Opracowanie formalne dokumentów elektronicznych   1 1

DOKUMENT ELEKRONICZNY Jest to dokument istniejący w postaci elektronicznej, dostępny za pomocą techniki komputerowej. Zalicza się tu dokumenty, które wymagają użycia urządzeń peryferyjnych podłączonych do komputera (np. czytnik CD-ROM), ale także usługi dostępne on-line (np. strony WWW). 2 2

Dokumenty elektroniczne cechuje multimedialność i interakcyjność, które kojarzą się z bogatą szatą graficzną, animacjami, dźwiękami, muzyką i innymi efektami angażującymi wzrok i słuch. Dla uznania dokumentu za multimedialny liczy się też interakcyjna z nimi współpraca, hipertekstowa budowa indeksu, możliwość zmian w interfejsie użytkownika i możliwości edycyjne.

RODZAJ NOŚNIKA Dysk optyczny – dysk, na którym dane zapisane są za pomocą techniki laserowej w różnych standardach, np.: DVHD CD-R DVD-R CD-RW DVD-RW CD DVD CD-ROM Video-CD (VCD) DVD-Video

Dokumenty elektroniczne dzielimy w zależności od metody dostępu do zawartych w nich danych i programów na: - o dostępie lokalnym - o dostępie zdalnym

Dokument elektroniczny o dostępie lokalnym To dokument na nośniku elektronicznym takim jak np. dysk optyczny, dyskietka, który musi być włożony przez użytkownika do komputera lub urządzenia peryferyjnego podłączonego do komputera. Nośnik dokumentu elektronicznego można opisać.

Dokument elektroniczny o dostępie zdalnym To dokument, do którego mamy dostęp bez posługiwania się nośnikiem fizycznym – przechowywane i udostępniane - w sieci lokalnej lub - w Internecie. Nie mamy nośnika, ale mamy dostęp do niego i opisujemy nie nośnik a sposób dostępu.

Kiedy należy katalogować te dokumenty? Dokumentów elektronicznych zdalnych publicznie dostępnych nie katalogujemy. Katalogujemy dokument elektroniczny o dostępie zdalnym licencjonowanym, czyli wtedy, gdy mamy licencję na jego użytkowanie (jesteśmy prawnymi właścicielami usługi dostępu).

KATALOGOWANIE DOKUMENTÓW O DOSTĘPNIE LOKALNYM

NORMA OPISU PN-N-01152-13: 2000 Opis bibliograficzny. Dokumenty elektroniczne Omawia ona tylko elementy wspólne dla wszystkich rodzajów dokumentów opublikowanych na nośnikach elektronicznych.

JEDNOSTKA OPISU - Dokument elektroniczny jednoczęściowy - Dokument elektroniczny wieloczęściowy ~całość ~określona ilość części ~jedna część - Część dokumentu elektronicznego niesamoistna wydawniczo

PODSTAWA OPISU Jako podstawę opisu należy przyjąć przede wszystkim odtworzony dokument elektroniczny.

ŹRÓDŁA DANYCH Źródła wewnętrzne: ekran tytułowy; główne menu; przedstawienie programu (najczęściej instalująca się samoczynnie przy pierwszym uruchomieniu programu); pierwsza wyświetlona informacja; krótki tekst pojawiający się u góry każdego wielostronicowego dokumentu; strona domowa; inna wyraźnie wyświetlona identyfikująca informacja. Należy wybrać źródło, które dostarcza informacji najbardziej kompletnej. 13 13

2. Źródła zewnętrzne - etykiety na stałe naklejone na nośnik fizyczny lub odbite na nim; - dokumentacja dołączona do dokumentu; - opakowanie - jeżeli w pojemniku znajduje się kilka dokumentów i tylko na pojemniku znajduje się wspólny tytuł – jako źródło należy potraktować pojemnik a nie etykiety naklejona na poszczególnych dokumentach; - inne dokumenty towarzyszące; publikowane opisy dokumentów, np. w bibliograficznych bazach danych; - inne źródła.

