Mobbing jako problem społeczny na podstawie badań CBOS-u oraz badań specyfiki i skali mobbingu uczelnianego w Polsce. Konsekwencje mobbingu uczelnianego dla rozwoju wiedzy naukowej. 58 Seminarium Interdyscyplinarne u Koźmińskiego Katedra Nauk Społecznych Dr Piotr Pilch

Definicje mobbingu Psychologiczne Socjologiczne W kontekście zagrożeń w miejscu pracy Prawne

Definicja mobbingu - psychologiczna Mobbing jest przemocą psychologiczną, zachodzącą pomiędzy, co najmniej dwoma partnerami interakcji społecznej, systematycznie i celowo kierowaną przez prześladowcę (rzadziej prześladowców) przeciw ofierze (rzadziej ofiarom) w powtarzających się napaściach werbalnych i behawioralnych.

Definicja mobbingu - psychologiczna Jest to zjawisko głównie subiektywne, a jego skutkiem jest obiektywnie zauważalna psychiczna destabilizacja ofiary, poczucie krzywdy i absurdu oraz przeżywanie silnego stresu psychicznego. Mobbing jest procesem: systematycznie, w miarę eskalacji prześladowań, maleje u ofiary poczucie własnej wartości oraz kompetencji zawodowych i społecznych wraz ze wzrostem poczucia bezradności (Durniat, 2008).

Definicja mobbingu - socjologiczna Psychologiczna agresja będącą konsekwencją działań częściej podejmowanych raczej przez grupę osób niż jednostkę w stosunku do określonej osoby. Mobbing jest ekstremalnym typem stresu społecznego w pracy (Zapf, 1999). Zjawisko społeczne prowadzące do eskalacji konfliktu (Zapf i Gross, 2001).

Definicja mobbingu – w kontekście zagrożeń w miejscu pracy Powtarzalne, nieuzasadnione zachowania skierowane przeciwko pracownikowi, lub grupie pracowników, które stwarzają zagrożenie jego/ich zdrowia i bezpieczeństwa Zachowania, które świadoma i rozsądna osoba, biorąc pod uwagę wszystkie okoliczności, identyfikuje, jako spychające ją do roli ofiary, poniżające i naruszające jej godność.

Definicja mobbingu – w kontekście zagrożeń w miejscu pracy Zachowania te obejmują działania pojedynczych osób lub grup, jak również system pracy, który może być wykorzystywany, jako narzędzie wiktymizujące pracownika, poniżające i uwłaczające jego godności. (Europejska Agencja Bezpieczeństwa i Zdrowia w Pracy za Merecz, Mościcka i Drabek, 2005).

Definicja mobbingu - prawna Mobbing oznacza działania lub zachowania dotyczące pracownika lub skierowane przeciwko pracownikowi, polegające na uporczywym i długotrwałym nękaniu lub zastraszaniu pracownika, wywołujące u niego zaniżoną ocenę przydatności zawodowej, powodujące lub mające na celu poniżenie lub ośmieszenie pracownika, izolowanie go lub wyeliminowanie z zespołu współpracowników. (Dz.U. nr 213, poz. 2081 w art. 943 k.p. – 14 listopada 2003 – 4 państwo europejskie, które wprowadziło do swojego ustawodawstwa pojęcie mobbingu i przepisy antymobbingowe).

Mobbing - oddziaływania zaburzające możliwości komunikowania się 1. Ograniczanie przez przełożonego możliwości wypowiadania się 2. Stałe przerywanie wypowiedzi 3. Ograniczanie przez kolegów możliwości wypowiadania się. 4. Reagowanie na uwagi krzykiem lub głośnym wymyślaniem i pomstowaniem 5. Ciągłe krytykowanie wykonywanej pracy 6. Ciągłe krytykowanie życia prywatnego 7. Napastowanie przez telefon 8. Ustne groźby i pogróżki 9. Groźby na piśmie 10. Ograniczanie kontaktu przez poniżające, upokarzające gesty i spojrzenia 11. Różnego rodzaju aluzje, bez jasnego wyrażanie się wprost

