Ideologie i doktryny polityczne

Co to jest ideologia? IDEOLOGIA to najbardziej ogólny i usystematyzowany zbiór idei, wartości, poglądów na świat, przekonań na temat organizacji i funkcjonowania społeczeństwa właściwy jakiejś grupie, warstwie lub klasie społecznej. Ideologie są łatwo przyjmowane bo oferują pożądany, uproszczony i uporządkowany obraz świata.

Co to jest doktryna? DOKTRYNA – to konkretne sformułowania wyodrębnione z danej ideologii i zastosowane do zagadnień politycznych, gospodarczych, społecznych. Doktryny posiadają praktyczne wskazania dotyczące sposobu realizacji idei zawartych w ideologii.

Podział doktryn politycznych - konserwatywne – są niechętne zmianom; popierają utrzymanie status quo; - reformistyczne – domagają się przeprowadzenia zmian drogą ewolucyjną; - rewolucyjne – chcą natychmiastowych zmian wprowadzanych metodą rewolucji; - reakcyjne – nawołują do przywrócenia stanu z przeszłości, który nie przystaje do rzeczywistości politycznej; - utopijne – wskazują cele nierealne, niemożliwe do zrealizowania;

LIBERALIZM Początki sięgają XVII wieku, a twórcą ideologii liberalnej jest John Locke; Dalszy rozwój w epoce oświecenie: Adam Smith oraz Monteskiusz; Rozkwit liberalizmu – XIX wiek – hasła: walka z absolutyzmem, oparcie rządów na konstytucji, rozdział Kościoła od państwa; Lata 70. XX wieku – rozkwit neoliberalizmu i powrót do liberalizmu klasycznego;

Założenia liberalizmu - Indywidualistyczna koncepcja człowieka – człowiek jest wartością nadrzędną; Każdy człowiek jest wolny; Człowiek jest z natury racjonalny i zabiega o własny interes; Wizja zatomizowanego społeczeństwa – społeczeństwo nie jest ograniczoną całością, ale zbiorem jednostek; Państwo w roli „stróża nocnego”; „tak” dla gospodarki wolnorynkowej, „nie” dla interwencjonizmu państwowego;

Przedstawiciele liberalizmu Friedrich von Hayek Karl Popper Raymond Aron Milton Friedman

Liberalizm w Polsce Liberalizm w Polsce nigdy nie cieszył się większą popularnością. Dopiero po 1989 roku liberałowie polscy zdobyli wpływ na przemiany gospodarcze i polityczne kraju. W latach 90. znaczną rolę w państwie odgrywały partie odwołujące się do liberalizmu – Kongres Liberalno – Demokratyczny i Unia Wolności.

Konserwatyzm Narodził się na przełomie XVIII i XIX wieku, a twórcą uznaje się Edwarda Burke’a; Jako pierwszy pojęcia „konserwatyzm” użył w 1820 roku René Chateaubriand; Rozwój w I poł. XIX wieku na skutek polemiki z liberalizmem i kapitalizmem; Renesans myśli konserwatywnej – w latach 70. XX wieku w USA oraz Wielkiej Brytanii i Niemczech (neokonserwatyzm);

Założenia konserwatyzmu Pesymistyczna wizja człowieka skażonego złem (zła w człowieku nie można przezwyciężyć); Społeczeństwo jako ograniczona całość Społeczeństwo jest zorganizowane hierarchiczne a istnienie warstw jest sprawą naturalną Najwyższą wartością – tradycja; Gwarancją ładu jest istnienie silnego państwa, a władza w państwie powinna należeć do elit; Obrona wartości prywatnej;

Konserwatywni politycy 1. Winston Churchill Charles De Gaulle Margaret Thatcher Ronald Regan