ZAWARTOŚĆ Strefa 1 - tytułu i oznaczenia odpowiedzialności Strefa 2 – wydania Strefa 3 – szczegółowe oznaczenie wielkości i rodzaju dokumentu Strefa 4 – adresu wydawniczego Strefa 5 - opisu fizycznego Strefa 6 - serii Strefa 7 – uwag Strefa 8 – numer znormalizowany 15 15

ELEMENTY OPISU ORAZ ZNAKI UMOWNE STREFA 1 – TYTUŁU I OZNACZENIA ODPOWIEDZIALNOŚCI   Tytuł właściwy [Określenie typu dokumentu] = Tytuł równoległy : dodatek do tytułu / pierwsze oznaczenie odpowiedzialności ; następne oznaczenie odpowiedzialności 16 16

to tytuł uznany za główny. Tytuł właściwy to tytuł uznany za główny. Jeżeli źródło danych zawiera dwa lub więcej tytułów wyrażonych w tym samym języku, jako tytuł właściwy przyjmuje się tytuł wyróżniony typograficznie, a jeżeli brak takiego wyróżnienia - tytuł pierwszy. W przypadku wątpliwości należy kierować się względami logicznymi. Pozostałe tytuły należy traktować jako dodatki do tytułu. 17 17

Dla dokumentu zawierającego dwa lub więcej odrębnych utworów tytułem właściwym jest tytuł wspólny, a tytuły współwydane podaje się w strefie uwag. Jeżeli brak tytułu wspólnego za tytuł właściwy uznaje się jeden spośród tytułów współwydanych – tytuł wyróżniony, a gdy wyróżnienia brak - tytuł pierwszego utworu. Należy podawać w tej strefie nie więcej niż 3 tytuły współwydane, oddzielając je średnikiem (gdy są tego samego autorstwa) lub kropką (różnych autorów). Gdy utworów jest więcej niż – pozostałe wymieniamy w strefie uwag. Np.: Dziewczynka z zapałkami [Dokument elektroniczny] ; Królewna Śnieżka i 7 Wspaniałych

Jeżeli tytuł wyrażony jest w wielu językach, za tytuł właściwy należy przyjąć tytuł w języku całego dokumentu. Gdy nie możemy określić języka, bo np. brak tekstów mówionych, to wówczas należy przejmować tytuł pierwszy. Jeśli jednak dalszy tytuł jest wyróżniony, to trzeba go przyjąć jako właściwy. W przypadku wielojęzycznego dokumentu, z oddzielnymi ekranami tytułowymi w poszczególnych językach, za źródło tytułu właściwego należy uznać pierwsze z następujących po sobie źródeł.

Jeżeli tytuł właściwy przejęto spoza podstawowego źródła danych, informacje o źródle podaje się w strefie uwag. Np.: Tyt. z pojemnika Tyt. z etykiety na dysku.

[ ] Określenie typu dokumentu - wskazuje ogólnie kategorię dokumentu do której należy opisywany dokument. Zaleca się podawanie określnika: [Dokument elektroniczny] bezpośrednio po tytule właściwym w nawiasie kwadratowym, rozpoczynając od wielkiej litery.   21 21 21

= Tytuł równoległy to tytuł wyrażony w innym języku. Należy przejmować go w formie jakiej występuje w napisach tytułowych lub innym wybranym źródle danych. Jeżeli podstawowe źródło danych zawiera dwa tytuły lub więcej tytułów równoległych, należy je przejmować w porządku wskazanym przez wyróżnienia typograficzne lub jeśli brak takich wyróżnień to w kolejności występowania. Dopuszcza się przejmowanie tylko pierwszego tytułu równoległego lub tytułu w języku polskim, niezależnie od jego umiejscowienia w podstawowym źródle danych. 22 22

a w razie jego braku – kolejność występowania. : Dodatek do tytułu należy podawać w formie, w jakiej występuje w dokumencie. O kolejności dwóch lub więcej dodatków decyduje wyróżnienie typograficzne, a w razie jego braku – kolejność występowania. 23 23

Jeżeli tytuł właściwy wymaga wyjaśnienia lub uzupełnienia, a dokument nie ma dodatku do tytułu, można go podać w nawiasach kwadratowych jako dodatek do tytułu, np. przejęty z druku towarzyszącego: Flying colours [Dokument elektroniczny] : [interaktywny kurs języka angielskiego]

/ Oznaczenie odpowiedzialności. Należy podawać nazwę osoby lub ciała zbiorowego odpowiedzialnych za intelektualną i artystyczną zawartość dokumentu elektronicznego: - autor danych (autor tekstu, redaktor), autor programu, np.: Ptaki Europy [Dokument elektroniczny] / [scen. i red. Paweł Kozłowski] W pierwszym oznaczeniu odpowiedzialności uwzględnia się nazwy osób i ciał zbiorowych uznanych za głównych twórców, wskazane przez odpowiednie wyrażenia lub wyróżnione typograficznie. 25 25

