Tłumaczenie MRF – podstawowe problemy Szymon Kiełpiński Wojewódzka Biblioteka Publiczna – Książnica Kopernikańska w Toruniu Pierwsze spotkanie tłumaczy MRF Warszawa, Biblioteka Narodowa, 30 września 2014 r.

plan prezentacji 1. Założenia przyjęte przeze mnie podczas tłumaczenia: - traktowanie MRF - pełne wydania UKD w języku polskim i ich aktualność - źródła terminologii fachowej - słowniki przekładowe - źródła internetowe 2. Źródła przyjętych założeń 3. Studium przypadku: 7.07 Zawodowy stosunek do sztuki 4. Typowe problemy napotkane podczas tłumaczenia działów: 7.01/.09 Poddziały specjalne do działu 7 Sztuka 78 Muzyka 5. Sprawy do rozwiązania i ustalenia

Przyjęte założenia

przyjęte założenia (na tym etapie) 1. Jest to pierwszy etap prac, końcowa redakcja nastąpi później. 2. Maksymalna wierność MRF, nawet kosztem poprawności stylistycznej (maksymalna dosłowność przekładu). 3. Tam, gdzie jest to możliwe, wykorzystać odpowiednik z wydania pełnego w j. polskim (PP = Pełne Polskie [wydanie]): - wykorzystać, ale nie przejmować mechanicznie, - weryfikować sformułowania podane przez PP (doprecyzowywać, uswpółcześniać zgodnie z MRF) - redakcja odpowiednika w PP nie jest istotna (PP jest tłumaczeniem niemieckiego wydania pełnego a MRF jest adaptacją angielskiego wydania pośredniego) - ważne jest wystąpienie w PP merytorycznej zgodności z MRF

przyjęte założenia (na tym etapie) 4. Punktem wyjścia dla tłumaczenia są tablice pełne w języku polskim: wyd. 1 (FID 327) wyd. 2 – tylko niektóre działy (FID 607) 41 zeszytów 13 zeszytów 2 zeszyty 1959 –1972 1981–1989 1996 i 1998

przyjęte założenia (na tym etapie) 5. Same tablice pełnego wydania UKD w j. polskim nie wystarczą. Koniecznie uwzględniać zmiany i uzupełnienia wprowadzane do pełnego wydania UKD w języku polskim ogłoszone w czasopiśmie „UKD zmiany i uzupełnienia”. Opierać się na ostatniej ogłoszonej przez IINTE wersji danego działu UKD (zestaw symboli, brzmienie odpowiedników słownych). 76 zeszytów w latach 1964 – 1982 dalej: ‘Z+nr ogólny’ (obok: Z66)

przyjęte założenia (na tym etapie) Dlaczego jest to tak istotne? – jest szansa, że nie było dalszych zmian i zaktualizowane symbole odpowiadają MRF, przykład: PP: Z66:

przyjęte założenia (na tym etapie) 6. „Wykaz zmian i uzupełnień wprowadzonych do UKD” jest mniej przydatny przy tłumaczeniu, ponieważ nie podaje żadnych odpowiedników słownych. Daje jednak pełną informację o: - symbolach nowych - symbolach skreślonych - symbolach ze zmienionym odpowiednikiem słownym 7 zeszytów (1983-1989), potem w „Bibliotekarzu”: 3 wykazy zmian (1991-1993) i 2 ogólne komunikaty

przyjęte założenia (na tym etapie) 7. Jeżeli odpowiednik w j. polskim nie zgadza się z MRF, lub w PP i Z brak danego symbolu, próbować ustalić, czy symbol w MRF jest zupełnie nowy czy też został przeniesiony z innego miejsca tablic. Źródła danych: - ‘annual cancellations and relocations’ ogłaszane (razem z nowymi symbolami) w czasopiśmie „Extensions and Corrections to the UDC” (E&C+rok), dla danych od 1994 r. dostępne jako plik tekstowy na stronie Consortium UDC: http://www.udcc.org/index.php/site/page?view=cancellations - „Wykaz zmian i uzupełnień wprowadzonych do UKD” ogłaszany w latach 1983 – 1993