Oddziaływania zaburzające stosunki społeczne 12. Unikanie przez przełożonego rozmów z ofiarą 13. Nie dawanie możliwości odezwania się 14. W pomieszczeniu, gdzie ofiara pracuje, przesadzenie na miejsce z dala od kolegów 15. Zabronienie kolegom rozmów z ofiarą 16. Traktowanie “jak powietrze”

Działania mające na celu zaburzyć społeczny odbiór osoby 17. Mówienie źle za plecami danej osoby 18. Rozsiewanie plotek 19. Podejmowanie prób ośmieszenia 20. Sugerowanie choroby psychicznej 21. Kierowanie na badanie psychiatryczne 22. Wyśmiewanie niepełnosprawności czy kalectwa 23. Parodiowanie sposobu chodzenia, mówienia lub gestów w celu ośmieszenia osoby 24. Nacieranie na polityczne albo religijne przekonania

Działania mające na celu zaburzyć społeczny odbiór osoby 25. Żarty i prześmiewanie życia prywatnego 26. Wyśmiewanie narodowości 27. Zmuszanie do wykonywania prac naruszających godność osobistą 28. Fałszywe ocenianie zaangażowania w pracy 29. Kwestionowanie podejmowanych decyzji 30. Wołanie na ofiarę używając sprośnych przezwisk lub innych, mających ją poniżyć wyrażeń 31. Zaloty lub słowne propozycje seksualne

Działania mające wpływ na jakość sytuacji życiowej i zawodowej 32. Nie dawanie ofierze żadnych zadań do wykonania 33. Odbieranie prac, zadanych wcześniej do wykonania 34. Zlecanie wykonania prac bezsensownych 35. Dawanie zadań poniżej jego umiejętności 36. Zarzucanie wciąż nowymi pracami do wykonania 37. Polecenia wykonywania obraźliwych dla ofiary zadań 38. Dawanie zadań przerastających możliwości i kompetencje ofiary w celu jej zdyskredytowania

Działania mające szkodliwy wpływ na zdrowie ofiary 39. Zmuszanie do wykonywania prac szkodliwych dla zdrowia 40. Grożenie przemocą fizyczną 41. Stosowanie niewielkiej przemocy fizycznej 42. Znęcanie się fizyczne 43. Przyczynianie się do ponoszenia kosztów, w celu zaszkodzenia poszkodowanemu 44. Wyrządzanie szkód psychicznych w miejscu zamieszkania lub miejscu pracy ofiary 45. Działania o podłożu seksualnym

Działania mobbingowe – wyniki badania (Kisiel-Dorohnicki, 2009) Zachowanie mobbingowe % Ograniczanie możliwości wyrażania własnego zdania 53 Oczernianie za plecami 42 Głośne upominanie 40 Krzyczenie 38 Permanentne przerywanie wypowiedzi 33 Rozgłaszanie plotek, pomówień, wyśmiewanie 31 Kwestionowanie kompetencji 27 Krytyka życia prywatnego i pracy 24 Zlecania zadań poniżej kwalifikacji Wyrządzanie krzywdy mającej wpływ na efekt finansowy Zlecanie zadań skrajnie różnych, niepowiązanych ze sobą 22 Kwestionowanie decyzji Zmuszanie do wyczerpującej pracy

Opis badań Badanie pierwsze – Szykany w miejscu pracy Badanie drugie Reprezentatywna próba losowo-adresowa dorosłej ludności Polski, „Aktualne problemy i wydarzenia” (144), 10-13 maja 2002 (N=1047). Badanie drugie Reprezentatywna próba losowo-adresowa dorosłej ludności Polski Badanie „Omnibus”, 14–21 maja 2013 roku (N=1072).

Informacja o badaniu drugim Prezentowane badanie z 2013 roku jest rezultatem umowy o współpracy między Fundacją CBOS a Akademią Leona Koźmińskiego. Umowa ta umożliwia studentom ALK systematyczny udział w badaniach opinii publicznej, realizowanych na reprezentatywnych próbach dorosłej ludności kraju. Studenci przygotowują projekty bloków pytań na wybrane przez siebie tematy, a następnie opracowują wyniki badania. Możliwość uczestnictwa w badaniach stanowi element studiów na ALK unikalny w skali nie tylko polskiej, ale i światowej. Badania zostały zaprojektowane i opracowane w ramach studiów socjologicznych na ALK, pod kierunkiem prof. dr hab. Krzysztofa Zagórskiego.

