Globalna zmowa cenowa – postępowanie ws. „Lizyny” Jakub Szpringer

„Definicja” kartelu „Konkurent jest naszym przyjacielem, a klient jest naszym wrogiem” „Chcę być bliżej was niż moich klientów” - Terrance S. Wilson  Archer Daniels Midland Co

Wstęp Lizyna – ? Naturalny oligopol Zmowa cenowa Ajinomoto, Kyowa Hakko, Archer-Daniels-Midland, Sewon, Cheil Sugar 1992 - 1996

1970’s -1980 Luty 1991 luty1991 – połowa 1992 Kwiecień 1992 początek 1993 październik1993 czerwiec 1995 Dominacja Ajinomoto i Kyowa Hakko ADM – wejście na rynek Kształtowanie się drapieznych cen Początek zmowy Wojna cenowa Rozwiązanie nieporozumień Nalot FBI

Kształtowanie się cen w okresie zmowy 1992-1995

Znaczenie sprawy Pierwsze postępowanie od 1940 r. w sprawie globalnego kartelu Nowe metody śledcze wobec przestępców w „białych kołnierzykach” Wysokość kar administracyjnych – ponad 100.000.000 $ Ekonomiczna analiza kalkulacji odszkodowania

Teoria optymalnego „odstraszania” „Narzut” z tytułu działania zmowy cenowej Uproszczona wersja teorii: Grzywna +odszkodowanie = ekonomiczna szkoda / prawdopodobieństwo wykrycia Prawdopodobieństwo wykrycia kartelu? 10 – 33% Kara -> 300 do 1000 % narzutu z tytułu działania zmowy

Uwarunkowania kartelu Prawne i ekonomiczne znaczenie kartelu Kartel jako kontrakt „samoograniczenia” Warunki sprzyjające powstaniu kartelu znaczna koncentracja podaży i homogeniczność produktu rozproszony popyt, zbliżone koszty produkcji przewidywalny i stabilny popyt Wysokie bariery wejścia

Delegalizacja kartelów 1890 r. – Ustawa Shermana USTAWA z dnia 16 lutego 2007 r. o ochronie konkurencji i konsumentów Sankcje karne, administracyjne oraz cywilne

Art. 6 ustawy o ochronie konkurencji 1. Zakazane są porozumienia, których celem lub skutkiem jest wyeliminowanie, ograniczenie lub naruszenie w inny sposób konkurencji na rynku właściwym, polegające w szczególności na: 1) ustalaniu, bezpośrednio lub pośrednio, cen i innych warunków zakupu lub sprzedaży towarów; 2) ograniczaniu lub kontrolowaniu produkcji lub zbytu oraz postępu technicznego lub inwestycji; 3) podziale rynków zbytu lub zakupu; 4) stosowaniu w podobnych umowach z osobami trzecimi uciążliwych lub niejednolitych warunków umów, stwarzających tym osobom zróżnicowane warunki konkurencji; 5) uzależnianiu zawarcia umowy od przyjęcia lub spełnienia przez drugą stronę innego świadczenia, niemającego rzeczowego ani zwyczajowego związku z przedmiotem umowy; 6) ograniczaniu dostępu do rynku lub eliminowaniu z rynku przedsiębiorców nieobjętych porozumieniem; 7) uzgadnianiu przez przedsiębiorców przystępujących do przetargu lub przez tych przedsiębiorców i przedsiębiorcę będącego organizatorem przetargu warunków składanych ofert, w szczególności zakresu prac lub ceny. 2. Porozumienia, o których mowa w ust. 1, są w całości lub w odpowiedniej części nieważne, z zastrzeżeniem art. 7 i 8.

Koszty zmowy Przeszkody i ryzyka zawarcia zmowy cenowej: Elastyczność cenowa odbiorców Trudność dokonywania podziału rynku Chęć oszustwa uczestników Koszty monitorowania i sankcji Konieczność produkcji przy identycznych kosztach marginalnych (i ew. konieczność dopłat)

Pomiar narzutu z tytułu zmowy cenowej Zasady wyliczenia odszkodowania – „potrojenie” wartości szkody Definiowanie produktu, rynku i czasu dla celów obliczenia odszkodowania Sposoby kalkulacji narzutu kartelu w sprawie lyziny: Metoda „przed i po” Koszty produkcji Metoda ekonometryczna

Metoda „przed i po” Zalety Słabości Łatwość wyliczenia Zmiany ekonomiczne wpływające na cenę Dobór odpowiedniej „próbki” okresu Ryzyko petryfikacji zachowań kartelu

Metoda kosztowa porównanie ceny konkurencyjnej do całkowitych kosztów zmiennych oraz stałej marży (stałej dla całego okresu) Maksymalizacja polega na porównaniu zysków marginalnych i kosztów marginalnych ponieważ koszty całkowite były stałe – przeciętne koszty zmienne były równe kosztom marginalnym

Ekonometryczne modelowanie Równanie oparte modelu Cournot lub modelu Bertranda jak kształtowałyby się ceny w braku zmowy 1: regresja ceny w parciu o obserwacje z dwóch okresów Koszty wytworzenia Zmienne mające za zadanie uchwycić źródła zmieniającego się popytu (dochody klientów, zakupy sezonowe, ceny produktów substytucyjnych) 2: (gdy zmowa miała wpływ na koszty produkcji) – dane wyłącznie z okresu zmowy – cena konkurencyjna jest więc prognozowana

Wady modelowania ekonometrycznego Wymaga dostarczenia wielu danych Znaczna część obserwacji może być statystycznie obciążona Założenia i testowanie modelu jest utrudnione dla nie-ekonomistów W postępowaniach sądowych wykorzystywana dla wspierania innych metod

Metoda porównawcza (Yardstick) Porównanie do rynku zbliżonego (bez zmowy cenowej) Wykorzystywana dla zbliżonych produktów na tym samym rynku geograficznym Rynek porównawczy powinien charakteryzować się podobnym poziomem produkcji, podobną technologią oraz podobnymi charakterystykami popytu Nieużyteczny w sprawie ADM Wbudowana wada logiczna - rynki substytutów również są pod wpływem działań cenotwórczych kartelu

Teoria gry Wykorzystanie modelowania teoretycznego oligopolów (Cournot i Bertrandt) Wady modelu Cournot: Prognozowana cena jest wrażliwa na elastyczność popytu - gdyby popyt był nieelastyczny oligopoliści ustaliliby cenę ujemną Jedne z wielu modeli popularny ze względu na matematyczną prezentację a nie praktyczne zastosowanie Z uwagi na konieczną biegłość, ma nikłe zastosowanie w dochodzeniu

Wyniki postępowań Uczestnicy zmowy  więzienie Sankcje pieniężne (nałożone na ADM) $70 milionów w karach $49 milionów odszkodowania dla bezpośrednich kontrahentów $15 milionów dla kupców pośrednich

Podsumowanie Cel postępowań antymonopolowych – odstraszanie Niechęć organów aby nakładać kary w oparciu wysokość szkód Art. 106. ustawy o ochronie konkurencji 1. Prezes Urzędu może nałożyć na przedsiębiorcę, w drodze decyzji, karę pieniężną w wysokości nie większej niż 10% przychodu osiągniętego w roku rozliczeniowym poprzedzającym rok nałożenia kary, jeżeli przedsiębiorca ten, choćby nieumyślnie: 1) dopuścił się naruszenia zakazu określonego w art. 6, w zakresie niewyłączonym na podstawie art. 7 i 8, lub naruszenia zakazu określonego w art. 9 (…) Wysokość kary a skłonność do tworzenia zmowy