przyjęte założenia (na tym etapie) przykłady: MRF 780.6 Musical instruments and accessories PP /1969/ brak E&C 2003 UDC NUMBER: 681.81 DESCRIPTION: Musical instruments in general REPLACED BY: 780.6 PP /1971/ 681.81 Instrumenty muzyczne ogólnie MRF 7.016.4 Motifs. Enrichment by motifs E&C 1996 UDC NUMBER: 72.016.4 DESCRIPTION: Motifs. Enrichment by motifs REPLACED BY: 7.016.4 Z66 /1980/ + 72.016.4 Motywy, wzbogacanie przez motywy, np. z natury (roślinne itd.)

przyjęte założenia (na tym etapie) 8. Pozostawiać redakcję MRF (liczba mnoga, język terminów, ilość i kolejność wyliczonych elementów, przykładów etc.). 9. Nie dodawać elementów precyzujących kontekst, znaczenie, także zaczerpniętych z odpowiedników symboli nadrzędnych (wyjątki tylko w uzasadnionych przypadkach). 10. Wydanie pośrednie UKD w języku polskim (4 tomy z lat 1974 – 1979, FID 502) traktować dwojako: - dla działów ogłoszonych w 2 wyd. pełnym lub w „UKD zmiany i uzupełnienia”: - jako źródło pomocnicze - dla pozostałych działów: - jako źródło podstawowe

przyjęte założenia (na tym etapie) 11. Polską terminologię fachową przejmować w kolejności z: - „Nowa encyklopedia powszechna” bordowa, 8-tomowa (termin może być samodzielnym hasłem lub tylko występować w treści innego hasła) - gdy brak, szukać w „Wielkiej encyklopedii” (32-tomowa) - gdy brak, szukać w encyklopediach i słownikach dziedzin - pomocny może się też okazać słownik języka polskiego NEP 1997 NEP 2004 WEP

przyjęte założenia (na tym etapie) 12. Korzystać z najnowszego dużego słownika angielsko-polskiego (Oxford), jednak w przypadku wątpliwości sięgać także do „starego” słownika Jana Stanisławskiego. Stanisławski pozwala też zrozumieć pewne decyzje PP i Z (zob. dalej: komentarz do tłumaczenia 7.072) 13. Słownictwo naukowe i techniczne weryfikować w najnowszym „Słowniku naukowo-technicznym angielsko-polskim”.

przyjęte założenia (na tym etapie) Źródła internetowe i na nośnikach optycznych 14. Encyklopedię PWN dostępną online traktować pomocniczo (wyszukiwanie wystąpień terminu w treści innych haseł w przypadku braku samodzielnego hasła) powód – aktualizowana na bieżąco = brak stałej wersji 15. Wikipedię także traktować tylko pomocniczo i w ostateczności (wersje językowe haseł jako słownik przekładowy terminów, definicje w językach obcych) z powodu nieznanego stopnia wiarygodności haseł i powiązań między wersjami językowymi. 16. „Indeks Wielkiej encyklopedii PWN” dołączony do niej na płycie CD także traktować jako wyszukiwarkę wystąpień danego terminu w treści haseł.

przyjęte założenia (na tym etapie) 17. Wzajemny stosunek NEP, WEP i Encyklopedii PWN online NEP zawiera 82 tysiące haseł WEP zawiera 140 tysięcy haseł (40 tysięcy biogramów, 22 tysiące haseł geograficznych Objętość Encyklopedii online jest nieznana. Encyklopedia online jest aktualizowana na bieżąco, nie ma więc niezmiennej treściowo wersji, tak jak to ma miejsce w przypadku encyklopedii drukowanych. Jeżeli prace nad tłumaczeniem MRF będą trwały kilka lat, weryfikacja przekładu i doboru terminologii oraz ostateczna redakcja tekstu odpowiedników słownych powinny opierać się na utrwalonych źródłach (tekst drukowany), inaczej będzie chaos.

