Michał Gazda Marcin Nica Historia prawa Michał Gazda Marcin Nica

Pierwsze definicje prawa: – zespół nakazów i zakazów (definicja prymitywna) sztuka czynienia tego, co dobre i użyteczne zespół przepisów, które należy przestrzegać, bo tak chce państwo

Dziedziny pokrewne prawa: religia moralność zwyczaje

Związki bezpośrednie: prawo i religia – władca uważał się za bóstwo; w Oświeceniu zaczął się proces laicyzacja prawo a moralność – idealnie powinny się pokrywać, ale prawo przebiega nie w zgodzie z moralnością, np. kara śmierci. Hitler zastępował prawo swoimi regułami moralnymi. W Rosji radzieckiej źródłem moralności była świadomość rewolucyjna. prawo a zwyczaj – normy i zachowania, trwające długo, bez zakłóceń i za aprobatą stawały się później prawami

Prawo prymitywne

Prawo prymitywne Od zarania dziejów ludzie wchodzili w stosunki rodzinne. W ramach takich grup społecznych (np. rodów) ustalane były pewne wzorce postępowania, akceptowane powszechnie poprzez oddziaływanie zasad moralnych i wierzeń religijnych. Odstępstwo od tych wzorców spotykało się z ujemną oceną i powodowało określone reakcje ze strony rodu. Wynikiem naruszenia ogólnie uznawanego dobra było poczucie krzywdy oraz reakcja wynikająca z instynktu samoobrony czy odpłaty za krzywdę.

Prawo prymitywne Drobne przekroczenia powodowały łagodniejsze sankcje egzekwowane siłą autorytetu rodu, najpoważniejsze ekscesy godzące w interes całego rodu pociągały nawet wykluczenie sprawcy ze wspólnoty a tym samym pozbawienie ochrony rodu co z reguły równało się śmierci. Krzywda wyrządzona jednostce przez członka innego rodu prowadziła do walki międzyplemiennej. Typowy sposób załatwienia konfliktu to krwawa zemsta.

Prawo prymitywne Podział na klasy społeczne, narastanie konfliktów, walka w obronie interesów uprzywilejowanych grup społecznych, utrudniał a z czasem uniemożliwił likwidację konfliktów tylko poprzez siłę autorytetów rodowo-plemiennych. Pojawia się aparat przymusu wyodrębniony ze społeczeństwa. Pewne reguły zachowań stawały się zwyczajami a te stawały się regułami prawnymi. Dawne sankcje realizowane siłami rodu były wykonywane przez wyspecjalizowany aparat państwowy.

Prawo prymitywne: Normy, które wykształciły się w okresie przedpaństwowym, zachowało się mało źródeł (archeologia, ikonografia). Geneza – kształtowanie się we wspólnocie pierwotnej własności prywatnej. Cechy: zemsta prywatna ograniczony zasięg norm

Prawo starożytne

Rozwój prawa starożytnego Prawo starożytnego Rzymu Prawo starożytnej Grecji Prawo starożytnej Grecji Prawo starożytnego Egiptu Prawo starożytnego Egiptu Prawo starożytnej Mezopotamii

Sumer Ustrój Prawo karne Prawo cywilne Formalne nierówność społeczna(pełnoprawni obywatele, muszkenum, niewolnicy) Najwyższy sędzia-monarcha, pełnia władzy sądowniczej, Wspólna własność ziemi (rodowa i gminna), część ziemi przeznaczona monarsze Władza w rękach monarchy (despoty) Kapłani – sądownictwo świątynne Występowanie umowy w formie pisanej Teokratyczna podstawa władzy monarchy Z czasem pojawienie się świeckich sędziów Kapłani wspomagali monarchę Źródłem prawa karnego: zwyczaj i kodyfikacje królewskie (kodeks Urakaginy)

Babilonia Ustrój Prawo karne Prawo cywilne Identyczny jak w Sumerze Kodyfikacja przez kodeks Hammurabiego Przedstawienie w Prologu Kodeksu Hammurabiego króla jako wybrańca bogów. Prawo oparte na przykładach, brak ogólnych stwierdzeń Kodyfikacja prawa rodzinnego, spraw dziedziczenia Usystematyzowanie wcześniejszego prawa Rozwiązanie zagadnień handlowych Określenie przestępstw i sankcji Uregulowanie kwestii zobowiązań (umów) Prawo karne oparte na zasadzie talionu i mutylacji Ustalenie cen podstawowych towarów i usług

Babilonia Kodeks Hammurabiego – zbiór praw pochodzących z czasów państwa starobabilońskiego, wydany przez Hammurabiego. Zaczyna się od prologu wywodzącego prawo z wiecznego porządku ustanowionego przez bogów. W epilogu było natomiast napisane, że król kazał wyryć prawa „by kraj prawem się rządził”. Charakterystyczne dla kodeksu Hammurabiego były także kary odzwierciedlające, których celem było unaocznienie sposobu popełnienia przestępstwa np. jeżeli syn uderzy ojca utną mu rękę. Ta sama kara dla lekarza za nieumiejętne obcięcie ręki.