Szykany w miejscu pracy Dlaczego „szykany” a nie „mobbing” 2002 wyraziste – łatwo uchwytne (poznawcza dostępność) przykłady z prasy molestowanie seksualne Pytania o: zasięg charakter sprawców i ofiary

Respondenci Badanie pierwsze – aktywni zawodowo pracownicy najemni Pracownicy najemni, na podstawie umowy o pracę 35% ogółu badanych N=369 osób Badanie drugie Pracownicy zatrudnieni w pełnym wymiarze godzin (bez właścicieli i współwłaścicieli prywatnych i rolników indywidualnych) 36% ogółu badanych N=387 osób

Samopoczucie w miejscu pracy

Poczucie szykanowania przez przełożonego CZY W CIĄGU OSTATNICH PIĘCIU LAT ZDARZYŁO SIĘ, ŻE BYŁ(A) PAN(I) W PRACY SZYKANOWANY(A) PRZEZ SWOJEGO KIEROWNIKA LUB KIEROWNICZKĘ (PRZEŁOŻONEGO CZY PRZEŁOŻONĄ), SZEFA? 2002 2013 Tak, ale rzadko lub tylko raz 8% Tak, często 5% Tak, ale rzadko lub tylko raz 12% Tak, często 5%

Poczucie szykanowania przez współpracowników CZY W CIĄGU OSTATNICH PIĘCIU LAT ZDARZYŁO SIĘ, ŻE BYŁ(A) PAN(I) W PRACY SZYKANOWANY(A) PRZEZ KOLEGÓW, KOLEŻANKI, WSPÓŁPRACOWNIKÓW, INNYCH PRACOWNIKÓW? 2002 2013 Tak, ale rzadko lub tylko raz 5% Tak, często 1% Tak, ale rzadko lub tylko raz 4% Tak, często 2%

Opinie o miejscu pracy - poczucie szykanowania przez przełożonych Czy w Pana(i) miejscu pracy zdarzały się, czy też nie, takie sytuacje, że pracownicy byli niewłaściwie traktowani, tzn. szykanowani: przez swoich przełożonych, szefów? 2002 2013 Tak, ale rzadko lub tylko raz 22% Tak, często 8% Tak, ale rzadko lub tylko raz 20% Tak, często 12%

Opinie o miejscu pracy - poczucie szykanowania przez współpracowników Czy w Pana(i) miejscu pracy zdarzały się, czy też nie, takie sytuacje, że pracownicy byli niewłaściwie traktowani, tzn. szykanowani: przez koleżanki, kolegów, współpracowników? 2002 2013 Tak, ale rzadko lub tylko raz 16% Tak, często 5% Tak, ale rzadko lub tylko raz 10% Tak, często 2%

Wnioski porównawcze z badań 2002 / 2013 Doświadczanie mobbingu ze strony przełożonego ze strony współpracowników brak istotnych statystycznie różnic Postrzeganie środowiska pracy mobbing ze strony przełożonych - spadek mobbing ze strony współpracowników – wzrost!

Rodzaje mobbingu Typ mobbingu charakterystyka Kryterium obciążenia pracą Czynny przeciążanie zadaniami i odpowiedzialnością Bierny pozbawianie zadań i odpowiedzialności Kryterium roli pracodawcy Bezpośredni pracodawcy pracodawca sam podejmuje czynności poniżające pracownika Pośredni pracodawcy zaniechanie przez pracodawcę pewnych czynności, których dokonanie mogłoby zapobiec wystąpieniu mobbingu w miejscu pracy Kryterium charakteru komunikacji Bezpośredni pracownika pracownik sam podejmuje czynności poniżające pracownika Pośredni pracownika pracownik skłania inne osoby do podjęcia działań mobbingowych Kryterium kierunku komunikacji Horyzontalny między współpracownikami Wertykalny w dół działania bezpośredniego przełożonego wobec podwładnego Wertykalny w górę podwładny lub grupa podwładnych prześladuje przełożonego Lateralny prześladowanie przez osobę lub grupę osób będących członkami organizacji, ale nie będących w pionowej lub poziomej zależności służbowej Mieszany działania przełożonego i współpracowników Kryterium liczby osób komunikujących się Diadyczny relacje mobbingowe między parą osób – agresor i ofiara Triadyczny relacje mobbingowe między trzema osobami – agresor i ofiary lub agresorzy i ofiara Grupowy działania stosowane przez grupę wobec jednostki lub grupy

