(2) Środki odurzające (narkotyki i alkohol) jako czynniki kryminogenne i konsekwencja zaburzonych więzi społecznych Efekty: P_W01: student potrafi wykazać się znajomością pojęć (terminów) służących opisowi zjawiska przestępczości P_W02: student potrafi przedstawić zależności pomiędzy stanem wybranej więzi społecznej a skłonnością osób objętych tą więzią do uwikłania w zjawisko przestępczości

Środki odurzające Substancje psychoaktywne, które ze względu na swe właściwości (chemiczne) są w stanie doprowadzić do zmian strukturalnych lub funkcjonalnych w żywym organizmie, przejawiających się przede wszystkim w zmianach: postrzegania zmysłowego, świadomości, nastroju, zachowania...

Środki odurzające Narkotyki (środki odurzające sensu stricto), np.: morfina, kokaina, amfetamina, haszysz Alkohol Nikotyna Kofeina, teina... Inne substancje wg Ustawy o przeciwdziałaniu narkomanii Prekursor (substancje służące do otrzymywania właściwych środków odurzających) Środek zastępczy (trucizna/środek szkodliwy, używany zamiast lub w takich samych celach, innych niż medyczne, jak środek odurzający): Uwaga - dopalacze!

Uzależnienie Fizyczne (uzależnienie organizmu od substancji): przyjmowany wielokrotnie środek odurzający wywołuje w organizmie zmiany fizjologiczne, stając się istotnym składnikiem procesów metabolicznych; brak tego środka skutkuje głodem narkotycznym (zespołem abstynenckim) - stany niepokoju, depresja - drżenie ciała, bóle mięśni, kończyn, wymioty, zapaść

Uzależnienie Psychiczne koncentracja uwagi na używaniu/zdobywaniu środka z uwagi na jego właściwości (np. wprawianie w stan euforii), ale też dla uniknięcia głodu narkotycznego Społeczne zażywanie „przepustką” do członkostwa, uczestnictwa w grupie [subkulturowej] Krzyżowe (zarazem od narkotyków i alkoholu)

Tolerancja, eskalacja Tolerancja – prowadzi do niej zażywanie niektórych środków odurzających: dodatnia – odczuwane działanie środka jest słabsze przy tej samej dawce; występuje potrzeba jej zwiększenia (opiaty, amfetamina, kokaina, także alkohol) ujemna – aby uzyskać ten sam efekt wystarczy mniejsza dawka (typowe w późniejszych fazach alkoholizmu) Eskalacja – używanie coraz mocniejszych środków

Klasyfikacja środków odurzających (Światowa Organizacja Zdrowia) Opiaty/opoidy (opium, morfina, heroina, kodeina, metadon (methadon); szybko wywołują uzależnienie fizyczne i psychiczne oraz zjawisko tolerancji dodatniej, mają wyraźną dawkę śmiertelną; Barbiturany (pochodne kwasu barbiturowego i barbituropodobne środki nasenne: luminal, relanium); niebezpieczne zwłaszcza przy zmieszaniu z alkoholem, który zresztą do tej grupy jest zaliczany; szybko uzależniają psychicznie, potem także fizycznie

Klasyfikacja środków odurzających (Światowa Organizacja Zdrowia) Amfetamina i jej pochodne (amfetaminy halucynogenne, tzw. ecstasy): szybko wywołują uzależnienie psychiczne i prowadzą do tolerancji dodatniej Kokaina (pochodna liści krzewu koka; podobnie jak amfetamina szybko wywołuje silną zależność psychiczną i tolerancję dodatnią; szczególnie niebezpieczną formą konsumpcji jest palenie tzw. cracku, popularne w USA i Ameryce Płd.

Klasyfikacja środków odurzających (Światowa Organizacja Zdrowia) Khat – wywołuje zależność psychiczną i zjawisko tolerancji dodatniej, nie uzależnia fizycznie; w Polsce prawie niespotykany Inhalanty – substancje syntetyczne, pierwotnie o innym przeznaczeniu (chemia gospodarcza, przemysł i rzemiosło), używane jako substytuty innych środków; mają silne właściwości toksyczne, dlatego są bardzo szkodliwe dla zdrowia (ich wdychanie może wywołać trwałe uszkodzenia mózgu, np. niedotlenienie)

