuchowego Wydłużony czas reakcji na polecenia słowne. Trudności w rozumieniu dłuższych poleceń. Trudności z ekspresją słowną. Problemy w odtwarzaniu i różnicowaniu dźwięków.

Dysfunkcje w obrębie systemu słuchowego Opóźniony rozwój mowy i zaburzenia mowy. Słaba ostrość, wrażliwość i pamięć słuchowa. Wolniejsze tempo przetwarzania informacji słuchowych. Zaburzenia prozodii mowy.

Zmysły – układ limbiczny (smak i powonienie) Układ limbiczny („mózg emocjonalny”) ma związek z uczuciami i zachowaniem.  

Zmysły – układ limbiczny (smak i powonienie) Zapachy wywołują najszybsze i najintensywniejsze reakcje emocjonalne (róża, wanilia, grejpfrut, cyprys i lawenda – działanie uspokajające; cytryna, bazylia, kolendra, rozmaryn, eukaliptus – pobudzające). Zmysł powonienia ma rozległy wpływ na pracę OUN.

Zmysły – układ limbiczny (smak i powonienie) Nieprzyjemne zapachy mogą powodować pobudzenie psychoruchowe. Przyjemne zapachy zwiększają sprawność psychofizyczną, poprawiają koncentrację. Smaki (słodki, kwaśny, słony i gorzki) odbierane są przez receptory rozłożone w różnych częściach języka.

Przyczyny zaburzeń przetwarzania sensorycznego Zaburzenia prawidłowej integracji sensorycznej spowodowane są niedojrzałością pierwotnych systemów zmysłowych: układu proprioceptywnego, dotykowego i przedsionkowego.

Przyczyny zaburzeń przetwarzania sensorycznego Zaburzenia przetwarzania sensorycznego to zaburzenia odbioru lub przewodzenia bodźców zmysłowych do mózgu albo ich przetwarzania w mózgu. Zaburzenia wyboru i filtrowania, porównywania i gromadzenia informacji prowadzą do nieprawidłowych reakcji dziecka. Zaburzenia rozwoju ruchowego i postrzegania mają bardzo różne przyczyny i wpływają na siebie nawzajem.

Przyczyny zaburzeń przetwarzania sensorycznego Przyczyny mogą być następujące: Okres ciąży (zatrucia pokarmowe zaburzające gospodarkę minerałami w organizmie, poważna infekcja, używanie alkoholu, narkotyków, palenie, zagrożenie poronieniem, nadciśnienie tętnicze, niedostatecznie wykształcone łożysko, toksoplazmoza, niekontrolowana cukrzyca, wypadek komunikacyjny i różnego typu urazy mechaniczne, poważny stres).

Przyczyny zaburzeń przetwarzania sensorycznego Okres porodu (przedwczesny lub opóźniony poród, owinięcie się pępowiny dokoła szyi, poród pośladkowy, cesarskie cięcie, stan zagrożenia płodu, łożysko przodujące).

Przyczyny zaburzeń przetwarzania sensorycznego Urazy noworodków (mała waga przy urodzeniu - poniżej 2 kilogramów, mikrowylewy do mózgu, pobyt w inkubatorze, deformacje czaszki, przedłużająca się żółtaczka, konieczność resuscytacji - przywrócenie funkcji układu krążenia i oddychania, problemy z karmieniem w ciągu pierwszych 6 miesięcy).

Przyczyny zaburzeń przetwarzania sensorycznego Okres niemowlęcy - choroby z objawami wysokiej gorączki, delirium lub drgawek w ciągu pierwszych 18 miesięcy, negatywne reakcje na jedną ze szczepionek, późne rozpoczęcie nauki chodzenia (powyżej 18 miesiąca), późne rozpoczęcie mówienia (powyżej 18 miesiąca).

Przyczyny zaburzeń przetwarzania sensorycznego Niedostatek bodźców w czasie ciąży i po porodzie Układy zmysłowe dzieci otrzymują zbyt mało bodźców, gdy matka w ciąży z przyczyn zdrowotnych musi długo leżeć lub gdy w pierwszych latach życia dziecko wzrasta w środowisku ubogim w bodźce (ograniczanie dopływu bodźców stymulujących systemy sensoryczne w sposób naturalny). Dźwięk, ruch czy dotyk matki są w tej sytuacji niezbędnym warunkiem prawidłowego rozwoju dziecka.

OBJAWY DYSFUNKCJI SI Nie u wszystkich dzieci przyczyną problemów w nauce, rozwoju lub zachowania jest zaburzona integracja sensoryczna. Są jednak wyraźne czynniki wskazujące na dysfunkcje integracji sensorycznej. Poniżej przedstawione są najważniejsze z nich.

OBJAWY DYSFUNKCJI SI Nadwrażliwość na bodźce dotykowe, wzrokowe, słuchowe oraz ruch. Nadwrażliwość może się objawiać takimi zaburzeniami zachowania jak: rozdrażnienie, wycofywanie się w wyniku dotknięcia, unikanie określonych rodzajów ubrań lub jedzenia, rozpraszalność lub lęk podczas zwykłych zabaw ruchowych np. na placu zabaw.

OBJAWY DYSFUNKCJI SI Podwrażliwość Dziecko ze zbyt słabą reaktywnością może poszukiwać intensywnych wrażeń sensorycznych, takich jak celowe uderzanie ciałem o przedmioty lub intensywne kręcenie się wokół własnej osi. Dziecko może ignorować ból czy być nieświadome zmian pozycji ciała. Zachowania niektórych dzieci zmieniają się drastycznie od nadwrażliwości do zbyt słabej reaktywności /podwrażliwości/.