Babilonia Część normatywna zawiera wyrywkowo ujęte normy, które można zaliczyć dziś do różnych gałęzi prawa zarówno materialnego, jak i procesowego. Brak norm ogólnych i pojęć abstrakcyjnych. Charakterystyczna cecha to kazuistyka czyli posługiwanie się konkretnymi przypadkami. Sposobem zachowania równowagi pomiędzy przestępstwem a karą była zasada talionu, która polegała na powtórzeniu wobec sprawcy dolegliwości, która została przez niego zadana.

Przykłady: Przykłady: jeżeli pełnoprawny obywatel wybił oko członkowi klasy pełnoprawnych obywateli, wyrwą mu oko; złamał kość to złamią mu kość. Gdy jednak wyrwał oko poddanego albo złamał kość poddanego zapłaci jedną minę srebra. W tym miejscu ujawnia się też klasowy charakter prawa, którą ochronę i skalę ochrony uzależniało od statusu w społecznej hierarchii. Zabicie niewolnika jak zabicie zwierzęcia, powodowało obowiązek naprawienia szkody właścicielowi.

Przepisy Biblii Przepisy Biblii - to też powiązanie norm prawnych z nakazami religii. Zwraca uwagę ewolucja przepisów karnych, które odchodzą od krwawej zemsty w kierunku publicznego wymiaru sprawiedliwości w postaci sądownictwa kapłanów, a zabójcą przyznają ochronę przed zemstą krwawą w postaci azylu tj. miejsc gdzie mogli szukać schronienia. Odejście także od odpowiedzialności zbiorowej „nie będą zabici ojcowie za synów, ale każdy za grzech swój umrze. Wśród kar dominowała zasada talionu „oko za oko, ząb za ząb, ręka za rękę, noga za nogę (np. Exodus, XXI, 24). Przejawem wkraczania norm etycznych były przepisy Biblii łagodzące czas trwania niewoli, czy zakazu lichwy.

Egipt Ustrój Prawo karne Prawo cywilne Dziedziczna monarchia despotyczna Faraon – najwyższy boski sędzia, stanowił prawo, ale mu nie podlegała Początkowo własność ziemi wspólnot rodowych, potem własność faraona Nieograniczona władza faraona, sakralizacja władzy 6 izb sądowych na czele z Wezyrem Chłopi za użytkowanie ziemi płacili podatki Najwyższy urzędnik-wezyr, zastępca faraona Źródło prawa: Hebe Podział państwa na nomy (powiaty) Udział w sprawowaniu władzy przez kapłanów „Piramida Społeczna”

struktura społeczna starożytnego Egiptu

Prawo greckie Prawo greckie – źródła prawa greckiego są fragmentaryczne. Z uwagi na rozczłonkowanie polityczne Grecji, utrzymywały się liczne odrębności. Trwałym dziedzictwem myśli prawniczej było opracowanie filozoficznych i ogólnoteoretycznych pojęć, na których opiera się prawo. Teoria sprawiedliwości Sokratesa rozwinięta przez Platona – prawo wartość absolutna, wyrażająca idee obiektywnego ładu. Wydawane normy prawne regulujące zachowania ludzkie są tym bardziej sprawiedliwe im bardziej ucieleśniają obiektywne wartości. Pojęcie słuszności – według Arystotelesa sprawiedliwość to zgodność z prawem. Reguła prawna to formuła oderwana i ogólna a jej praktyczna realizacja może być niezgodna z poczuciem słuszności. Idea słuszności może służyć korygowaniu norm prawnych ale i uzupełnianiu tam gdzie ich nie ma.

Grecja-Sparta Ustrój Prawo karne Prawo cywilne Ustrój stworzony przez mędrca Likurga Bardzo rygorystyczne prawo karne Własność ziemi wyłącznie dla Spartan Oligarcha Prawo oparte na karności Ograniczone prawa osobiste Podział ludności na spartan, helotów i prejojków Zasadniczym celem prawa było utrzymanie dyscypliny wśród Spartan Za wychowanie dzieci odpowiedzialne było państwo Na czele państwa stało dwóch królów ( z ograniczoną władzą) Realna władza sprawowana przez geruzję (28) i eforów(5) Formalnie najwyższa władza należała do zgromadzenia-apella

Grecja – Ateny - Drakon Podział ludzi na obywateli i nie obywatli Ustrój Prawo karne Prawo cywilne Początkowo pełnia władzy króla Prawo oparte na pierwszym kodeksie ateńskim Prywatna własność ziemi Podział kraju na fyle Kodeks sformułowany przed Drakona Rozwinięty system zobowiązań Arystokracja ograniczająca władze króla Bardzo rygorystyczne kary za praktycznie wszystkie przestępstwa Pożyczki z zabezpieczeniem na własnej wolności Obalenie monarchii, władza w rękach archontów i areopagu Pojęcie „kary drakońskiej” Polemarchos- zajmował się sprawami wojskowymi Podział ludzi na obywateli i nie obywatli