; Następne oznaczenie odpowiedzialności. W kolejnym oznaczeniu podaje się inne rodzaje współtwórcy, uwzględniając te, które uznaje się za ważne. Zazwyczaj są to główni współtwórcy lub wykonawcy. Np.: Pokonać dysortografię [Dokument elektroniczny] : trening ortograficzny / aut. aplikacji Piotr Jankowski, Marcin Kaczmarek przy współpr. Karola Stojka ; grafika, animacje Paweł Somogyi

Przykłady: Ciekawa biologia [dokument elektroniczny] : sprawdzanie i ocenianie osiągnięć ucznia : CD do poradnika dla nauczyciela gimnazjum / scen. Ewa Kłos [et al.]. Dokumentacja w bibliotece [Dokument elektroniczny] / [zespół aut. pod red. Zdzisława Gębołysia ; aut. Zdzisław Gębołyś, Tadeusz Maciąg ; aut. programu Tomasz Traczyk]. 27

STREFA 2 – STREFA WYDANIA  . - Oznaczenie wydania 28 28

Oznaczenie wydania należy przejmować z różnych źródeł. Stanowi ono zwykle wyrażenie zawierające słowo „wydanie” (lub odpowiednik w innym języku) albo termin pokrewny, taki jak: wersja, poziom, aktualizacja bądź określenie wskazujące na różnicę między wydaniami (wydanie nowe). 29 29

Przykłady: . – Wyd. 4, ed. 2001 . – Wersja nowa . – Wyd. 5, wersja 3.5 30

STREFA 3 – SZCZEGÓŁOWEGO OZNACZENIA RODZAJU DOKUMENTU . – Oznaczenie rodzaju dokumentu

W strefie tej należy podać określenie charakteryzujące podstawową zawartość dokumentu: - Dane - Program - Dane i Program

Zaleca się podawanie bardziej szczegółowych określeń, jak: Dane: - Czcionki - Dane graficzne Zapis muzyczny - Dane liczbowe - Dane odwzorowujące Dane kartograficzne - Dane dźwiękowe - Dane tekstowe Bibliograficzna baza danych Czasopismo elektroniczne

Program: - Oprogramowanie aplikacyjne Program projektowania komputerowego Program zarządzania bazą danych Program wydawniczy Gra (Gry) Program arkusza kalkulacyjnego Procesor tekstu - Oprogramowanie systemowe System operacyjny Język programowania Program wyszukiwawczy

Dane i program: - Multimedia interakcyjne - Usługi on-line

Jeżeli określeń tych brak w podstawowym źródle informacji, po przebadaniu dokumentu elektronicznego należy wybrać odpowiednie wyrażenie i umieścić je w strefie 3 bez nawiasów kwadratowych. Jeżeli istnieje potrzeba podawania dwóch określeń to należy połączyć je spójnikiem „i”.

STREFA 4 – ADRESU WYDAWNICZEGO Miejsce wydania : nazwa wydawcy, data wydania 37 37

Miejsce wydania Nazwę miejsca należy przejąć z dokumentu w oryginalnym języku występującym w źródle danych. Jeżeli podaje się dwa miejsca wydania, to oddziela się je średnikiem. 38 38

Gdy brak miejsca wydania wpisuje się, w nawiasach kwadratowych, ustaloną nazwę miejsca wydania. Dla wydawcy zagranicznego – podaje się informację w języku podstawowego źródła danych, w przypadku problemów z ustaleniem nazwy miasta, można podać przypuszczalną nazwę kraju wydawcy. Jeśli nie można ustalić żadnego miejsca to używa się skrótu [B. m.] czyli bez miejsca lub [S.l.] – sine loco.

Przejmuje się nazwę ciała zbiorowego : Nazwa wydawcy Przejmuje się nazwę ciała zbiorowego Nazwę wydawcy należy przejąć z dokumentu w takiej postaci, w jakiej występuje w wybranym źródle danych. Jeżeli w źródle wymieniono dwóch wydawców należy przejąć do opisu ich obu, rozdzielając dwukropkiem, jeżeli dotyczą tego samego miejsca wydania (np.: Warszawa : Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne : Play, 1997). 40 40

Jeżeli w źródle wymieniono więcej niż dwóch wydawców - należy przejąć nazwę wyróżnioną typograficznie, przy braku wyróżnień - pierwszą, a pominięcie innych zaznaczyć skrótem [i in.] lub [etc.]. Jeżeli brak nazwy producenta przyjmuje się nazwę dystrybutora. Jeżeli i tej nazwy nie ma to używa się skrótu [b. w.] czyli bez wydawcy lub [s.n] – sine nomine.

