Batat – wilec ziemniaczany, słodki ziemniak Gr. II

Systematyka botaniczna Rodzina – powojowate (Convolvulaceae Juss.) Rodzaj – wilec (Ipomoea L.) Gatunek - wilec ziemniaczany (Ipomoea batatas L. Poir)

Wilec ziemniaczany Gatunek byliny należący do rodziny powojowatych, znany pod nazwami: batat, patat lub słodki ziemniak. Pochodzi z Ameryki Południowej i Środkowej. Nie jest znany w dzikim stanie, jest natomiast popularny w uprawie w całej strefie tropikalnej.

Morfologia Łodyga – płożąca, ukorzeniająca się w węzłach, silnie rozgałęziona, często mięsista o długości do 5 m. Liście – skrętoległe, ogonkowe i bardzo zmienne. Od głęboko siecznych, z 3 lub większą liczbą klap i z nasadą sercowostrzałkowatą, do jajowatych z prostą nasadą. Osiągają 4-15 cm długości i 3-11 cm szerokości.

Kwiaty - duże, o długości korony 3-7 cm, zebrane są po 3-4 w kątach liści. Działki kielicha do 1 cm długości, zaostrzone. Korona dzwonkowata lub lejkowata, na zewnątrz jasnoniebieska lub fioletowa, w gardzieli ciemniejsza. W uprawie często nie zakwitają. Owoce - jajowate torebki z dużymi, ciemnymi nasionami, rzadko się zawiązują. Część podziemna - jadalne bulwy  korzeniowe osiągające wagę do 3 kg. Mają biały, różowy lub czerwony miąższ.

Rozwój i rozmnażanie Rozmnażanie Wilce rozmnażać można poprzez bulwy lub wierzchołkowe sadzonki pędowe. Drugi sposób jest trudniejszy, wymaga bowiem utrzymywania wyższej temperatury (najlepiej 25°C) i wilgotności powietrza na poziomie 70%, aby sadzonki się ukorzeniły.

Uprawa Roślina powszechnie uprawiana w strefie międzyzwrotnikowej, na obszarach o wilgotnym i ciepłym klimacie.

Stanowisko Latem stanowisko powinno być słoneczne lub półcieniste. Warto jednak uważać na bardzo mocne nasłonecznienie, ponieważ powoduje ono szybką utratę wilgoci oraz może powodować poparzenia liści. Roślinę zimujemy w temperaturze 10-20°C. W zależności od temperatury opadają wszystkie liście lub tylko ich część. Nowe pojawiają się zazwyczaj w kwietniu. Wilec ziemniaczany znosi krótkotrwałe spadki temperatury do 0°C.

Podlewanie Latem należy zwrócić uwagę, aby podłoże było stale jednakowo wilgotne. Wilec, który wykształca duże, miękkie liście, ma pod tym względem duże wymagania. Przesuszenie gleby sprawia, że liście szybko usychają. Z drugiej strony trzeba także uważać, aby bulwy nie stały w wodzie, ponieważ zaczną gnić. Zapotrzebowanie na substancje odżywcze jest średnie. Roślinę nawozimy od marca do września co 7-10 dni nawozem wieloskładnikowym. Zimą ograniczamy podlewanie.

Przycinanie Wszystkie zbyt długie pędy można w każdej chwili skrócić. Zimą warto usuwać obumarłe części rośliny. Podłoże Bulwy sadzimy na przełomie marca i kwietnia. Ziemia powinna być żyzna, luźna i lekka. Można użyć dobrej jakości ziemi kwiatowej. Warto zastosować domieszkę materiałów poprawiających przepuszczalność substratu (np. keramzyt czy żwir).

Najczęstsze problemy w uprawie Latem mogą pojawić się mączliki. Ponadto wilcom zagrażają wciornastki i przędziorki. Złe warunki uprawy sprzyjają pojawieniu się chorób grzybowych takich jak czarna zgnilizna. Zbyt obfite podlewanie powoduje gnicie bulw i w rezultacie zamieranie rośliny.

Wartości odżywcze Jadalna część bulwy zawiera około 27,2-30,8% suchej masy w tym: ok. 1,7% białka, 1,1% włókna, 0,6% tłuszczu, 26,6% węglowodanów (w tym ok. 19% skrobi), 0,9% błonnika, 1,1% substancji mineralnych, witaminy: B1, B2, PP, C oraz b-karoten, witamina C w bulwach wynosi ok. 23 mg/100 g świeżej masy, cukru (ok. 2,8%).

Liście batata zawierają około 12,2% suchej masy, w tym: ok. 4% białka, witaminy z grupy B, b-karoten oraz wit. C (ok.11 mg/100 g świeżej masy), znaczne ilości soli mineralnych, zwłaszcza wapnia fosforu i potasu. Ich wartość energetyczna stanowi tylko ok. 35 kcal. Stąd też w wielu krajach spożywa się je.

