Państwa „demokracji ludowej”

Przyczyny sowietyzacji Europy środkowowschodniej II wojna światowa przyniosła ogromne straty ludnościowe, migracje uciekających przed działaniami wojennymi lub przemieszczających się w różnych kierunkach w wyniku nowego podziału ziem po zakończeniu wojny, ruinę gospodarczą, chaos i destabilizację sytuacji społeczno-politycznej

do społeczeństw zmęczonych wojną łatwiej trafiały hasła reformy rolnej, nacjonalizacja przemysłu, powszechnej oświaty i zabezpieczeń społecznych wśród wielu narodowości silne były tradycje rusofilskie i rozczarowanie postawą Zachodu (np. w Czechosłowacji) zwycięstwo Armii Czerwonej, która stacjonowała na zajętych ziemiach, wprowadzała siłą komunizm – „eksport rewolucji”, terror, aresztowania i likwidacja opozycji masowe fałszowanie wyborów, jednoczenie partii, delegalizacja partii niekomunistycznych na konferencji Wielkiej Trójki zagwarantowano Stalinowi wpływy w Europie środkowowschodniej rywalizacja między super mocarstwami w okresie zimnej wojny wpłynęło na przyspieszenie budowy systemu totalitarnego w państwach „demokracji ludowej”

Czechosłowacja po powrocie z emigracji prezydent Edward Benesz powołał w 1945 koalicyjny Rząd Frontu Narodowego Czechów i Słowaków 27 III 1945 rząd ogłosił w Koszycach program, który zapowiadał Reformę rolną Nacjonalizację Demokrację parlamentarną Federacyjny ustrój państwa Sojusz z ZSRR W V 1946 odbyły się wybory Komunistyczna Partia Czechosłowacji uzyskała 38% głosów i utworzyła rząd z komunistą Klementem Gottwaldem

Pod naciskiem Stalina następowała likwidacja życia demokratycznego - odrzucono plan Marshalla - Edward Benesz w II 1948 zmuszony był odwołać niekomunistycznych ministrów w rządzie Klementa Gottwalda W 1948 ogłoszono konstytucję - konstytucja określiła „ustrój demokracji ludowej” Edward Benesz odmówił podpisania konstytucji i został zmuszony do dymisji - rządy przejęli komuniści, którzy w wyborach w V 1948 wystawili tylko jedną listę wyborczą

Węgry W czasie wojny stanęły po stronie państw faszystowskich - od 1944 Niemcy wprowadzili okupację państwa węgierskiego W XII 1944 na zajętych przez Armię Czerwoną wschodnich terenach Węgier powstał Rząd Tymczasowy z siedzibą w Debreczynie - wypowiedział wojnę Niemcom - ogłosił reformę rolną - brak poparcia aliantów, którzy zgodzili się na wpływy Stalina

Sprawiający poczciwe wrażenie Chruszczow w 1956 kazał krwawo stłumić antykomunistyczne powstanie na Węgrzech.. (Fot. Bridgeman)

v W XI 1945 odbyły się wolne wybory parlamentarne - zwycięstwo odniosła Partia Drobnych Rolników 57 % - komuniści uzyskali tylko 17% Pod naciskiem Armii Czerwonej na czele rządu stanął komunista Laszko Rajk W I 1946 Węgry ogłoszono republiką - aresztowanie opozycji i eliminowanie przeciwników tzw. Taktyką salami Po wyborach w VIII 1947 i V 1949 komuniści przejęli władzę, ogłaszając w VIII 1949 konstytucję

Rumunia W czasie wojny była po stronie państw faszystowskich do VIII 1944 W 1944 wkroczyła Armia Czerwona, która traktowała państwo jak kraj podbity W X 1944 – założenie przez komunistów Narodowego Frontu Demokratycznego - opowiadał się za radykalnymi reformami społeczno-gospodarczymi - powołał oddziały milicji patriotycznej

Zmuszenie króla Michała do mianowania w II 1945rządu komunistycznego premiera Petru Grozy - sfałszowanie wyborów do parlamentu w 1946, terror, likwidacja opozycji - reforma rolna W 1947 król Michał abdykował i udał się na emigrację W III 1948 komuniści uzyskali 98% mandatów do parlamentu i ogłosili nową konstytucję, wprowadzając „ustrój demokracji ludowej”

Bułgaria W czasie wojny znalazła się po stronie państw faszystowskich, ale nie brała udziału w wojnie z ZSRR W 1944 – wkroczenie Armii Czerwonej IX 1944 – przejęcie władzy przez Front Ojczyźniany, w którego skład weszli komuniści Bułgarskiej Partii Komunistycznej i ich sojusznicy

- początek terroru - do opozycji przeszli socjaldemokraci i Bułgarski Ludowy Związek Chłopski Fałszowanie wyborów w 1945 - premierem został przywódca komunistów, Georgi Dymitrow 1946 – sfałszowanie referendum znoszącego monarchię ogłoszenie republiki ludowej - nacjonalizacja przemysłu kolektywizacja rolnictwa XII 1947 – konstytucja wprowadziła ustrój „demokracji ludowej”