, Data wydania Rok wydania należy podać cyframi arabskimi. Błędną datę wydania należy przejąć do opisu, datę właściwą należy podać bezpośrednio po niej w nawiasach kwadratowych, np. 1897 [i.e. 1997]. Jeżeli w dokumencie elektronicznym jest kilka dat copyright związanych z różnymi aspektami jego wyprodukowania (np. oddzielnie daty copyright dla danych tekstowych, dźwięku, grafiki, dokumentacji), a brak daty publikacji czy dystrybucji odnoszącej się do dokumentu jako całości, należy podać najpóźniejszą datę copyright, nie zważając na to, że odnosi się ona tylko do jednego aspektu sporządzenia dokumentu elektronicznego. 42 42

Jeżeli brak roku wydania , należy przyjąć jedno z rozwiązań według kolejności: - podać rok dystrybucji (dystr.); - podać rok poprzedzony skrótem „cop.” (copyright); - podać w nawiasie kwadratowym rok ustalony przez opracowującego; - podać w nawiasie kwadratowym rok przybliżony lub przypuszczalny, poprzedzając go skrótem ok. lub ca – circa; Nie używa się w opisie skrótu „b. r.” – bez roku.

Przykłady: Warszawa : Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne [etc.], cop. 2000 [S.l.] : Young Digital Poland, 2004 Gdańsk : [s.n.], [2005] 44

STREFA 5 – OPISU FIZYCZNEGO . - Określenie formy i liczby nośników fizycznych : inne cechy fizyczne ; wymiary + oznaczenie dokumentu towarzyszącego 45 45

Określenie liczby i formy nośników fizycznych Podaje się liczbę i rodzaj nośników fizycznych, na których nagrany jest opisywany dokument elektroniczny. Liczbę nośników należy podać cyframi arabskimi, zaś rodzaj nośnika w języku polskim, używając odpowiednich określeń (podaje się bez skrótów): - dla płyty (dysku optycznego) – dysk optyczny; w formacie CD-ROM: dysk optyczny (CD-ROM); w formacie DVD-ROM: dysk optyczny (DVD- ROM) - dla dyskietek - dyskietka Np.: 1 dyskietka; 1 dysk optyczny (CD-ROM) 46 46

: Inne cech fizyczne Wymienia się dodatkowe elementy, które precyzują opis fizyczny. Podaje się inne cechy, oddzielając przecinkiem: - Przy opisywaniu dokumentu, na którym utrwalono zapis dźwięku, lub który może wygenerować dźwięk, należy podawać skrót "dźw.". - Dokument elektroniczny, który może być wyświetlony w dwóch lub więcej kolorach, lub dokumentu, z którego można wygenerować dwa lub więcej kolory, należy podawać skrót "kolor„ (bez kropki). 47 47

; Wymiary Podaje się wymiary nośnika w centymetrach. Należy brać pod uwagę wymiary samego nośnika, nie uwzględniając wymiarów opakowania: dla płyt optycznych średnicę – 12 cm dla dyskietek – 9 cm. 48 48

+ Oznaczenie dokumentu towarzyszącego Najczęściej są to dodatki tekstowe, które zawierają informacje dotyczące obsługi czy korzystania z materiału zawartego na płycie. Używa się takich określeń, jak: podręcznik użytkownika, przewodnik, broszura, ulotka. Można podawać opis fizyczny dokumentu towarzyszącego zgodnie z zasadami opisywania dokumentów danego rodzaju. Jeżeli dokument towarzyszący ma dużo cech odmiennych, informację o nim podaje się w uwagach. 49 49

Przykłady: . - 1 dysk optyczny (CD) : kolor ; 12 cm . - 1 dysk optyczny (CD-ROM) : dźw., kolor ; 12 cm + instrukcja . - 1 dyskietka ; 9 cm 50