Bataty- właściwości Podstawowym elementem zdrowotnym batatów są białka, które posiadają właściwości antyoksydacyjne. Oznacz to że są idealną bronią w walce z wolnymi rodnikami- to wszystko za sprawą glutationu, który przez aktywację wdraża system czyszczenia organizmu z szkodliwych związków. Bataty jak wykazały badania są bardzo bogate w błonnik, witaminę A-występującą w postaci beta-karotenu, witaminę C oraz mangan, potas, miedź, żelazo czy witaminy z grupy B. Bataty są szczególnie zalecane osobom cierpiącym na choroby układu krążenia, raka jelita cienkiego czy raka okrężnicy. Składniki z batatów oprócz funkcji antyoksydacyjnej wspomagają system odpornościowy. Chronią przed astmą, osteoporozą czy reumatoidalnym zapaleniem stawów. 

Odmiany Istnieją dwie główne odmiany batatów: słodka i gorzka. Słodka odmiana jest smaczna, z tego powodu często jej uprawy są niszczone przez insekty i dzikie zwierzęta. Natomiast odmiana gorzka jest trująca, dlatego też nie jest jadana przez szkodniki. Aby była jadalna dla ludzi, najpierw trzeba obrać bulwę ze skóry, w której jest najwięcej toksyn, a następnie wystawić na tacy na działanie promieni słonecznych. Pod wpływem słońca toksyny z pozostałej części bulwy zostaną usunięte. Taca jest potrzebna po to, żeby z bulwy wypłynęła część soków (teraz zdatnych do picia).

Zastosowanie Wykorzystuje się je w sztuce kulinarnej podobnie jak ziemniaki, w formie gotowanej lub pieczonej. Można z nich zrobić frytki, dodać do potrawki, przyrządzić puree, dodawać do ciast, racuchów i pikantnych sufletów.

Bataty wykorzystuje się również do produkcji spirytusu, wódki, skrobi, a także mąki, krochmalu i płatków. Po pokrojeniu na plastry, wysuszeniu na słońcu i zmieleniu z batatów otrzymuje się mąkę, która nadaje się do spożycia przez długi czas. W Indonezji, przed suszeniem bataty moczy się w słonej wodzie przez około godzinę po to, aby zapobiec rozwojowi mikroorganizmów. Mąkę wykorzystuje się jako polepszacz ciastaw produkcji chleba i jako stabilizator w produkcji lodów. Bataty, podobnie jak ziemniaki, są surowcem do produkcji chipsów, obecnie popularnych w krajach Azji. W Chinach popularne są chipsy pokrywane cukrem, w Stanach Zjednoczonych solone, natomiast w Bangladeszu aprobatę konsumentów uzyskały chipsy przyprawiane pieprzem cayenne i kwaskiem cytrynowym.

Shochu W Japonii, skrobia z batatów jest także wykorzystywana do produkcji destylowanych napojów alkoholowych o nazwie shochu. Proces produkcyjny jest bardzo podobny do produkcji whisky z tą różnicą, że koji –odpowiednik słodu w produkcji whisky otrzymuje się poprzez zaszczepienie parowanego ryżu, moczonego w wodzie przez dobę, grzybami pleśniowymi Aspergillus kawachii i dwudniową inkubację w 35 do 37°C. Następnie koji miesza się z roztworem skrobi i drożdżami w celu scukrzenia skrobi i fermentacji. W ostatnim etapie destyluje się filtrat.

Bataty koło domu Bataty uprawia się także jako roślinę ozdobną, zyskują one popularność jako roślina tła, czyli dodatek do kompozycji balkonowo-tarasowych. Bywa też sadzony pojedynczo, gdyż jest efektowny i szybko rośnie. Na polski rynek trafił około trzech lat temu. Rozmnaża się je przez wysiew nasion, przez podział bulw oraz sadzonki wierzchołkowe. 

W Polsce dostępnych jest na rynku sześć jego odmian ogrodowych: 'Light Green' — liście jasno żółtozielone, trójklapowe, w zarysie trójkątne (fot. 1); 'Bronze' — liście kształtem podobne do tych u poprzedniej odmiany, ale barwy miedzianobrązowej (fot. 2).

'Purple' — liście jak u 'Bronze', ale ciemnopurpurowe, z wyraźnym żyłkowaniem (fot. 1).  'Red' — liście ciemnoczerwonopurpurowe (fot. 2). 'Margerite' — liście jasnozielone (fot. 3, po prawej), trójkątne, całobrzegie o sercowatej nasadzie i ostrym wierzchołku (w katalogach odmiana ta bywa umieszczana pod nazwą 'Gelb');. 'Blocky' — liście pięcioklapowe, fioletowo-zielone (fot. 3), od spodu fioletowe. 

Bibliografia Banasiak A.,: Ogród wita Pismo Ogrodu Botanicznego. Wrocław 2010 Uniwersytetu Wrocławskiego Podbiełkowski Z.,: Słownik roślin użytkowych. Warszawa: PWRiL, 2003 Rohwer J.G.,: Atlas roślin tropikalnych. Warszawa: Horyzont – Grupa Wydawnicza Bertelsmann Media Sp z o.o., 2002