Osobowość

Teoretyczne podejścia do osobowości w ujęciu: Typów i cech Psychodynamicznym Uczenia się Poznawczym

Osobowość (typy i cechy) Osobowość stanowią te cechy osoby, które umożliwiają wyjaśnienie spójnych wzorców zachowań. Zachowanie uwarunkowane osobowością jest względnie stałe i niezależne od okoliczności.

Typy (temperamentu) wg Hipokratesa (V wiek p. n. e Typy (temperamentu) wg Hipokratesa (V wiek p.n.e.) jako prototyp osobowości: Sangwinik (wesoły i aktywny) Flegmatyk (apatyczny i ospały) Melancholik (smutny i zadumany) Choleryk (pobudliwy, łatwo wpada w złość)

Cechy – ujęcie Alporta: Cechy kardynalne Cechy centralne Cechy drugorzędne Sytuacja bodźcowa Cecha (zmienna) pośrednicząca Reakcja Unikanie Milczenie Czerwienienie się Wygłaszanie mowy Randka Przyjęcie Nieśmiałość

Struktura osobowości wg Eysencka EKSTRAWERTYWNY Towarzyski Aktywny Otwarty Optymistyczny Rozmowny Aktywny Żywo reagujący Zmienny Łatwy we współżyciu Pobudliwy Żywy Agresywny Beztroski Niespokojny Przywódczy Sangwinik Choleryk Nadwrażliwy STABILNY NIESTABILNY Spokojny Flegmatyk Melancholik Chimeryczny Zrównoważony Lękliwy Rzetelny Sztywny Kontrolujący się Poważny Ugodowy Pesymistyczny Rozważny Z Rezerwą Ostrożny Nietowarzyski Bierny Cichy INTROWERTYWNY

Wielka Piątka (Costa, McCrae) Ekstrawersja – Introwersja Rozmowny milczący Energiczny wycofany Aktywny spokojny Stanowczy osamotniony Towarzyski nieśmiały Entuzjastyczny powściągliwy Ugodowość – Nieustępliwość Życzliwy oschły Uprzejmy wrogi Chwalący kłótliwy Serdeczny twardy Szczodry nieuprzejmy Ufający niewdzięczny Sumienność – Chaotyczność Zorganizowany niedbały Skrupulatny nieporządny Skuteczny lekkomyślny Odpowiedzialny nieodpowiedzialny Rzetelny niezręczny Rozważny zapominalski Stabilność – Chwiejność emocjonalna Stateczny napięty Spokojny niespokojny Zadowolony nerwowy Odprężony o złym nastroju Opanowany drażliwy Niewzruszony wybuchowy Otwartość – Zamkniętość o szerokich zainteresowaniach o wąskich zainteresow. z wyobraźnią banalny oryginalny prosty z intuicją płytki ciekawy świata niezbyt inteligentny z inwencją bez inwencji

Osobowość Osobowość zależy od wrodzonych popędów, wyuczonych motywów oraz doświadczenia. “Jest to względnie stały sposób organizacji dyspozycji motywacyjnych danej osoby, wynikający z interakcji między popędami biologicznymi a otoczeniem społecznym i fizycznym.” (Eysenck, 1975)

Krytyka teorii typów i cech Nie wyjaśniają przyczyn zachowania Opisują skorelowane zachowania Odrzucają zmienność osobowości

Osobowość w ujęciu psychodynamicznym (np. Freud) Najważniejsze założenia: Determinizm psychiczny Wczesne doświadczenia Popędy i instynkty Procesy nieświadome Struktura osobowości: Id Ego Superego

Krytyka teorii psychodynamicznych Niedefiniowalna operacyjnie – nie można jej zweryfikować naukowo Ma jedynie zastosowanie retrospektywne – nie przewiduje Dotyczy „osobowości klinicznych”

Teorie społecznego uczenia się (np. Bandura) Najważniejsze są zmienne środowiskowe kontrolujące zachowanie Zachowanie określa osobowość Zachowanie skuteczne jest wzmacniane i wyuczane (nawyki) Osobowość kształtuje się jako suma wyuczonych nawyków Determinizm wzajemny

Teorie poznawcze (np. Kelly) Najważniejsze są procesy umysłowe, poprzez które przekształcamy bodźce środowiskowe w zorganizowane odwzorowanie rzeczywistości Jednostka uczestniczy w tworzeniu swojej osobowości Ludzie w ogromnym stopniu wybierają swoje środowisko

Krytyka teorii społecznego uczenia się i poznawczych Co się kryje w „osobie” np. u Bandury? Ignorowanie zachowań nowych – twórczych Pominięcie roli zdarzeń jednorazowych Ignorowanie emocji (produkt uboczny myśli i zachowań)

Pytania związane z teoriami osobowości: Osobowość jest zdeterminowana genetycznie czy środowiskowo? Osobowość jest stała czy się rozwija?

Interakcjonistyczny model zachowania

Czy możemy przewidywać zachowania innych ludzi? Na jakiej podstawie? Jakich informacji potrzebujemy?

Z = O x S Z – zachowanie O – osoba S – sytuacja Żeby przewidzieć czyjeś zachowanie musimy dobrze znać: osobę sytuację Czy któryś z elementów jest ważniejszy? W większym stopniu wpływa na nasze zachowanie?

Ograniczenia modelu: Ludzie wybierają sytuacje zgodnie ze swoją osobowością (np. ekstra-introwersja) potrzebami i motywami Ludzie mogą „redefiniować” sytuacje, w których się znajdują za względu na: swoje silne cechy (np. malkontent, optymista) stawiane sobie cele Inne silne cechy, które mogą wpłynąć na nasze zachowanie bez względu na sytuację pryncypializm-pragmatyzm samokontrola emocjonalna

Człowiek zdrowy psychicznie jest mniej przewidywalny w swoich zachowaniach niż osoba chora psychicznie (jeśli znamy jednostkę chorobową)

Sytuacja społeczna jako gra Cele Reguły Repertuar elementów Warunki środowiskowe Pojęcia Role Umiejętności szczególne

Koordynacja zachowań społecznych Ilość mowy Dominacja Intymność Poziom emocjonalności Rozumienie ról i sytuacji

Ludzie wybierają zachowania społeczne z całej gamy możliwych zachowań w zależności od: sytuacji (np. płci, wieku innych osób uczestniczących w tej sytuacji) swoich celów, potrzeb i motywów swoich trwałych cech (np. osobowości czy temperamentu)