przyjęte założenia (na tym etapie) 17. Wzajemny stosunek NEP, WEP i Encyklopedii PWN online Zdarza się, że Encyklopedia online zawiera hasła nieodnotowane w NEP (jest to zrozumiałe) oraz w WEP (dziwne, niepokojące): gruchawka: NEP brak WEP brak online instrument muz, idiofon; często jako zabawka dziecięca; wewnątrz glinianej lub drewnianej kuli osadzonej na trzonku znajdują się kamyczki, twarde nasiona itp. grzechotka: online instrument muz., idiofon; często jako zabawka dziecięca; drewniany języczek przeskakuje po zębach koła, wydając trzaskające dźwięki

przyjęte założenia (na tym etapie) 17. Wzajemny stosunek NEP, WEP i Encyklopedii PWN online Zdarza się jednak rzecz odwrotna: hasło występuje w NEP, ale brak go w WEP i Encyklopedii online. 780.621.32 Tablas tabla: online brak WEP brak NEP indyjski instrument muzyczny z grupy membranofonów; para drewnianych, glinianych lub miedzianych kociołków; gra się na nich kiściami dłoni lub palcami; membrany obu naciąga się rzemieniami. […] Tabla towarzyszy wraz z innymi instrumentami (sitar, sarod, saranga) klasycznym indyjskim śpiewom i tańcom lub jest traktowana jako instrument solowy.

Źródła przyjętych założeń

źródła przyjętych założeń 1. Rozdział XII „Opracowanie edytorskie tablic UKD” w: Olgierd Ungurian Wprowadzenie do uniwersalne klasyfikacji dziesiętnej Wyd. 3 popr. i uzup. zgodne ze stanem UKD w dniu 1.I.1977 (FID 554). Warszawa : Wydawnictwa Komunikacji i Łączności, 1978. 2. Analogia do metodyki opracowywania rekordów wzorcowych haseł formalnych i przedmiotowych (źródła informacji i ich hierarchia)

Ungurian Rozdział XII „Opracowanie edytorskie tablic UKD” s. 284 praca wydawcy najczęściej sprowadza się do przetłumaczenia na język ojczysty autoryzowanego wydawnictwa zagranicznego i uzupełnienia go wszystkimi zmianami, które w międzyczasie wprowadzono do UKD. Praca ta na pozór bardzo łatwa, w rzeczywistości jest bardzo skomplikowana i wymaga dużej uwagi i precyzji.

Ungurian – wydania międzynarodowe s. 285-286 Rodzaje wydań tablic UKD (typy tablic) Ponieważ wszystkie wydania pełne muszą być w zasadzie identyczne (z uwzględnieniem oczywiście zmian w międzyczasie wprowadzonych do UKD), uznano je za międzynarodowe. […] Wydanie pełne właściwie należałoby nazwać „wydaniem międzynarodowym w języku …”, zaznaczając tym samym, że wszystkie wydania są treściowo identyczne i różnią się jedynie językiem, w którym są opublikowane

Ungurian – prace wydawnicze; ad a) s. 286-288 Przebieg prac wydawniczych: a) skompletowanie materiału źródłowego, b) przetłumaczenie materiałów źródłowych na język polski, c) weryfikacja przekładu, d) Przekazanie tekstu do autoryzacji FID. ad a) Za kompletny i aktualny materiał źródłowy można uznać […] wydanie wzorcowe UKD […] uzupełnione wszystkimi zmianami wprowadzonymi do UKD […].

Ungurian – prace wydawnicze: ad b) s. 287 – 288 Tłumaczenia skompletowanych materiałów na język polski powinni w zasadzie dokonywać specjaliści danej dziedziny. Należy pamiętać, że bardzo często tłumaczenie poszczególnych działów powinno być raczej adaptacją tekstu obcojęzycznego, zgodną z zasadami języka polskiego i przyjętą terminologią branżową. Przez adaptacją należy tu rozumieć jak najdokładniejsze podanie takich polskich odpowiedników określeń obcojęzycznych, które by dokładnie odpowiadały ich zakresowi i treści.