  STREFA 6 – SERII (Tytuł właściwy serii lub podserii : dodatek do tytułu serii lub podserii, ISSN serii lub podserii ; numeracja w obrębie serii lub podserii) 51 51

z wyjątkiem spójników i przyimków. Dane podaje się w nawiasie okrągłym, w formie występującej w opisywanym dokumencie. Tytuły serii i podserii w języku polskim najczęściej są pisane wielkimi literami, z wyjątkiem spójników i przyimków. Po tytule wspólnym serii przejmuje się tytuł podserii, który poprzedza się kropką. Numer w obrębie serii (podserii) pisze się cyfrą arabską, poprzedzając go średnikiem. 52 52

Przykłady: (Europejskie Komputerowe Prawo Jazdy, ISSN 1731-1306 ; nr 2) (Źródła Dziejowe Adolfa Pawińskiego ; t. 4) (Przewodniki Panoramiczne) 53

STREFA 7 - UWAG Uwagi Jest to strefa zalecana do szerokiego stosowania, w której umieszcza się dodatkowe informacje uzupełniające lub objaśniające, uznane za ważne, gdy według przepisów nie można ich włączyć do innych stref. Podaje się je w kolejności stref, których dotyczą. Każda uwagę można pisać od nowego wiersza z wcięciem lub ze względu na oszczędność miejsca na karcie, pisać w ciągłości wiersza oddzielając je kropką i kreską. 54 54

Wymagania systemowe W strefie uwag jako pierwszą podaje się obowiązkowo uwagę dotyczącą wymagań systemowych (sprzętowych). Informacje te należy poprzedzić wyrażeniem "Wymagania systemowe:" i podawać w następującej kolejności: - nazwa, model i/lub numer(-y) komputera(-ów), - wielkość pamięci, - nazwa systemu(-ów) operacyjnego(-ych), - oprogramowanie (w tym języki programowania), - urządzenia peryferyjne, - modyfikacje sprzętu komputerowego. 55 55

Np.: . - Wymagania systemowe:  IBM PC; Windows 98 lub nowsze; przeglądarka Internet Explorer; karta graficzna; karta dźwiękowa; czytnik CD- ROM . - Wymagania systemowe: IBM lub w pełni kompatybilne PC wraz z procesorem 80486SX; co najmniej 4MB RAM (zalecane 8MB); system operacyjny co najmniej DOS 5; 8- i 16 bitowa karta dźwiękowa MPC; głośniki; mysz

Tryb dostępu Należy określić metodę dostępu (np. ftp), jak i adres lokalizacji. Adres należy przejmować w formie występującej w źródle, z uwzględnieniem interpunkcji, pisowni wielkich i małych liter. Informacje dotyczące trybu dostępu należy poprzedzić wyrażeniem „Tryb dostępu”.

Należy też obowiązkowo określić źródło tytułu właściwego i oznaczenia wydania (jeżeli jest ono inne niż źródło tytułu). Np.: - Tyt. z ekranu tytułowego, - Tyt. z etykiety na dysku, - Oznaczenie wydania po wybraniu opcji koniec.

Można również podawać: Dodatkowe informacje dotyczące rodzaju i wielkości pliku pominięte w strefie 3; Dodatkowe informacje o dodatkowych cechach fizycznych dokumentu, pominięte w strefie 5; Uwagę o ograniczonym rozpowszechnianiu.

Informacje o częstotliwości aktualizacji zawartości dokumentów elektronicznych o dostępie zdalnym, np. Aktualizacja kwartalna; Informacje o języku, wersjach dokumentu na innych nośnikach, zawartości dokumentu i przeznaczenia czytelniczego.

STREFA 8 – ZNORMALIZOWANEGO NUMERU (ISBN) Międzynarodowy znormalizowany numer Przykład: ISBN 83-86925-70-1 61 61

BUDOWA OPISU Tytuł właściwy [Określenie typu dokumentu] = Tytuł równoległy : dodatek do tytułu / pierwsze oznaczenie odpowiedzialności ; następne oznaczenie odpowiedzialności. - Oznaczenie wydania. – Szczegółowe oznaczenie rodzaju dokumentu (wielkość dokumentu) Miejsce wydania : nazwa wydawcy, rok wydania. - Określenie formy i liczby nośników fizycznych : inne cechy fizyczne ; wymiary + oznaczenie dokumentu towarzyszącego (Tytuł właściwy serii lub podserii : dodatek do tytułu ; numeracja) Wymagania systemowe Źródło tytułu właściwego i oznaczenia wydania. – Data aktualizacji/nowelizacji. – Inne uwagi Numer znormalizowany 62 62

