Agresja u dzieci w wieku przedszkolnym

Czym jest agresja? Agresja – każde zamierzone działanie – w formie otwartej lub symbolicznej – mające na celu wyrządzenie komuś lub czemuś szkody, straty lub bólu (Ranschburg 1985, s. 77).

Agresja to także Opór wobec rodzica/nauczyciela Niszczenie przedmiotów swoich i cudzych Przesadne żądanie zainteresowania i uwagi ze strony innych Przeszkadzanie innym dzieciom Wybuchowość Żądanie natychmiastowego zaspokojenia potrzeb Krzyki i groźby wobec innych dzieci

Przyczyny agresji Niezaspokojenie potrzeb lub pragnień Nieprawidłowe wzorce rozwiązywania konfliktów Niskie poczucie własnej wartości Nowe sytuacje (np. pojawienie się młodszego rodzeństwa)

Przyczyny agresji – cd. Brak jasno określonych norm i zasad zachowania Brak odpowiedniej ilości odpoczynku Środki masowego przekazu (internet, gry komputerowe, bajki, filmy i programy, w których występuje przemoc)

Formy dziecięcej agresji Agresja fizyczna – polega na ataku fizycznym bądź obronie. Jej przyczyną często bywa konflikt o zabawkę lub pomysł na zabawę. Przejawia się zarówno biciem, kopaniem, szczypaniem, gryzieniem, jak i wyrywaniem sobie zabawki, popychaniem, rzucaniem i niszczeniem przedmiotów.

Formy dziecięcej agresji Agresja werbalna – polega na konfrontacji słownej związanej z wyzwiskami, a także z obwinianiem, skarżeniem, lamentowaniem. Są to także: kłótnie, obraźliwe słowa, prowokowanie.

Formy dziecięcej agresji Agresja pośrednia (cicha) – występuje wtedy, gdy dziecko wyłącza się z komunikacji, świadomie ignoruje i wyraża przesadnie brak zainteresowania innymi dziećmi. Sygnalizuje antypatię i broni się przed kontaktem społecznym, przygotowuje w tajemnicy przykry dowcip.

Formy dziecięcej agresji Agresja relacji – może prowadzić do wykluczenia z grupy pewnych osób, przedstawienia siebie w lepszym świetle oraz narzucania komuś swojej woli.

Zapobieganie dziecięcej agresji Rozpoznanie potrzeb dziecka oraz zastanowienie się, czy jako rodzic/nauczyciel stwarzam warunki umożliwiające zaspokojenie ich w odpowiednim stopniu Stworzenie atmosfery zaufania, akceptacji i bezpieczeństwa

Zapobieganie dziecięcej agresji Dawanie dobrych wzorców do naśladowania Ustalenie jasnych reguł, które będą przestrzegane, a odstępstwa konsekwentnie karane Wzmacnianie nagrodami zachowań pozytywnych (pochwała)

Zapobieganie dziecięcej agresji Budowanie wewnętrznego systemu wartości Współpraca z nauczycielem dziecka

Sposoby pozbywania się i odreagowywania dziecięcej złości Skrzynia/pudełko złości – w środku znajdują się stare gazety, które dziecko może gnieść gdy wpadnie w złość Malowanie jaskrawymi kolorami na dużym arkuszu papieru Ludzik złości – np. pacynka lub skarpeta z namalowaną twarzą, do której można włożyć rękę i opowiedzieć o swoim zdenerwowaniu

Sposoby pozbywania się i odreagowywania dziecięcej złości Zorganizowanie w domu kącika złości – miejsce, w którym dziecko może usiąść i wyciszyć się kiedy odczuwa zdenerwowanie Spłukiwanie złości wraz z wodą w toalecie Woreczek złości, w którym dziecko może zamknąć negatywne emocje

Inne metody radzenia sobie z dziecięcą agresją Rysunek terapeutyczny Bajkoterapia Pantomima Niedyrektywna terapia zadaniowa (polega na podążaniu za dzieckiem w czasie zabawy; to dziecko kieruje przebiegiem zabawy – dzięki temu osoba dorosła może zaobserwować zachowania dziecka, jego frustracje i problemy) Ćwiczenia ruchowe

Co można zrobić zanim dziecko rozkręci się w agresji? „Pochylić się” nad dzieckiem, spróbować zrozumieć co przeżywa i czego potrzebuje Okazać dziecku zrozumienie („Widzę, że jesteś zdenerwowany, rozdrażniony, że coś cię martwi”) Dać możliwość ograniczonego wyboru („Zostajesz tu z dziećmi, czy wolisz pobyć sam?”)

Co można zrobić zanim dziecko rozkręci się w agresji? Dać dziecku angażujące zadanie (np. „Czy możesz mi pomóc w...?”) Czasami w rozładowaniu napięcia pomaga poczucie humoru („Widzę, że jesteś jak bomba – lepiej nie dotykać. Jak można cię rozbroić?”) Podjąć działanie zapobiegające np. ochronienie przed nadmierną stymulacją (cichy kącik)

Stawianie granic pobudzonemu dziecku – etapy postępowania Mów prosto do dziecka, utrzymuj kontakt wzrokowy. Najlepiej mówić spokojnie, ale dobitnie, unikając tonu rozkazującego Zastosuj komunikat przypominający („Kuba, nie wolno krzyczeć i wyzywać dzieci”) Użyj komunikatu zatrzymującego niewłaściwe i niebezpieczne zachowanie ( „Trzymaj stopy na podłodze”, „Opuść ręce”, „Odłóż to na stół”)

Stawianie granic pobudzonemu dziecku – etapy postępowania Podaj komunikat ostrzegawczy („Stop!”, „Nie wolno!”, „Dość tego!”, „Przestań!”)

Stawianie granic pobudzonemu dziecku – etapy postępowania Jeżeli dziecko nie posłucha lub jest tak rozzłoszczone, że tracisz z nim kontakt przejmij inicjatywę i przerwij złe zachowanie poprzez działanie fizyczne – ogranicz swobodę dziecka; zabierz rzecz, z której źle korzysta; zabierz dziecko z miejsca, w którym nieodpowiednio się zachowuje Gdy dziecko ochłonie, porozmawiaj z nim spokojnie o tym, co się stało

Literatura Ranschburg J.: Lęk, gniew i agresja. WSiP, Warszawa, 1980. Haug-Schnabel G.: Agresja w przedszkolu. Poradnik dla rodziców i wychowawców. Wydawnictwo „Jedność”, Kielce 2003.

Dziękujemy za uwagę  Opracowały: Marta Kita, Olga Puzanów