OBJAWY DYSFUNKCJI SI Zbyt wysoki lub niski poziom aktywności ruchowej Dziecko może być ciągle w ruchu lub wolno się uaktywniać i szybko się męczyć. U niektórych dzieci poziom aktywności może się zmieniać od jednego ekstremum do drugiego.

OBJAWY DYSFUNKCJI SI Trudności z koncentracją, impulsywność Problemy z koordynacją Problemy te mogą dotyczyć umiejętności z zakresu dużej lub małej motoryki. Niektóre dzieci będą miały słabą równowagę, inne natomiast będą miały olbrzymie trudności z nauczeniem się nowej czynności wymagającej koordynacji ruchowej.

OBJAWY DYSFUNKCJI SI Opóźnienie rozwoju mowy, rozwoju ruchowego oraz trudności w nauce Objawy te mogą być widoczne w wieku przedszkolnym razem z innymi objawami dysfunkcji integracji sensorycznej. U niektórych dzieci w wieku szkolnym mogą występować problemy w nauce mimo normalnego poziomu inteligencji.

OBJAWY DYSFUNKCJI SI Słaba organizacja zachowania. Dziecko może być impulsywne lub może łatwo się rozpraszać i okazywać brak planowania przed wykonaniem jakiegoś zadania. Niektóre dzieci mogą mieć problemy z przystosowaniem się do nowej sytuacji. Inne mogą reagować agresywnie, wycofywać się lub być sfrustrowane, kiedy poniosą porażkę. Niskie poczucie własnej wartości.

Zaburzenia SI u dzieci z trudnościami w uczeniu się Zaburzenia wynikają z nieprawidłowego przetwarzania informacji sensorycznych w obrębie układów: przedsionkowego, proprioceptywnego i dotykowego.  

Rozwój sensomotoryczny dziecka z trudnościami w uczeniu się - nie raczkuje, później niż rówieśnicy zaczyna mówić, często się przewraca, lubi aktywnie uczestniczyć w zabawach na placu zabaw związanych z kręceniem się, huśtaniem, wspinaniem, skakaniem, źle trzyma ołówek, słabo rysuje, brzydko pisze, podpiera głowę przy pisaniu, ma kłopoty z cięciem nożyczkami, długo uczy się czytania, ma kłopoty z różnicowaniem prawo-lewo.

Testy SI Do badania większości dzieci wykorzystywane są Południowo-Kalifornijskie Testy Integracji Sensorycznej. Oceniają one funkcjonowanie dziecka w takich sferach jak: percepcja wzrokowa, przetwarzanie wrażeń somatosensorycznych (dotyk i propriocepcja), przetwarzanie wrażeń przedsionkowych, koordynacja oko-ręka, planowanie ruchu czyli praksja.

Co nauczyciel może sprawdzić sam? Lateralizacja (oko, ucho, ręka, noga). Funkcje słuchowe i wzrokowe. Równowaga. Napięcie mięśniowe. Odruchy: TOB, STOS, ATOS.

Co nauczyciel może sprawdzić sam? Niezintegrowany TOB: nieprawidłowa postawa - garbienie się, chodzenie na palcach, słaba równowaga, hipotonia, zaburzenia wzrokowo-ruchowe, zaburzenia koordynacji.

Co nauczyciel może sprawdzić sam? Niezintegrowany ATOS: utrudnia płynny naprzemienny ruch pełzania, zaburza poczucie równowagi u dziecka uczącego się chodzić, powoduje trudności z przekraczaniem linii środka ciała, trudności z koordynacją wzrokowo–ruchową i słuchowo–wzrokową,

Co nauczyciel może sprawdzić sam? Niezintegrowany ATOS: jest przyczyną niepowodzeń szkolnych: trudności w uważnym słuchaniu, skupieniu, słabości procesów zapamiętywania i powtarzania wyuczonej informacji, trudności z opanowaniem umiejętności czytania, pisania, ale też gramatyki i ortografii.

Co nauczyciel może sprawdzić sam? Niezintegrowany STOS: może powodować słabą integrację ruchów dolnej i górnej części ciała, obniżone napięcie mięśniowe, trudność z utrzymaniem właściwej postawy, tendencje do garbienia się i trzymania opuszczonej głowy,

Co nauczyciel może sprawdzić sam? Niezintegrowany STOS: osłabia koordynację ruchów ręki i oka, kłopoty z wodzeniem oczami w pionie oraz przenoszeniem wzroku blisko i daleko, co w sytuacji szkolnej powoduje trudności z przenoszeniem wzroku z tablicy na zeszyt i odwrotnie.

Bibliografia Bogdanowicz M., Integracja percepcyjno-motoryczna – metody diagnozy i terapii, Warszawa 1990 Bragdon A. D., Gamon D., Kiedy mózg pracuje inaczej, Gdańsk 2003 Emmons G. P., Anderson McKendry L., Dzieci z zaburzeniami Integracji Sensorycznej, Warszawa 2007

Bibliografia Mass F. V., Uczenie się przez zmysły, Warszawa 1998 Odowska-Szlachcic B., Metoda integracji sensorycznej we wspomaganiu rozwoju mowy dzieci z uszkodzeniami OUN, Gdańsk 2010 Pauli S., Kisch A., Co dzieje się z moim dzieckiem, Warszawa 2004

Dziękuję za uwagę.