Konserwatyzm w Polsce Narodził się w I poł. XIX wieku (Adam Jerzy Czartoryski, Aleksander Wielopolski); Lata 60. XIX wieku – „stańczycy” – sprzeciw wobec powstań, poparcie dla katolicyzmu; Okres PRL – u nie sprzyjał rozwojowi myśli konserwatywnej; Okres po 1989 r. – do ideologii konserwatywnej odwoływało się kilka partii politycznych – Unia Polityki Realnej, Partia Konserwatywna, ale nie odnosiły one większych sukcesów;

Nauka społeczna Kościoła Nawiązuje do nauk moralnych i religijnych aspektów życia społeczeństwa; a jako doktryna rozwinęła się w XIX wieku; Przełomowe znaczenie miała wydana przez Leona XIII encyklika „Rerum Novarum” krytykująca zarówno system liberalny jak i socjalistyczny; Istotne znaczenie miał Sobór Watykański II (1962-65) – zaakceptował demokrację, odrzucił dyktaturę, głosił konieczność walki z ubóstwem, nietolerancją oraz ochronę praw człowieka;

Założenia NSK Człowiek jako istota wyjątkowa ze względu na swą istotę duchową; Podkreślenie godności osoby ludzkiej; Zasada dobra wspólnego i solidaryzmu społecznego; Opowiadanie się za zmianami ewolucyjnymi, nie rewolucyjnymi; Państwo powinno ingerować gdy jednostka nie radzi sobie z jakimś zadaniem; Poparcie dla gospodarki rynkowej oraz podkreślenie rangi pracy i do godnego jej opłacania;

Papieże – twórcy NSK Leon XIII Jan XXIII Paweł VI Jan Paweł II

SOCJALDEMOKRACJA Wywodzi się od ruchu robotniczego powstałego pod koniec XIX wieku; Po I wojnie światowej nastąpił rozłam w ruchu robotniczym: obóz rewolucyjny (komunistyczny) i reformistyczny (socjaldemokratyczny); Celem socjaldemokracji była walka o budowę „państwa dobrobytu”;

Założenia socjaldemokracji Pozytywna wizja człowieka- pozbawionego wad, dysponującego wielkim potencjałem; Człowiek jest istotą społeczną, realizuje się w pełni tylko jako element społeczeństwa; Społeczeństwo oparte na wartościach takich jak: sprawiedliwość społeczna, równość społeczna, równość wobec prawa; Państwo powinno mieć charakter „opiekuńczy”; Dopuszcza „ingerencję państwa w gospodarkę”

Politycy socjaldemokratyczni Willy Brandt Olaf Palme François Mitterand Tony Blair

Socjaldemokracja w Polsce Polska myśl socjaldemokratyczna rozwinęła się w końcu XIX wieku; 1892 r. – powstała Polska Partia Socjalistyczna (PPS), która w 20-leciu międzywojennym stała się jedną z najważniejszych partii II RP; Ważniejszymi działaczami byli: w okresie międzywojennym: Ignacy Daszyński i Mieczysław Niedziałkowski, natomiast w latach 80. XX wiek, w okresie odrodzenia myśli socjaldemokratycznej – Ryszard Bugaj i Jan Józef Lipski; Od 1989 na scenie politycznej Polski duże znaczenie odgrywają partie socjaldemokratyczne- SLD i Socjaldemokracja RP.

FASZYZM -narodziny faszyzmu związane są z głębokim kryzysem politycznym, gospodarczym, kulturalnym i moralnym w Europie po I wojnie światowej; -faszyzm ma swoje korzenie we Włoszech, a za twórcę uważa się Benito Mussoliniego; Założenia faszyzmu włoskiego rozwinął Adolf Hitler Po II wojnie światowej faszyzm jako ideologia skompromitowana został odrzucony; Do tradycji faszystowskiej odwołują się niektóre ruchy neonazistowskie;

Założenia faszyzmu Człowiek z natury jest zły; pesymistyczna wizja człowieka; Naród jest najwyższą wartością i tylko dobro narodu się liczy; Konieczność stworzenia „nowego człowieka” , który odrzuci dotychczasowe wartości mieszczańskie i zastąpi je heroizmem, odwagą, poświęceniem; Naród dzieli się na ekipę rządzącą i rządzonych; Kult państwa, kult wodza; Państwo ma charakter totalitarny Naczelną rolę w państwie odgrywa masowa partia faszystowska; Silny interwencjonizm państwa w gospodarkę;

