Akademia Górniczo – Hutnicza im. Stanisława Staszica w Krakowie Bartosz Łamasz Współczesne metody zarządzania ryzykiem pogodowym

Ryzyko pogodowe – definicja Niepewność przepływów pieniędzy i zysków spowodowana zmiennością pogody. Straty w wielkości produkcji lub zdolnościach wytwórczych przedsiębiorstwa powstałych na skutek zjawisk atmosferycznych. Określenie ekspozycji działalności podmiotu na wahania zmiennych pogodowych: temperatury, wiatru, opadów atmosferycznych. Derywaty pogodowe – definicja Instrumenty finansowe, z których mogą korzystać przedsiębiorstwa oraz osoby prywatne w celu zarządzania ryzykiem powstałym na skutek wystąpienia niepożądanych i trudnych do przewidzenia warunków pogodowych. Dwustronne kontrakty terminowe rozliczane na podstawie indeksu bazowego opartego o zmienne meteorologiczne takie jak temperatura, siła wiatru czy wielkość opadów deszczu. Wartość derywatu zależy od wartości wybranego indeksu pogodowego.

Ubezpieczenia a derywaty pogodowe (porównanie) Chronią przed ryzykiem katastroficznym takim jak powodzie, pożary, huragany, trzęsienia ziemi Chronią przed ryzykiem niekatastro-ficznym, np. zbyt wysoką/niską temperaturą, zbyt dużą ilością opadów deszczu lub śniegu, zbyt słabym/silnym wiatrem Zawierane są na cały okres działalności przedsiębiorstwa Mogą być zawierane na jeden sezon (np. na lato lub zimę), miesiąc, a nawet na jeden tydzień Wypłata następuje tylko w sytuacji wystąpienia anomalii pogodowych Wypłata następuje nawet w przypadku niewielkich odchyleń od normy

Podmioty najbardziej narażone na ryzyko pogodowe Firmy budowlane i montażowe Firmy transportu drogowego Kolej Lotnictwo Samorządy (wydatki na odśnieżanie dróg, usuwanie skutków deszczy ulewnych i powodzi, naprawa dróg etc.) Organizatorzy zagranicznych wycieczek Firmy dostarczające węgiel, gaz i energię (cieplną i elektryczną) Firmy realizujące zadania utrzymania dróg zimą w dobrym stanie Przedsiębiorstwa utrzymujące się z turystyki zimowej, w tym: Właściciele stoków narciarskich Właściciele sklepów z akcesoriami zimowymi Wypożyczalnie sprzętu zimowego Hotele i pensjonaty Przedsiębiorstwa utrzymujące się z turystyki letniej Rolnicy i sadownicy

Indeks CAT (Culmulative Average Temeprature) Indeksy temperatury Indeks HDD Indeks CDD Indeks CAT (Culmulative Average Temeprature) (Heating Degree Days) (Cooling Degree Days) Jest sprzedawany w miesiącach jesienno-zimowych, od paździer-nika do kwietnia. Indeks ma za zadanie mierzyć dobowe ujemne odchylenia temperatury powietrza (Ti) od wartości 65°F (czyli 18 ºC) w czasie określonej liczby dni n. Podana wartość stanowi umowną temperaturę odgradzającą sezon grzewczy od czasu, w którym do użytku wchodzą klimatyzatory. Wraz ze wzrostem mrozów wzrasta wartość indeksu. Jego wartość wyznaczana jest za pomocą następujących wzorów (wartość dla i-tego dnia i dla n dni) Jest sprzedawany w miesiącach wiosenno-letnich, od kwietnia do października. Indeks ma za zadanie mierzyć dobowe dodatnie odchyle-nia temperatury powietrza Ti od wartości 65 °F (czyli 18 ºC) w czasie określonej liczby dni n. Skonstruowany jest dla miast europejskich. Oblicza się go na podstawie temperatur przeciętnych pochodzą-cych z określonego odcinka cza-sowego [1,n]: Wraz ze wzrostem upałów wzrasta wartość indeksu. Indeks CDD, podobnie jak HDD, jest kumulo-wany na okres jednego miesiąca bądź całego sezonu. Jego wartość wyznacza się w następujący sposób

Model średniej dziennej temperatury (Alatona) Wyznaczenie parametrów funkcji średniej dziennej temperatury Rys.1. Średnia dzienna temperatura w Krakowie w latach 2004-2013 (oś odciętych – numer dnia, oś rzędnych – średnia temperatura powietrza w danym dniu) Ogólna postać funkcji średniej dziennej temperatury: Postać funkcji dla danych z Krakowa:

3. Wyznaczenie wartości współczynnika powrotu do średniej 2. Wyznaczenie wartości miesięcznych odchyleń standardowych dla badanego okresu (2004 – 2013) Tabela 1 Odchylenie standardowe średniej dziennej temperatury w Krakowie w latach 2004-2013 I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII 2,953 2,836 2,690 2,246 2,490 2,004 2,361 2,505 2,179 2,330 2,605 2,786 3. Wyznaczenie wartości współczynnika powrotu do średniej Współczynnik wyznaczany jest w oparciu o estymator postaci: gdzie: Dla Krakowa osiąga on wartość a=0,1126

Opcję kupna wystawioną na indeks HDD wyznacza się zgodnie ze wzorem 4. Wyznaczenie cen opcji kupna (call option) i sprzedaży (put option) Opcję kupna wystawioną na indeks HDD wyznacza się zgodnie ze wzorem Opcję sprzedaży wystawioną na indeks HDD wyznacza się zgodnie ze wzorem Tabela 2 Ceny opcji wystawionych na indeks HDD dla Krakowa Parametr Opcja I Opcja II Opcja III Opcja IV Opcja V Opcja VI Typ opcji Kupna Sprzedaży Okres Styczeń 2014 K – cena wykonania 585 625 670 r – stopa procentowa bez ryzyka 0,04 Nominał 1 PLN Cena opcji 28,54 10,78 18,21 12,02 11,84 18,67

Wnioski Warunki klimatyczne w Polsce charakteryzuje bardzo podobna nieprzewidywalność, jak w przypadku innych krajów europejskich. Przykładem może być zima w 2014 roku, która okazała się dużo cieplejsza i krótsza niż ta z roku ubiegłego. Dołączając do tego dynamiczny rozwój przedsiębiorstw w dziedzinie zarządzania, a zwłaszcza zarządzania ryzykiem, można przypuszczać, że w niedalekiej przyszłości rynek derywatów pogodowych zacznie funkcjonować również w Polsce. Logicznym zjawiskiem poprzedzającym wprowadzenie tego rynku jest wzrost zainteresowania pogodowymi instrumentami pochodnymi. Znalezienie odpowiedniej strategii zabezpieczającej daje przedsiębiorstwom szansę na skuteczne ograniczenie niekorzystnych następstw wywołanych niespodziewanymi zjawiskami atmosferycznymi (np. zbyt wysoką lub zbyt niską temperaturą). W ich budowie z pewnością należy wykorzystywać opcje opiewające na indeksy temperatury (HDD, CDD czy CAT). Dlatego poszukiwanie modelu ich wyceny, dostosowanego do warunków pogodowych w Polsce powinno być priorytetem w tego typu badaniach.