Mobbing horyzontalny i wertykalny I Badani, którzy byli (w swoim odczuciu) szykanowani przez innych pracowników , w większości (blisko 60%) byli także nękani przez zwierzchników . Odwrotny związek występuje znacznie rzadziej, ponieważ tylko jedna czwarta szykanowanych (26%) przez przełożonych  doznała tego również ze strony współpracowników (w obu przypadkach traktujemy łącznie odpowiedzi „tak, często” i „tak, ale rzadko lub tylko raz”).

Mobbing horyzontalny i wertykalny II Analogicznie jest przy odpowiedzi tylko „tak, często”, ponieważ respondenci, którzy byli szykanowani przez innych pracowników , w zdecydowanej większości (ponad 80%) byli także nękani przez zwierzchników . Tu także odwrotny związek występuje znacznie rzadziej – ponad 1/3 (37%) szykanowanych przez przełożonych  doświadczyła tego również od współpracowników .

   2002/2013 Czy w ostatnich pięciu latach zdarzyło się Panu(i) w pracy, że: Wskazania pracowników (N=371) Wskazania pracowników (N=387) tak, często tak, ale rzadko lub tylko raz tak, ale rzadko lub tylko raz w procentach - zmuszano Pana(ią) do zostawania po godzinach, mimo że nie było to konieczne, lub nie zapłacono za tę pracę 11 13 7 - odmawiano Panu(i) urlopu, nie pozwalano na zwolnienia - choć inni nie mieli takich kłopotów  6 10 2 14 - straszono Pana(ią) lub szantażowano zwolnieniem z pracy 3 8 - był(a) Pan(i) obiektem złośliwych uwag, docinków, niewybrednych żartów ze strony szefa, tzn. Pana(i) przełożonych 4 1 - bez uzasadnionego powodu pozbawiono Pana(ią) nagrody lub premii 6 - powierzano Panu(i) zadania, do których wykonania nie był(a) Pan(i) przygotowany, a następnie krytykowano ich wykonanie 9 - ukarano Pana(ią) za coś nie wysłuchawszy Pana(i) wyjaśnień - wyznaczano Panu(i) nierealnie krótkie terminy wykonania zadań i karano za niewywiązywanie się z nich - był(a) Pan(i) publicznie (w obecności kolegów, koleżanek, klientów lub podwładnych) krytykowany(a), poniżany(a) lub ośmieszany(a) 0,2 - w imię lojalności wobec firmy lub przełożonych zmuszano Pana(ią) do donoszenia na kolegów czy koleżanki 0,7 - mówiono Panu(i), że jest Pan(ią) osobą konfliktową, o trudnym charakterze - ukarano Pana(ią) za to, że składał(a) Pan(i) skargi na coś, dochodził(a) swoich praw 1,5 - był(a) Pan(i) obiektem niechcianych, niewłaściwych zachowań, żartów lub propozycji o charakterze seksualnym

Samopoczucie szykanowanych przez przełożonych – w ogóle oraz często

Samopoczucie szykanowanych przez współpracowników – w ogóle

Wnioski natury praktycznej I Mobbing wkracza na arenę: Wejście do publicznego dyskursu Atrakcyjny temat dla mass mediów Wzrost powszechnej świadomości zjawiska „Import” pojęcia wiedza na temat zjawiska uregulowania antymobbingowe Nowa nazwa dla starych zjawisk: - Uspójnienie i uwspólnienie percepcji - Jednoznaczna ocena moralna

Wnioski natury praktycznej II Uwrażliwienie pracowników i pracodawców Rola działów HR Akcja informacyjna Otwarcie kanałów komunikacji Kodeksy etyczne Orzeczenia sądów Relacje praktyki i nauki Mobbing w dyskursie naukowym Artykuły teoretyczne Prace badawcze Publikacje książkowe Konferencje interdyscyplinarne Prace dyplomowe

Pytania Dziękuję za uwagę!