Ungurian – prace wydawnicze: ad b) Często w wyniku tłumaczenia-adaptacji zamiast jednowyrazowego terminu obcego otrzymujemy kilka polskich terminów lub gdy brak polskiego odpowiednika, wielowyrazowe zdanie opisujące dane hasło. Należy zawsze pamiętać o tym, że zakres i treść polskiego tekstu nie mogą być szersze niż zakres i treść tekstu obcojęzycznego. np. 620.191.355.05 Oberflächenprüfgerät – Przyrząd do sprawdzania chropowatości powierzchni W trakcie adaptacji można również tak zmieniać przykłady podawane przy odpowiednikach słownych symboli, aby były bardzie przydatne dla polskiego użytkownika: [przykład pomijam]

Ungurian – prace wydawnicze: ad b) Przy tłumaczeniu należy zwracać baczną uwagę na pojęcia nadrzędne, oznaczone symbolami wyższego stopnia, które często wyjaśniają znaczenie haseł podrzędnych. W niektórych przypadkach, które tłumacz uważa za uzasadnione, można do haseł podrzędnych wprowadzić niektóre terminy z pojęć nadrzędnych. Pozwoli to uniknąć wielu błędów w procesie klasyfikowania. Odpowiedzialność za poprawność tłumaczenia ponosi wydawca.

Ungurian – prace wydawnicze: ad c) Weryfikacji przekładu z punktu widzenia językowej poprawności tekstów słownych i adekwatności nazw polskich pod względem zakresu i treści wobec terminologii obcej powinni dokonywać wybitni specjaliści naukowcy (najlepiej samodzielni pracownicy naukowi wyższych uczelni). Pozwala to na wyeliminowanie terminów zaczerpniętych z żargonu zawodowego, często używanych przez tłumaczy. ad d) [procedurę autoryzacji przez FID pomijam]

Ungurian – polskie wydanie pełne s. 296 X wydanie międzynarodowe (publ. FID 327) w języku polskim opracowane przez IINTE. Wydanie to rozpoczęto w roku 1959 zeszytem zawierającym dział 53. Intensywne prace rozpoczęły się w roku 1963, w którym ukazały się 3 zeszyty, w roku 1964 ukazało się 7 zeszytów, w roku 1965 – 10 zeszytów. Ostatni 41 zeszyt obejmujący dział 61 ukazał się w roku 1972. Od tego czasu ukazują się tylko dodruki i uaktualizowane przedruki poszczególnych działów. Wydanie to jest systematycznie uzupełniane i aktualizowane przez czasopismo „UKD – Zmiany i Uzupełnienia”, wydawane przez IINTE od roku 1964 (publ. FID 364).

Ungurian – polskie wydanie pełne s. 296 X wydanie międzynarodowe (publ. FID 327) w języku polskim opracowane przez IINTE. Pełne wydanie w języku polskim było osiągnięciem IINTE na skalę światową: było to pierwsze kompletne powojenne wydanie pełne na świecie. ----- ----- ----- ----- ----- ----- ----- ----- ----- ----- [moje uzupełnienie:] [ W latach 1981 – 1989 ukazało się 13 zeszytów 2 wydania pełnego w j. polskim – wybrane działy (FID 607).] [ W roku 1996 i 1998 ukazały się 2 dalsze zeszyty tego wydania: ▪ UDC – P007 (FID 607) poddziały wspólne języka i dział 8 ▪ UDC – P029 (FID 607) dział 9.]

Studium przypadku: 7.07

7.07 – PP

7.07 – Z66 zmiany w: ! 7.07 ! 7.071 ! 7.071.5 ! 7.071.52 ! 7.072 ! 7.073 ! 7.074 ! 7.075 ! 7.078 nowy symbol: + 7.077

7.07 MRF: Occupations and activities associated with the arts and entertainment PP: Z66: Tłumaczenie: Zajęcia i działalności związane ze sztuką i rozrywką

7.071 MRF: Creative and interpretative occupations. Professional artists, performers, players PP: Z66: Tłumaczenie: Zajęcia twórcze i interpretacyjne. Zawodowi artyści, wykonawcy, zawodnicy