Jugosławia W czasie wojny prężnie działała komunistyczna partyzantka pod dowództwem Josipa Broz Tito - w 1944 wyzwoliła znaczną część państwa W czasie konferencji w Jałcie zdecydowano, że w Jugosławii powstanie koalicyjny rząd złożony z komunistów oraz przedstawicieli rządu emigracyjnego i zostaną przeprowadzone demokratyczne wybory parlamentarne - komuniści jednak nie chcieli się dzielić władzą W III 1945 powołano koalicyjny Rząd Jedności Narodowej

W XI 1945 odbyły się wybory parlamentarne - zwyciężył w nich komunistyczny Front Narodowy, który uzyskał 90% głosów i powołał nowy rząd W I 1946 uchwalono konstytucję i ogłoszono Jugosławię Federacyjną Ludową Republiką - terror, likwidacja opozycji, obozy koncentracyjne - Josip Broz Tito przeciwstawił się Moskwie - chciał stworzyć federację bałkańską z udziałem Jugosławii i Bułgarii Oskarżenie w 1948 JBT o „błędy i odstępstwa” od marksizmu-leninizmu i o nacjonalizm Postawa Tito była nieugięta wobec Moskwy - zdobył sobie tym poparcie wśród społeczeństwa

- otworzył państwo na Zachód – układy gospodarcze z USA i Wielką Brytanią - zaniechano kolektywizacji - rady robotnicze przejęły zarząd w zakładach pracy - uchwalono konstytucję – stworzono komunizm samorządowy - spowodowało to zerwanie stosunków państw „demokracji ludowej” z Jugosławią W VIII 1954 Grecja, Jugosławia i Turcja podpisały Pakt Bałkański, który wprowadził Jugosławię w strefę wpływów NATO - pakt nie odegrał większej roli z powodu nowej polityki wobec Jugosławii po 1956 Aktywny udział Jugosławii w ruchu państw niezaangażowanych Azji, Afryki i Ameryki Łacińskiej

Albania Zwycięstwo komunistów w wyborach parlamentarnych w XII 1945 - Albania oddała Jugosławii Kosow-Metohiji, w którym mieszkało więcej Albańczyków W I 1946 zniesiono monarchię Całe państwo było pod ścisłą kontrolą i dyktaturą Komunistycznej Partii Albanii na czele z Denverem Hodżą, który skupił w swoich rękach władzę dyktatorską Po 1956 komuniści nie zerwali e stalinowską przeszłością, poparli ideologią chińskiego maoizmu W 1961 Albania zerwała stosunki dyplomatyczne z ZSRR i wystąpiła z RWPG

Rewolucja kubańska W 1952 ponownie do dyktatorskiej władzy doszedł Fulgencio Batista - wywołało to protest lewicujących intelektualistów z braćmi Castro na czele 26 VII 1953 grupa młodzieży pod przewodnictwem Fidela Castro zaatakowała koszary Santiago de Kuba - po nieudanej akcji partyzanci zostali aresztowani, a po dwóch latach udali się na emigrację, gdzie założyli „Ruch 26 lipca”

- niepowodzenie akcji - blokada morska Kuby przez USA - pomoc ZSRR dla Castro - rozmieszczenie na wyspie strategicznych wyrzutni rakietowych - w odpowiedzi 22 X 1962 błyskawiczna, całkowita blokada Kuby przez USA /kryzys karaibski/ - groźbie wybuchu wojny próbowali zapobiec m. in. sekretarz ON U Thant i papież Jan XXIII 28 X 1962 podpisano porozumienie - USA zrezygnowały z inwazji na Kubę, a ZSRR wycofał wyrzutnie rakietowe

Podporządkowanie Moskwie Biuro Informacyjne Partii Komunistycznych /Kominform/ zostało powołane we IX 1947 na spotkaniu przedstawicieli partii komunistycznych w Szklarskiej Porębie - jego celem była „walka z imperializmem” i wzajemna pomoc - w praktyce ingerowało w wewnętrzne sprawy państw Rada Wzajemnej Pomocy Gospodarczej

- została utworzona w I 1949 przez: ZSRR, Polskę, Bułgarię, Czechosłowację, Rumunię, Węgry, Albanię, NRD - narzucono jednolity system gospodarczy według radzieckiego wzorca, rozwinięto współpracę naukowo-techniczną Budowa „systemu promienistego” na zasadzie dwustronnych kontaktów państw satelickich z Moskwą - żadne decyzje nie mogły zapaść bez wiedzy i zgody Stalina „czystki” w partiach satelickich

Wprowadzenie cenzury; podporządkowanie oświaty i kultury władzy partii; represje wobec kościoła; marksistowska interpretacja dziejów Potępienie przez Stalina i Kominform przywódcy Jugosławii, Josipa Broz Tito za stworzenie modelu komunizmu samorządowego i niepodporządkowanie się Moskwie Powstanie wojskowego sojuszu obronnego Układ Warszawski /14 V 1955 – 1 VII 1991/: Albania /wystąpiła w 1968/ Bułgaria, Czechosłowacja, NRD, Polska, Rumunia, Węgry ZSRR Zgoda na czasowe stacjonowanie wojsk radzieckich na terytorium sojusznika