Grecja – Ateny - Solon Ustrój Prawo karne Prawo cywilne Podział obywateli na 4 klasy majątkowe Zakaz udzielania pożyczek pod zastaw osoby Powołanie buli (401) i zgromadzenia obywateli (ekklesia) Umorzenia długów już zaciągniętych Powołanie sądów przysięgłych Zatracie części prawnych różnic społecznych

Grecja – Ateny - Klejstenos Ustrój Prawo karne Prawo cywilne Utworzenia rady 500 – zarząd państwem Najwyższą władzą sądowniczą 6 tys. Sędziów Zatarcie ostanich prawnych różnic społecznych Podział państw na 10 fyli, podział na gminy Ostracyzm Utworzenie urzędu 10 strategów Utworzenie sądów skorupkowy Najwyższa władza- Zgromadzenie Ludowe Losowo wybierani urzędnicy (na 1 rok)

Rzym - chronologia prawa okres archaiczny od założenia Rzymu (około 753 p.n.e.) do pierwszej wojny punickiej – 264 p.n.e. okres przedklasyczny od połowy III w.p.n.e. do końca republiki – 27 p.n.e. okres klasyczny od początku pryncypatu do objęcia władzy przez Dioklecjana – 284 rok n.e. okres poklasyczny od początków panowania cesarza Dioklecjana do śmierci Justyniana I Wielkiego – 565 r.

Prawo rzymskie (Archaiczne): Ustawa XII tablic – V w p.n.e.- sukces mieszkańców Rzymu którzy toczyli walkę z członkami uprzywilejowanych 300 rodów rzymskich. Najpoważniejsze przestępstwa tu opisane to ciężkie uszkodzenie ciała – ugoda albo zemsta prywatna; kradzież ewidentna – chłosta i złodziej był oddawany pokrzywdzonemu który mógł go zabić

Rzym – okres archaiczny Ustrój Prawo karne Prawo cywilne Początkowa władza w rekach króla Podstawą prawa ustawa XII tablic Obalenia monarchii władza w rękach patrycjuszy (senatu) Spisanie prawa procesowego Spisanie prawa rodzinnego Udział we władzy zgromadzenia ludowe Podział praw na przestępstwa przeciw obywatelom Spisanie prawa dotyczącego umów Powstanie urzędów konsula, dyktatora, Podział praw na przestępstwa przeciw sprawom publicznym Spisanie praw sąsiedzkich Duże znaczenia praw zwyczajowego Duże znaczenie prawa zwyczajowego

Rzym – okres przedklasyczny Ustrój Prawo karne Prawo cywilne Powstanie urzędu pretora i edyla Edykty pretorskie – regulatorem prawa procesowego i karnego Edykty pretorskie – regulatorem prawa cywilnego Duże znaczenie działalności jurystów

Prawo rzymskie (klasyczne) Prawo rzymskie (klasyczne)– znaczący rozwój prawa. Obok prawa stanowionego wielka rola interpretatorów i znawców prawa. Pojawia się grupa przestępstw naruszających interes ogółu. Źródło ma w zakazach sakralnych, ale teraz na straży stoi państwo. Kształtują się przestępstwa publiczne sądzone przez odrębne trybunały. Wzrost liczby przestępstw, ale też system kar wykazuje rosnące okrucieństwo represji karnej (ukrzyżowanie, rzucanie na pożarcie dzikim zwierzętom, topienie w worku wraz ze zwierzętami domowymi).

Rzym – okres klasyczny Ustrój Prawo karne Prawo cywilne Pryncypat Dominacja jurystów Dominacja senatu i cesarz Cesarz-najwyższy sędzia Instytucje Gajusa – skodyfikowanie prawa cywilnego Formy aktów cesarskich: edykt , dekret, mandat, reskrypty.

Rzym – okres poklasyczny Prawo rzymskie (Kodyfikacja justyniańska) – najważniejsza część to Digesta złożone z 50 ksiąg. Księgi 47 i 48 odnosiły się do prawa karnego. Surowość karania była tak duża, że nazywano je libri terribiles tj. straszliwe księgi.

Rzym – okres poklasyczny Ustrój Prawo karne Prawo cywilne Dominat Podstawą prawa kodyfikacja Justyniana Podstawą prawa kodyfikacja Justynina Formalna monarchia absolutna Ostateczna definicja podstawowych pojęć prawa karnego Ostateczna definicja podstawowych pojęć prawa cywilnego Podział cesarstwa w 395 Usystematyzowanie prawa karnego Usystematyzowanie prawa cywilnego Kodeks Justyniana Digesta seu Pandecta Codex Institutiones Novellae

Sentencje prawa rzymskiego ACTORE NON PROBANTE REUS ABSOLVITUR IGNORANTIO LEGIS NEMINEM EXCUSAT IN DUBIO MITIUS W IUDICIS EST INNOCENTIAE SUBVENIRE LEX NEMINEM COGIT AD IMPOSSIBILIA LEX PROSPICIT, NON RESPICIT LEX RETRO NON AGIT ONUS PROBANDI REPREHENSIO CALUMNIA VACARE DEBET

Znaczenie prawa rzymskiego Prawo nowożytne Prawo rzymskie Prawo średniowieczne

Dziękuję za uwagę