Twórcy ideologii faszystowskiej Benito Mussolini Adolf Hitler Alfred Rosenberg Oswald Mosley

KOMUNIZM - Twórcami są dwaj filozofowie – Karol Marks i Fryderyk Engels, którzy w 1848 r. opublikowali „Manifest komunistyczny” zawierający podstawy nowej ideologii; Poglądy zmodyfikował Włodzimierz Iljicz Ulianow - Lenin wprowadzając założenie totalitarnej dyktatury partii komunistycznej (marksizm-leninizm); Marksizm –leninizm oficjalnie zaczął funkcjonować w 1917 po wygranej rewolucji przez bolszewików; w wyniku ich działań powstało pierwsze państwo komunistyczne – Rosja Radziecka (ZSRR); Po II wojnie światowej komunizm przyjęły inne państwa –np. Chiny, Kuba itd. Po upadku ZSRR upadła ideologia komunistyczna ( lata 80. i 90. XX wieku), niemniej niektóre państwa nadal odwołują się do wybranych założeń komunistycznych

Założenia komunizmu wizja człowieka – człowiek jest częścią natury, a od pozostałych istot różni się posiadaniem świadomości; człowiek jest istotą społeczna a społeczeństwo go kształtuje; to co kształtuje człowieka najbardziej jest praca; wizja społeczeństwa – społeczeństwo składa się z 2 przeciwstawnych klas, które wzajemnie się zwalczają; społeczeństwo powinno być bezklasowe a powstać musi w wyniku rewolucji; najważniejsza zasada – równość wszystkich ludzi; Wizja państwa – państwo narzędziem ucisku klas pracujących; ustrój powinien opierać się na zasadzie dyktatury proletariatu; Wizja gospodarki – likwidacja własności prywatnej i wprowadzenie własności kolektywnej; państwo powinno kontrolować gospodarkę (gospodarka centralnie sterowana);

Nurty komunizmu Stalinizm – możliwość budowy komunizmu w jednym kraju, zaostrzenie walki klas, co usprawiedliwia wprowadzanie czystek i terroru; Maoizm- brak akcentacji roli partii komunistycznej; rewolucję powinni rozpocząć chłopi; Trockizm – sprzeciwiał się stalinizmowi, rządom jednej partii; rewolucja powinna mieć skalę światową; Eurokomunizm – nowoczesna forma komunizmu powstała w latach 70. XX wieku, odrzuca tezy marksizmu-leninizmy, dopuszcza demokrację; zbliżony ideologicznie do socjalemokracji;

Komunizm w Polsce Międzynarodowa Socjalno-Rewolucyjna Partia Proletariat zał. Przez Ludwika Waryńskiego (1882) Przedwojenny SDKPiL Po I wojnie światowej SDKPiL połączył się z PPS w wyniku czego powstała KPP – Komunistyczna Partia Polski ( zlikwidowana przez Stalina w 1937 r.) 1948 PPS połączył się z PPR w wyniku czego powstała PZPR – Polska Zjednoczona Partia Robotnicza, która sprawowała władzę do 1989r.

Ideolodzy komunizmu

AGRARYZM -narodził się w Niemczech w II poł. XIX wieku; główny teoretyk – Gustaw Ruhland; Oficjalna doktryna partii chłopskich główne założenie- najwyższą wartością jest ziemia, a rozwój gospodarki powinien opierać się na rolnictwie; Agraryzm odrzuca kapitalizm i socjalizm Państwo jako dobro wspólne; podkreśla patriotyzm i szacunek do demokracji kult ziemi i szacunek do przyrody – prekursorzy ekologizmu W Polsce agraryzm był domena partii ludowych (np. PSL) – głównym polskim ideologiem był Stanisław Miłkowski