7.071.1 MRF: Creative artists. Professional artists (e.g. painters, sculptors, composers) PP: Z66: Tłumaczenie: Artyści tworzący. Profesjonalni artyści (np. malarze, rzeźbiarze, kompozytorzy)

7.071.2 MRF: Performing, interpretative artists. Performers, players Incl. Directors. Conductors. Instrumentalists. Singers. Dancers. Actors PP: Z66: Tłumaczenie: Artyści odtwarzający, interpretujący. Wykonawcy, zawodnicy Incl. Reżyserzy. Dyrygenci. Instrumentaliści. Śpiewacy. Tancerze. Aktorzy

7.071.3 MRF: Copyists. Restorers. Arrangers, adapters, transcribers. Translators PP: Z66: Tłumaczenie: Kopiści. Konserwatorzy. Autorzy aranżacji, adaptacji, transkrypcji. Tłumacze

7.071.4 MRF: Teachers. Instructors. Lecturers PP: Z66: Tłumaczenie: Nauczyciele. Instruktorzy. Wykładowcy

7.071.5 MRF: Training and education Incl. Visits, excursions, study tours PP: Z66 (zmiany dotyczą tylko odsyłaczy): Tłumaczenie: Ćwiczenie i kształcenie Incl. Wizyty, wycieczki, objazdy studyjne

7.072 MRF: Expertise PP: Z66: Tłumaczenie: Znawstwo [nie „Ekspertyzy”, bo te są w 7.072.5] Stanisławski: expertise ekspertyza [Z66 nie mogło inaczej?] Stanisławski: expertness 1. znawstwo 2. mistrzostwo Oxford: expertise (skill) biegłość; kompetencje; (knowledge) znajomość; znawstwo; (practical) wprawa Oxford: experts report ekspertyza

7.072.2 MRF: Study of art Incl. Art historians, scholars, theorists PP: Z66: Tłumaczenie: Badania nad sztuką Incl. Historycy sztuki, uczeni, teoretycy

7.072.3 MRF: Art criticism Incl. Art writers, critics, reviewers PP: Z66: Tłumaczenie: Krytyka sztuki Incl. Piszący o sztuce, krytycy, recenzenci

7.072.4 MRF: Art judges and judging. Art juries PP: Z66: Tłumaczenie: Oceniający sztukę i ocenianie. Jury artystyczne

7.072.5 MRF: Expert opinions, reports (technical etc.). Scientific experts PP: Z66: Tłumaczenie: Ekspertyzy, raporty (techniczne itp.). Eksperci naukowi

7.073 MRF: Appreciation Incl. Arts lovers. Sports lovers. Enthusiasts, fans. Audiences. Spectators PP: Z66: Tłumaczenie: Miłośnictwo Incl. Miłośnicy sztuki. Kibice. Entuzjaści, fani. Słuchacze. Widzowie Oxford: 1. (gratitude) wdzięczność 2. (recognition) uznanie 3. (avareness) świadomość 4. (understanding) zrozumienie; music ~ (in community) kultura muzyczna, wyrobienie muzyczne 5. (enjoyment) upodobanie 6. ocena, analiza 7. wzrost; wzrost wartości

7.074 MRF: Collecting and collectors PP: Z66: Tłumaczenie: Kolekcjonerstwo i kolekcjonerzy Kwestia stylistyczna: „Kolekcjonowanie” czy „Kolekcjonerstwo”?

7.075 MRF: Commercial management Incl. Agents. Dealers. Managers. Producers. Impresarios. Promoters PP: Z66: Tłumaczenie: Kierowanie działalnością komercyjną Incl. Agenci. Marszandzi. Menedżerowie. Producenci. Impresaria. Promotorzy

7.077 MRF: Amateur participation and participants (creative, performing etc.) PP (brak symbolu) Z66 (dodanie symbolu): Tłumaczenie: Uczestnictwo amatorów i amatorzy (twórcze, odtwórcze itp.)