Przykład 1 Geografia [Dokument elektroniczny] : encyklopedia multimedialna PWN : cała wiedza o świecie współczesnym. - Edycja 2004. - Multimedia interakcyjne Warszawa : Wydawnictwo Naukowe PWN, 2003. - 2 dyski optyczne (CD-ROM) : dźw., kolor. ; 12 cm Wymagania systemowe: Komputer osobisty zgodny z systemem operacyjny Windows 95 PL, 98 PL, ME PL, 2000 PL, XP PL; procesor Pentium 166 MHz MMX; RAM 32 MB; karta graficzna SVGA; rozdzielczość ekranu 800x600, 65 tys. kolorów; 150 MB miejsca na twardym dysku. - Tyt. z opakowania Pomoc naukowa dla uczniów starszych klas szkoły podstawowej, gimnazjum i liceum. 63 63

Przykład 2 Garfield [Dokument elektroniczny] / gł. programista Richard Clark. - Gra Warszawa : HIP Interactive : CD Projekt, cop. 2004. - 1 dysk optyczny (CD-ROM) : dźw., kolor ; 12 cm. Wymagania systemowe: Pentium III 600MHz; 128MB RAM; 600MB na HDD; 32MB akcelerator 3D. - Tyt. z ekranu tyt. Dla dzieci od 7 lat.

Przykład 3 Słowniki rosyjsko-polski, polsko-rosyjski [Dokument elektroniczny] : naukowo-techniczne / [oprac. Maria Martin et al.]. – Dane tekstowe. - Knurów : LexLand ;Warszawa : WNT, cop. 2008. - 1 dysk optyczny (CD-ROM) : kolor ; 12 cm (Leksykonia) Wymagania systemowe: IBM PC; 60 MB wolnego miejsca na dysku twardym; Windows 98 PL, ME PL, 2000 PL, XP PL, Vista PL; czytnik CD-ROM; mysz. - Tyt. z etykiety na dysku. - Aktualizacja online bieżącego wyd. programu dostępna po zarejestrowaniu. Tekst ros. i pol. - Interfejs dostępny także w jez. ang. i niem. ISBN 978-83-89558-16-9

DOKUMENT ELEKTRONICZNY WIELOCZĘŚCIOWY Podstawową metodą opisu dokumentu wieloczęściowego jest sporządzenie odrębnych pozycji katalogowych dla każdej części. Zdarza się, że dokument może być przedmiotem opisu jako całość. 66 66

Opis dokumentu wieloczęściowego jako całości wydawniczej - Opis metodą na jednym poziomie Dokument opisuje się na jednym poziomie , jeżeli spełnione są łącznie dwa warunki: jest skompletowany, a części nie mają wielu cech indywidualnych (części mogą mieć własne tytuły niewyróżniające, które są zależne od tytułu wspólnego). Opis stosuje się dla dokumentów, które zawierają jeden utwór na kilku nośnikach lub utwory współwydane.

Po tytule właściwym podaje się oznaczenie pierwszej i ostatniej części dokumentu, używając określeń z dokumentów, a gdy ich nie mają – określeń od osoby katalogującej w nawiasie kwadratowym, np.: CD, CD-ROM, Dysk, Płyta, Kaseta. Np.: Angielski dla dzieci. CD 1-2 [Dokument elektroniczny] Informację o utworach współwydanych w poszczególnych częściach podaje się w strefie uwag, poprzedzając wyrażeniem wprowadzającym: „Zawiera: …”

Przykład: Chrome. CD 1-2 [Dokument elektroniczny] / Techland. - Gra Ostrów Wielkopolski : Techland, cop. 2007. - 2 dyski optyczne (CD-ROM) : dźw., kolor ; 12 cm + Instrukcja obsługi : 32 s. ; 15 cm. - (Twoja Seria) Wymagania systemowe: procesor Pentium III 800 MHz; Windows 98 lub nowsze; 32 MB; 1,7 GB wolnego miejsca na dysku twardym; karta graficzna kompatybilna z DX 8.1; karta dźwiekowa kompatybilna DX 8.1; DirectX 8.1; czytnik CD-ROM; modem 56 K (do rozgrywki poprzez Internet). - Tyt. z ekranu tyt. 69 69

- Opis metodą na dwóch poziomach Opis metodą na dwóch poziomach stosuje się tylko w katalogu kartkowym, gdy poszczególne części mają wiele cech indywidualnych: własne tytuły, różne oznaczenia odpowiedzialności lub zawierają dużo tytułów współwydanych. Na pierwszym poziomie podaje się elementy wspólne dla wszystkich części, a na drugim – elementy indywidualne poszczególnych części.