Klasyfikacja środków odurzających (Światowa Organizacja Zdrowia) Cannabis - narkotyk znany pod postacią marihuany, tj. ziela konopi („trawka”) i haszyszu, czyli żywicy konopi; może wywołać lekką zależność psychiczną, nie wywołuje (ponoć) uzależnienia fizycznego; bywa też jednak uznawany za wstęp do narkomanii (wg niektórych badań 90 proc. heroinistów zaczynało od cannabis); Halucynogeny - nie wywołują uzależnienia fizycznego, niekiedy tylko psychiczne (LSD, meskalina, psylocybina)

Klasyfikacja środków odurzających (kryterium szkodliwości) Hard drugs – tzw. twarde środki odurzające (np. heroina i kokaina) Soft drugs – tzw. miękkie środki odurzające (cannabis: marihuana i haszysz)

Klasyfikacja śr. Odurzających (kryterium sposobu działania) Sposób działania narkotyku i związek z przestępczością depresanty Środki redukujące aktywność fizjologiczną i umysłową. Obniżają pobudliwość ośrodkowego układu nerwowego. Zaliczają się do nich: opiaty, barbiturany; podkulturę biorców określa się jako podkulturę wycofania, choć zdarza się, że popełniają oni przestępstwa, aby pozyskać środki na narkotyki halucynogeny Środki zmieniające percepcję, np. LSD, pejotl, meskalina; w stanach psychotycznych zażywający mogą być zdolni do zachowań agresywnych stymulanty Środki pobudzające aktywność organizmu, wśród nich m.in.: kokaina, amfetamina, kofeina; pobudzeni, nerwowi – biorcy są częściej niż inni narkomani zdolni do przestępstw z użyciem przemocy

Narkotyki a przestępczość 1. Kryminalizacja: wyrobu, handlu, posiadania narkotyków... może być całkowita i dotyczyć wszystkich powyższych czynności może być częściowa i dotyczyć np. tylko wyrobu i dystrybucji (zob. Portugalia) może też przewidywać wyjątki w produkcji i dystrybucji (zob. Holandia, Czechy...)

Narkotyki a przestępczość 2. Wpływ środka odurzającego (narkotyku) na możliwość popełnienia przestępstwa innego niż prohibicyjne (związane z kryminalizacją ww. czynności) wpływ bezpośredni (tempore criminis) wpływ pośredni (w grę wchodzi długotrwałe oddziaływanie środka na psychikę i status społeczny potencjalnego sprawcy)

Narkotyki a przestępczość: wpływ bezpośredni 1. Wzmocnienie motywacji do działalności przestępczej; człowiek zażywa, aby: pozbyć się lęku przed podjęciem czynności o charakterze przestępczym (pozbyć się lęku przed ewentualną karą) pobudzić się do działania (zyskać większą sprawność, wydolność – jak w sporcie...)

Narkotyki a przestępczość: wpływ bezpośredni 2. Środek odurzający jako modyfikujący zachowanie; człowiek nie jest świadomy lub ma ograniczoną świadomość wpływu owego środka na zachowanie w postaci: czynnej napaści zabójstwa gwałtu naruszenia porządku publicznego spowodowania wypadku komunikacyjnego

Narkotyki a przestępczość: wpływ bezpośredni 3. Środek odurzający jako bezpośredni motyw czynu przestępczego (przestępstwo związane bezpośrednio z pozyskaniem środka odurz.): kradzież środka odurzającego fałszowanie recept szantażowanie, groźba użycia lub posłużenie się przemocą w celu zdobycia środka odurzającego samowolna produkcja środka, handel, przemyt... 4. Środki odurzające jako rynek będący przedmiotem rywalizacji zorganizowanych grup przestępczych, zabiegów o przychylność osób decyzyjnych, organów ścigania (np. korupcja)

Narkotyki a przestępczość: wpływ pośredni Zależność - najpierw upadek (fizyczny, psychiczny, społeczny), spowodowany używaniem/nadużywaniem środków odurzających, potem (wtórnie) czyny przestępcze Zależność - najpierw (pierwotnie) zachowania przestępne, potem (lub równolegle) używanie środków odurzających Por. do zwyczajów/zasad akademickich

Wiktymogenna funkcja środków odurzających Istnieje związek używania środków odurzających z prawdopodobieństwem stania się ofiarą przestępstwa Siła tego związku zależy od rodzaju środka, właściwości organizmu, okoliczności zewnętrznych (to zresztą zależność uniwersalna) Zob. tzw. tabletka gwałtu