7.078 MRF: Patronage. Sponsorship. Encouragement PP: Z66: Tłumaczenie: Mecenat. Sponsorowanie. Popieranie

7.078 Stanisławski: patronage: 1. patronat; opieka; orędownictwo; poparcie sponsorship: 3. handl finansowanie reklamy encouragement: 1. zachęta 2. poparcie Oxford: patronage: 1 patronat, mecenat sponsorship: 1 sponsorowanie, sponsoring 2 sponsorowanie; patronat, mecenat; protektorat 3 patronat 4 poręczenie encouragement: 1 (support, inducement) zachęta 2 (heartening) otucha 3 (stimulating) popieranie; poparcie

Typowe problemy

typowe problemy 1. Liczba mnoga – czy zawsze jest konieczne jej zachowanie? PP w dziale 78.082/.086 Formy utworów instrumentalnych wszystkie nazwy podaje w liczbie pojedynczej. Jest to o tyle wygodne, że nie wszystkie nazwy form i tańców mają polskie odpowiedniki lub polskie odpowiedniki nie są mocno utrwalone w piśmiennictwie. Zdarza się, że Słownik języka polskiego proponuje polską nazwę, ale w praktyce i tak używa się nazwy oryginalnej. Stosowanie takich terminów w oryginalnej pisowni w l. poj. bywa uciążliwe, a co dopiero operowanie l. mn., którą nie zawsze wiadomo, w jaki sposób utworzyć (MRF ma łatwo: -s).

„Kłopotliwe” nazwy obce dla form muzycznych i tańców: typowe problemy „Kłopotliwe” nazwy obce dla form muzycznych i tańców: MRF l. poj. oryg. l. mn. oryg. l. mn. (SJP) Divertimenti diverimento divertimenti divertimenta Moments musicaux moment musicau moments musicau ? Capriccios capriccio capricci capriccia a. ndm Berceuses berceuse berceuses ? Scherzos scherzo scherzi scherza Impromptus improptu impromptus ndm Potpourris pot-pourri ? ndm Gigues gigue ? ndm a. giga Intermezzos intermezzo intermezzi intermezza Może warto przejąć rozwiązanie z PP i dzisiaj również nazwy form muzycznych i tańców podawać w liczbie pojedynczej?

typowe problemy A może liczbę poj. zastosować także dla nazw instrumentów muzycznych? Niektóre nazwy są bardzo egzotyczne: Buzuki Naqara Ukulele Santir Tabla Koto Santur Tambura K'in Sitar Tsuzumi Zanza (lub canca, sansa, insimbi) W tej chwili nie ma jednolitości. Jedne nazwy są w l. mn., inne w poj. Zastosowanie l. poj. pozwoliłoby zachować konsekwencję. MRF nie jest konsekwentny. L. poj. pojawia się w 780.614.11: Bouzouki. Cobza. Mandolin. Sitar. Tambura. Theorbos. Uti

typowe problemy 2. Oboczność pisowni w polskich źródłach - które źródło wybrać?: pawana (NEP, SJP) – pavana (EM) passodoble (online) – paso doble (SJP) viola (NEP, EM) – wiola (SJP) prahistoria (NEP) – prehistoria (SJP) 3. Terminy nieodmienne – nie można utworzyć l. mnogiej: paso doble ukulele potpourri koto banjo k'in

typowe problemy 4. Wersja językowa terminu – którą wersje wybrać?: hasło NEP – wariant terminu z definicji capriccio – kaprys kołysanka – berceuse art brut – sztuka dzika, nieokrzesana arte povera – sztuka świadomego ubóstwa, sztuka biedna body art – sztuka ciała land art – sztuka ziemi mail art – sztuka poczty minimal art – minimalizm łuczyzm – rajonizm (skrajność: 7.038.12 Rayonnism)

typowe problemy 5. Terminologia synonimiczna – którą wersje wybrać?: hasło NEP – wariant terminu z definicji krosna malarskie – blejtram (SJP: blejtram) podobrazie – podłoże malarskie (SJP: podłoże) zaprawa – grunt (SJP: grunt) abstrakcjonizm – sztuka abstrakcyjna Art Déco – Art Décoratif barbizończycy – École de Barbizon, szkoła barbizońska orfizm – kubizm orficzny

typowe problemy 5. Terminologia synonimiczna – którą wersje wybrać?: hasło NEP – wariant terminu z definicji secesja – Styl 1900, fr. Art Nouveau, niem. Jugendstil, Sezessionsstil, ang. Modern Style, wł. Stile floreale, Stile liberty MRF: 7.035.93 Art Nouveau. Jugendstil PP: 7.035…93 „Art Nouveau”. „Jugendstil”. „Młoda Polska” Czy w związku z taką definicją (w oparciu o NEP) powinienem dać w tłumaczeniu tylko „Secesja”, czy pozostać przy MRF?