Opis każdej części zaleca się zaczynać w nowej linii z wcięciem Opis każdej części zaleca się zaczynać w nowej linii z wcięciem. Podaje się kolejno: oznaczenie części, tytuł indywidualny części poprzedzony przecinkiem lub dwukropkiem i inne elementy indywidualne, głównie zawartość. Np.: Dysk 1, … . Zawiera: … Dysk 2, … . Zawiera: …

Przykład: Hydrogeologia regionalna Polski [Dokument elektroniczny] / [red. naukowi Bronisław Paczyński, Andrzej Sadurski ; Ministerstwo Środowiska]. - Dane tekstowe. -Warszawa : Państwowy Instytut Geologiczny, 2007. - 2 dyski optyczne (CD-ROM) : kolor ; 12 cm Wymagania systemowe: IBM PC; Windows 98 lub nowszy; Internet Explorer; Adobe Reader; czytnik CD-ROM; mysz. - Tyt. z etykiety na dysku. - Dostępny również w formie drukowanej T. 1, Wody słodkie / pod red. Bronisława Paczyńskiego i Andrzeja Sadurskiego. - ISBN 978-83-7538-168-9 T. 2, Wody mineralne, lecznicze i termalne oraz kopalniane / pod red. Bronisława Paczyńskiego i Andrzeja Sadurskiego. - ISBN 978-83-7538-169-6 72 72

Opis jednej części dokumentu wieloczęściowego Odrębne opisy sporządza się, jeżeli części wchodzące w skład dokumentu: - mają tytuły wyróżniające (niezależne od tytułu wspólnego), - zawierają różne utwory współwydane, dla których sporządza się dużą liczbę haseł przedmiotowych i haseł dodatkowych.

- Część o tytule wyróżniającym (część serii, cyklu wydawniczego) Jeżeli opisywana część ma własny tytuł, niezależny od tytułu całości dokumentu, to podaje się tytuł części jako tytuł właściwy i inne dane dotyczące tej części, a dane dotyczące całości dokumentu podaje się w strefie serii.

Przykład: Bazy danych [Dokument elektroniczny] / [ELBOX Pomoce Dydaktyczne ; oprac. oprogramowania ELBOX Multimedia ; projekt graf. Michał Rosiński ; Polskie Towarzystwo Informatyczne]. - Multimedia interakcyjne Warszawa : Wydawnictwo Mikom, cop. 2001. - 1 dysk optyczny (CD-ROM) : dźw., kolor ; 12 cm + Książka : 82 s. (Europejskie Komputerowe Prawo Jazdy, ISSN 1731- 1306 ; nr 2) Wymagania systemowe: IBM PC; Pentium 120MHzlub szybszy; minimum 16MB RAM; minimum 10MBwolnego miejsca na dysku twardym; karta graficzna pracująca w rozdzielczości 800x600 w trybie 16 bitowego koloru; Windows 95/98/ME, Windows NT 4.0/2000/XP lub nowsze; czytnik CD-ROMx8 lub szybszy. - Tyt. z etykiety dysku. - Tyt. dodatku: Moduł 5: Bazy danych (Access) / Mirosława Kopertowska.

- Część bez własnego tytułu lub o tytule nie wyróżniającym Jeżeli opisywana całość nie ma własnego tytułu lub ma tytuł zależny od tytułu całości dokumentu, to podaje się: tytuł całości, oznaczenie odpowiedniej części (numer i tytuł), określenie typu dokumentu, dodatek do tytułu oraz oznaczenie odpowiedzialności odnoszące się do części.

Przykład: Dzieje Polski [Dokument elektroniczny]. Cz.1 , Legenda : [966-1058] / ; scen. i reż Tomasz Pernak. - Multimedia interakcyjne Łódź : Krokus, 1998. - 1 dysk optyczny (CD- ROM) : ; dźw., kolor ; 12 cm (Multimedialna Historia Narodu i Państwa Polskiego) Wymagania systemowe: Procesor Pentium 75; 16 MB RAM (zalecane 32 MB); 10 MB wolnego miejsca na twardym dysku; Windows 95; Grafika 640x480; 256 kolorów (zaleca na High Color); karta dźwiękowa; CD ROM 12x (zalecana 16x). - Tyt. po wybraniu opcji "o programie". Wymagania systemowe: Procesor Pentium 75; 16 MB RAM (zalecane 32 MB); 10 MB wolnego miejsca na twardym dysku; Windows 95; Grafika 640x480; 256 kolorów (zaleca na High Color); karta dźwiękowa; CD ROM 12x (zalecana 16x). - Tyt. po wybraniu opcji "o programie".