ANARCHIZM Powstał w XIX wieku; jako pierwszy tego pojęcia użył Pierre-Joseph Proudhon; Rozkwit przypadł na przełom XIX i XX wieku; Najwyższą wartością jest wolność, więc trzeba odrzucić to co ją ogranicza , m.in. autorytety; Największym zagrożeniem jest państwo, dlatego jego struktury powinny zostać zlikwidowane; w jego miejsce powinny powstać dobrowolne stowarzyszenia i wspólnoty; Typy anarchizmu: Syndykalistyczny – świat powstały w oparciu o dobrowolne stowarzyszenia Indywidualistyczny – pozbawienie jakichkolwiek form przymusu – nawet rodziny; Komunistyczny – łączył idee anarchizmu z komunizmem; W Polsce anarchizm nigdy nie cieszył się popularnością; na przełomie XIX i XX w. anarchizm głosił Edward Abramowski;

EKOLOGIZM Narodziny ekologizmu wyznacza się na lata 70. XX wieku; powstała w oparciu o wyniki badań nad stanem środowiska naturalnego; Naczelne pojęcie – przyroda, ma ona najwyższą wartość i dlatego powinna zostać pod ochroną; Odrzucenie antropocentryzmu- człowiek jako istota agresywna, niszcząca naturalne środowisko – ekolodzy propagują typ człowieka spokojnego, wrażliwego, szanującego przyrodę; Idea zrównoważonego rozwoju – łączenie zaspokajania potrzeb człowieka z ochroną środowiska naturalnego ( np. odnawialne źródła energii); przedstawiciele ekologizmu: Murray Bookchine, Andre Gorz, Ivan Illich.

NACJONALIZM Narodził się w XIX wieku Twórcami byli nacjonalistyczni działacze różnych państw (m.in. G. Mazzini, T. Masaryk, R. Dmowski); Najwyższą wartością jest naród, a dobrem nadrzędnym jest dobro narodu; Idea solidaryzmu społecznego jako podstawa życia społecznego; Silne państwo, którego celem jest ochrona interesów narodu; W Polsce nacjonalizm miał bardzo wielu zwolenników, zwłaszcza po 1918 r, kiedy Polacy odzyskali swoje państwo. Czołowym nacjonalistą polskim był lider ENDECJI – Roman Dmowski; stworzył on podwaliny nacjonalizmu obronnego (w odróżnieniu od nacjonalizmu niemieckiego jako agresywnej formy); W okresie międzywojennym nacjonalistyczne podejście miały takie partie jak Stronnictwo Narodowo-Demokratyczne, Stronnictwo Narodowe i Obóz Wielkiej Polski;

PACYFIZM Narodził się w pocz. XIX wieku Pacyfizm potępia wszystkie wojny bez względu na ich przyczynę i charakter Wartością nadrzędna jest pokój Zagrożeniem są wszelkie postawy agresywne, a zmiany społeczne powinny zachodzić w sposób pokojowy Główny ideolog – Mahatma Gandhi

FEMINIZM Powstał w latach 60. XX wieku i nawiązywał do ruchów emancypacyjnych z przełomu XIX i XX wieku; Początkowo obraca się wokół problemu braku praw politycznych dla kobiet Feminizm postuluje likwidacje struktur patriarchalnych społeczeństw; Zakłada walkę z wszelkimi formami dyskryminacji kobiet (religijna, zwyczajowa, polityczną itd.) Idea równości kobiet;

POPULIZM Narodził się w 1 poł. XIX wieku, a szczytowy okres nastąpił w latach 30. XX wieku w Ameryce Płd. Głowna cecha – idealizacja ludu Celem działalności politycznej powinno być dobro ludu; Populizm odnosi się wrogo do wszelkich elit i budowania hierarchii społecznej; Na czele stoli przywódca który doskonale rozumie lud, zna jego oczekiwania i potrafi je zrealizować; Przykłady: Juan Peron – Argentyna, ruch „Solidarność” w Polsce;