typowe problemy 6. W jednym odpowiedniku zawarte są określenia synonimiczne i bliskoznaczne – problem z dobrym przekładem: 7.078 Patronage. Sponsorship. Encouragement Mecenat. Sponsorowanie. Popieranie 7.025.4 Repair. Restoration. Renovation. Renewal. Cleaning. Other technical measures Naprawa. Restauracja. Renowacja. Odnowienie. Czyszczenie. Inne środki techniczne

typowe problemy 7. Jednemu terminowi angielskiemu odpowiadają różne terminy w j. polskim (dla różnych desygnatów): 780.6.022 Sound boxes. Soundboard bridges. Soundboards Pudła rezonansowe. Podstawki przy płytach rezonansowych. Płyty rezonansowe ang. ‘bridge’ = mostek (fortepian) i podstawek (skrzypce) NEP milczy, EM ujednolica do „podstawka”, lit. fach. rozróżnia  W tłumaczeniu dać „Podstawki” czy „Podstawki i mostki”?

typowe problemy 8. W różnych symbolach znajdują się różne terminy angielskie, które nie są rozróżniane w j. polskim (odpowiada im ten sam termin) – w jaki sposób zróżnicować je w przekładzie? 780.622.1 Orchestral and band = Bębny orkiestrowe i drums zespołowe incl. Kettledrums = Kotły 780.622.11 Timpani = Kotły

typowe problemy 9. Różnice w metodologii, systematyce, periodyzacji… w 7.03 Okresy i fazy artystyczne. Szkoły, style, wpływy pomiędzy 7.034 Renesans. Barok. Rokoko. Styl kolonialny a 7.036 Kierunki sztuki nowoczesnej (od schyłku XIX w.). Realizm, impresjonizm i dalsze kierunki XX w. występuje: 7.035 Post-Renaissance z rozbudową: 7.035.1 Istniejące style narodowe i przejściowe 7.035.2 Klasycyzm. Odrodzenie stylu klasycznego i stylu archaicznego 7.035.3 Mediewalizm. Odrodzenie gotyku. Inne wpływy średniowieczne 7.035.4 Powroty do sztuki renesansu, baroku i rokoka 7.035.5 Eklektyzm 7.035.7 Trendy symbolistyczne 7.035.9 Powrót do tradycyjnych (narodowych i lokalnych) form. Tradycjonalizm o elementach współczesnych Jak widać, nie ma tu „romantyzmu”. „Romanticism” nie występuje w MRF. I co zrobić z „postrenesansem”, który słabo funkcjonuje w polskiej terminologii?

typowe problemy 10. Brak odpowiedniego terminu w j. pol.: 780.622.13 Gong drum ang. gong drum, niem. Gongtrommel wielki bęben lub Enc. muz.: bęben: 1) bęben wielki – bęben obciągnięty z obu stron skórą […] Sł. terminolog. zabytków: bęben wielki – bęben jedno- lub dwumembranowy Leks. współcz. perkusji: gong drum – dość płaski wielki bęben, tylko o jednej membranie, używany głównie w anglosaskich zespołach marszowych i orkiestrach dętych Ile membran ma wielki bęben i czy ‘Gong drum’ to po prostu wielki bęben?

typowe problemy 11. Sprzeczność w polskiej terminologii 780.633 Shaken idiophones Incl. Jingles. Rattles gruchawka: NEP, WEP marakasy (maraca), rodzaj gruchawki Encyklopedia muzyki gruchawka ; marakasy → maraca maraca, rodzaj gruchawki Enc Instr Muz Świata grzechotka (s. 90, 94) marakasy, pojedynczy marakas [!] (s. 137) Słownik Jęz. Pol. grzechotka [w znaczeniu 1.] – zabawka grzechocząca przy potrząsaniu grzechotka: NEP, WEP brak NEP online grzechotka Encyklopedia muzyki grzechotka Enc Instr Muz Świata terkotka Słownik Jęz. Pol. grzechotka [w znaczeniu 2.] – instrument, rączka z obracającą się wokół niej ramką „Rattle” to formalnie gruchawka, ale może jednak dać grzechotka?