Przestępczość prohibicyjna Od 20 lat lekko rośnie (w ciągu 30 lat jest to jednak już kilkakrotny wzrost) Pojawiły się wyspecjalizowane grupy przestępcze Zmianie uległa struktura spożycia: tzw. polska heroina jest dziś zażywana przez narkomanów starego typu (margines społeczny), młodsi biorą marihuanę, haszysz Polska stała się producentem i eksporterem głównie amfetaminy (w 1/5 zaopatruje Zachód) Przez Polskę wiodą szlaki przemytnicze (heroiny, kokainy) Co prawda zintensyfikowano walkę z przestępczością narkotykową, ale szacuje się, że służby przechwytują zaledwie 10% szmuglowanych i produkowanych środków

Przestępczość pozaprohibicyjna a prohibicyjna Jest trudna do oszacowania, bo policja nie prowadzi statystyk „przestępczości osób uzależnionych” Jest ona zależna od wielu czynników: popytu na określone narkotyki, ich ceny, zamożności społeczeństwa, kraju/kontynentu Np. szacuje się, że kokaina jest na czarnym rynku w Europie ok. 900 razy droższa niż w Ameryce Płd. W Polsce z kolei 1 cm sześc. „kompotu”, czyli tzw. polskiej heroiny kosztuje ok. 8-10 zł Wartość światowego rynku narkotyków szacuje się na ok. 800 mld do 1 bln $

Przestępczość prohibicyjna - krytyka Gangi, kartele, zorganizowana przestępczość - wpływają na władze nawet krajowe (Kolumbia, Meksyk) Naruszenie praw obywatelskich (gdy policja, sądy zyskują zbyt wiele uprawnień) Popycha na drogę przestępstwa (nie dość, że kryminalizuje, to jeszcze zmusza do innych przestępstw) Pogłębia marginalizację osób biorących...

Zwalczanie przestępczości narkotykowej – inne podejście Oczywiście leczenie, aby zredukować skłonność narkomanów do zrobienia wszystkiego, żeby tylko narkotyki posiąść Może temu towarzyszyć legalne udostępnianie narkotyków (na wniosek, receptę lekarza) osobom, które nie są w stanie osiągnąć pełnej abstynencji (zob. W. Brytania, Szwajcaria, Holandia) Metadon – syntetyczny środek zastępczy (kraje jak wyżej), który usuwa objawy abstynenckie, nie powoduje tolerancji dodatniej, lekko odurza

Poszukiwanie złotego środka Polityka „redukcji szkód” (ang. harm reduction) i rozdział dwu obszarów problematyki narkotykowej: podaży i popytu Prohibicję utrzymuje się w odniesieniu do handlu i produkcji zwłaszcza hard drugs, łagodząc w przypadku cannabis Posiadanie niewielkich dawek (np. do 10 gramów), zaspokojenie popytu na własną rękę (bez wprowadzania do obrotu) postuluje się dekryminalizować lub przynajmniej depenalizować

Narkotyki a więzi społeczne Zenon Bober (6LBD), Wykluczeni, zagubieni, znudzeni - portret sięgających po narkotyki i sposoby zapobiegania narkomanii Blisko 80 mln Europejczyków sięgnęło po narkotyki Najczęściej sięgają po nie osoby w wieku 15-34 lata, a zwłaszcza 15-24 lata Częściej zażywają je mężczyźni niż kobiety Pozytywnym zjawiskiem jest to, że spada odsetek zażywających w wieku 15-16 lat Najpopularniejsze: amfetamina, konopie, heroina, ecstasy Rośnie zainteresowanie rekreacyjnym zażywaniem oraz krzyżowym - narkotyki plus alkohol

Narkotyki a więzi społeczne Trzy grupy polskich narkomanów (osób mających styczność z narkotykami) Osoby zażywające tzw. kompot (wyższy wiek, niska pozycja społeczna, niski status materialny, często bezdomni) Młodzi ludzie z marginesu społecznego (z rodzin z marginesu) – często skryminalizowanego Młodzi ludzie z tzw. kultury clubbingu – biorą inne środki niż heroina; to ludzie o względnie wysokiej pozycji społecznej, pracujący, uczący się (z tzw. dobrych domów)

Pojęcie alkoholu (skutki oddziaływania) To substancja prowadząca do upośledzenia wielu wyższych czynności mózgu Można ją uznać za czynnik wyzwalający zachowania agresywne, choć raczej nie samoistnie, lecz w kontekście społeczno-sytuacyjnym W odróżnieniu do narkotyków – w większości państw jest legalną substancją odurzającą Działanie na ośrodkowy układ nerwowy i, w zależności od stężenia alk.: polepszenie samopoczucia, osłabienie samokrytycyzmu spożywającego zakłócenie szybkości reakcji i spostrzegawczości poczucie pewności siebie osłabienie hamulców moralnych zachowania agresywne