KATALOGOWANIE DOKUMENTÓW O DOSTĘPNIE ZDALNYM

Specyficzne dla dokumentów elektronicznych (o dostępie zdalnym) elementy opisu bibliograficznego.

STREFA 3 – SZCZEGÓŁOWEGO OZNACZENIA RODZAJU DOKUMENTU Szczegółowe oznaczenie rodzaju dokumentu elektronicznego jest elementem obowiązkowym.

STREFA 5 – OPISU FIZYCZNEGO Element pomijany.

STREFA 7 - UWAG W dokumentach elektronicznych strefa uwag jest obowiązkowa. Dla dokumentów o dostępie zdalnym jest to uwaga o trybie dostępu, poprzedzona wyrażeniem: "Tryb dostępu:". Podaje się informacje o metodzie dostępu np. ftp, jak i adres lokalizacji, który przejmuje się formie występującej w źródle.

Przykłady: Tryb dostępu: World Wide Web. URL: http://www.un.org Tryb dostępu: Internet przez ftp://ftp.nevada.edu

. – Szczegółowe oznaczenie rodzaju dokumentu DOKUMENT O DOSTĘPIE LIKALNYM DOKUMENT O DOSTĘPIE ZDALNYM Tytuł właściwy [określenie typu dokumentu] : dodatek do tytułu / pierwsze oznaczenie odpowiedzialności ; każde następne oznaczenie odpowiedzialności. – Oznaczenie wydania / pierwsze oznaczenie odpowiedzialności dotyczące wydania . – Szczegółowe oznaczenie rodzaju dokumentu . – Szczegółowe oznaczenie rodzaju dokumentu Miejsce wydania: nazwa wydawcy, data wydania . – Określenie formy i liczby nośników fizycznych: oznaczenie innych cech fizycznych ; wymiary + oznaczenie dokumentu towarzyszącego Pomija się (Tytuł serii lub podserii, ISSN serii lub podserii ; numeracja w obrębie serii lub podserii) Wymagania systemowe. – Tryb dostępu . – Źródło tytułu właściwego i oznaczenia wydania. – Data aktualizacji/nowelizacji. – Inne uwagi Numer znormalizowany

Przykład: EBIB Elektroniczny Biuletyn Informacyjny Bibliotekarzy [Dokument elektroniczny] / red. naczelny Szymon Matuszewski. – Czasopismo elektroniczne. – Nr 1 (kwiecień 1999) -- Wrocław : Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1999- . – Tryb dostępu: http://www.oss.wroc.pl/biuletyn/index /html Tyt. z ekranu tytułowego. – Mies. – Czasopismo niekomercyjne, obejmuje swym zakresem wszelkie zagadnienia dotyczące bibliotek, każdy numer ma swój temat wiodący ISBN 1507-7187

PN-N-01152-13 : 2000 - Opis bibliograficzny. Dokumenty elektroniczne Bibliografia: PN-N-01152-13 : 2000 - Opis bibliograficzny. Dokumenty elektroniczne Vademecum nauczyciela bibliotekarza, Danuta Saniewska, Wyd. 6 zm. i rozsz., Warszawa : Agencja Sukurs, 2003, ISBN 83-904529-7-9 Zbiory specjalne – nieksiążkowe w bibliotekach : poradnik metodyczny, Lucyna Gołębiewska, Warszawa : Agencja Sukurs, 2008. – ISBN 978- 83-924008-3-7 http://witryna.vulcan.edu.pl/bibliotekarz/inde x.html 86 86

DZIĘKUJĘ ZA UWAGĘ opracowała: IWONA LIWANOWSKA-MACIOS PEDAGOGICZNA BIBLIOTEKA WOJEWÓDZKA IM. KOMISJI EDUKACJI NARODOWEJ W WARSZAWIE WYDZIAŁ OPRACOWANIA ZBIORÓW ZWARTYCH I SPECJALNYCH iwona.macios@pbw.waw.pl Listopad 2010 87 87