12. odstępstwa od dosłowności MRF (za PP) 7.021.32 Painting in the strict sense (with liquid medium) Malowanie w ścisłym znaczeniu (za pomocą płynnego środka) In watercolour. Aquarelle Farby wodne. Akwarela In oils Malarstwo olejne 7.021.33 Special painting techniques Specjalne techniki malarskie Painting in lacquer Laki Painting in wax Enkaustyka Dałem odpowiednie terminy w mianowniku (zgodnie z PP), ponieważ w polskiej terminologii oznaczają one zarówno farbę, technikę malarską jak i obraz wykonany tą techniką.

12. odstępstwa od dosłowności MRF (za PP) 7.021.34 Painting, pigmenting, with solid (stick) medium Malowanie, nanoszenie pigmentu za pomocą środka stałego (pałeczka) With lead pencil. Silver point Ołówek. Ołówek srebrny With charcoal Węgiel 7.023.3 Pigments applied in solid form Pigmenty stosowane w formie stałej With chalk Kredka With lead pencil. Silverpoint Ołówek. Ołówek srebrny Dałem odpowiednie terminy w mianowniku (zgodnie z PP), ponieważ w polskiej terminologii oznaczają one zarówno farbę, technikę malarską jak i obraz wykonany tą techniką.

13. odstępstwa od dosłowności MRF 7.071.3 Copyists. Restorers. Arrangers, adapters, transcribers. Translators 7.071.3 Kopiści. Konserwatorzy. Autorzy aranżacji, adaptacji, transkrypcji. Tłumacze O ile „adaptatorzy” (PP i Z66) brzmią jeszcze całkiem dobrze, o tyle ewentualni „aranżerzy” czy „transkrybenci / transkryptorzy” – jakby mniej. Stąd – już na tym etapie – dokonałem ingerencji stylistycznej, proponując: „Autorzy aranżacji, adaptacji, transkrypcji”

13. odstępstwa od dosłowności MRF 780.616.432 Fortepianos 780.616.433 Pianofortes (upright pianos, grand pianos) 780.616.432 Fortepiany historyczne 780.616.433 Fortepiany współczesne (pianina, fortepiany) Oxford: fortepiano: Mus Hist fortepian pianoforte: Mus fml fortepian fml = formal piano: Mus fortepian; (upright) pianino grand piano: Mus fortepian W j. polskim jest tylko jedno określenie: „fortepian”, natomiast „pianoforte” oznacza dawny fortepian (odwrotnie niż w MRF). Dlatego w tłumaczeniu dodałem przymiotniki.

Sprawy do rozwiązania i ustalenia

sprawy do ustalenia 1. Przebieg prac nad tłumaczeniem i ostateczną redakcją (etapy, osoby odpowiedzialne). 2. Kto weryfikuje przekład?, kto ostatecznie redaguje?, udział tłumacza w ostatecznej redakcji. 3. Sposób odnotowywania problemów i wątpliwości napotkanych podczas pierwszego tłumaczenia i redagowania odpowiednika. 4. Źródła terminologii i kryteria wyboru terminu preferowanego. 5. Jak dokumentować i komu zgłaszać zauważone błędy i nieścisłości w MRF? 6. Tłumaczyć, czy adaptować do polskich warunków? 7. Co robić z wariantami (potencjalne terminy indeksowe)?

Szymon Kiełpiński s.kielpinski@ksiaznica.torun.pl Dziękuję za uwagę Szymon Kiełpiński s.kielpinski@ksiaznica.torun.pl