Alkohol – wzory spożywania Romański (kraje śródziemnomorskie; dominuje wino) Anglosaski (w Europie Brytyjczycy, Irlandczycy, mieszkańcy krajów germańskich; piwo i drinki) Północno-, środkowo- i wschodnioeuropejski (wódka); zwyczaje jednak się zmieniają, w Polsce pije się dziś dużo więcej piwa niż wódki...

Style picia alkoholu Neurasteniczny – „uspokajający”, tonujący napięcie, odprężający Dionizyjski – wynikający z chęci oderwania się od nużącej rzeczywistości Kontaktywny – „protowarzyski”, ośmielający do kontaktów, przełamywania dystansu międzyludzkiego Heroiczny – dodający odwagi, zapewniający poczucie mocy Samobójczy – to topienie smutków w alkoholu w przekonaniu, że jesteśmy tych smutków/kłopotów współwinni lub że nie potrafimy się z nimi uporać, że na to nie zasługujemy

Alkohol a przestępczość i jej rodzaje Statystyki przestępstw (i to stwierdzonych) dotyczą jedynie tych komunikacyjnych; reszta to szacunki lub tzw. fakty dowodowe (stwierdzone w trakcie śledztwa i stwierdzające, czy sprawca pił przed popełnieniem przestępstwa, czy nie): Wysoki odsetek sprawców Niski odsetek sprawców Zabójstwo Znęcanie się nad najbliższymi Czynna napaść na funkcjonariusza Kradzież mienia Kradzież z włamaniem

Przestępczość a funkcje alkoholu Jako czynnik kryminogenny Prowadzi do przełamania hamulców ludzkich, ułatwia wzrost poziomu agresji, przez co może prowadzić do zachowań przestępczych Jako czynnik wyzwalający Agresja łączy się tu z pewnym stylem życia, w którym alkohol odgrywa istotną rolę jako czynnik umożliwiający pojawienie się wyuczonych wcześniej zachowań agresywnych Jako czynnik wiktymogenny Wielokrotnie, w momencie popełniania czynu zabronionego, pod wpływem alkoholu znajduje się nie tylko sprawca, ale również ofiara dotknięta czynem zabronionym

Nadużywanie alkoholu i jego skutki Zakłócenie normalnego funkcjonowania jednostki w społeczeństwie (niemożność pełnienia wielu ról społecznych) Dysfunkcja rodziny osoby nadużywającej alkohol Problemy z wykonywaną pracą prowadzące często do zwolnienia i niemożności znalezienia innego zatrudnienia Obniżenie poczucia własnej wartości, problemy emocjonalne Powodowana powyższymi czynnikami degradacja społeczna może prowadzić do kolizji z prawem (zwłaszcza przy zdobywaniu środków na alkohol)

Alkohol a kolizja z prawem (modele) Najpierw pojawia się problem alkoholowy, potem następuje wejście na drogę przestępczą Najpierw ktoś robi karierę przestępczą, potem „uderza” w alkohol Nadużywanie alkoholu jest równoczesne ze wstąpieniem na drogę przestępczą I nadużywanie alkoholu, i wejście na drogę przestępczą są efektem czynnika zewnętrznego (środowiska społecznego)

Alkohol a recydywa Wyróżniamy (w nawiązaniu do poprzedniego slajdu): Recydywistów o wczesnym początku karalności (alkoholizm pojawia się po rozpoczęciu „kariery przestępczej” lub równocześnie z nią) Recydywistów o późnym początku karalności (alkohol jest problemem przed wstąpieniem na drogę przestępczą – może stanowić przyczynę zachowań przestępczych)

Podsumowanie: psychotropy a przestępczość Przestępstwa „pod wpływem” (zwane psychofarmakologicznymi) Przestępstwa o charakterze ekonomicznym (związane z koniecznością uzyskania instrumentów [z ich brakiem] niezbędnych do pozyskania środka odurzającego (włamania, także do aptek, kradzieże, rozboje, fałszowanie recept itp.) Przestępstwa związane z łamaniem prawa antynarkotykowego (prohibicyjne) Związane z funkcjonowaniem rynku narkotykowego (np. wojny gangów narkotykowych)