NARODZINY EUROPEJSKIEGO TEATRU

SPIS TREŚCI Geneza teatru – Dionizje Etapy rozwoju teatru Wygląd teatru greckiego Słynni tragicy – autorzy tragedii greckich Aktorzy Widzowie i rola teatru w starożytnej Grecji Struktura tragedii greckiej Test Esc

GENEZA TEATRU Teatr powstał w starożytnej Grecji. Geneza teatru antycznego wiąże się z kultem Dionizosa. Wywodzi się z pieśni pochwalnych, śpiewanych w czasie misteriów dionizyjskich ku czci boga Dionizosa. Rozwinął się około V w. p.n.e. Esc  T

POCZĄTKI ŚWIATA początki słowa Esc 

GRECJA Esc 

DIONIZOS  Dionizos (Dionysus) zwany też Bakchos Według mitologii greckiej bóg winnej latorośli, wina, urodzaju, odradzającej się natury i plonów, ale także narodzin i śmierci Jego kult przywędrował do Grecji ze Wschodu, z Tracji, około VI wieku p.n.e. Dla uczczenia boga, który okazał się tak szczodrym darczyńcą, nauczył ludzi zabawy i wszelkiego użycia, starożytni urządzali dwa razy w roku huczne uroczystości - Dionizje. Początkowo orgiastyczny charakter, z czasem, pod wpływem kultu Apollina – boga poezji, muzyki, sztuk i nauk - uległ on złagodzeniu. Esc 

LEGENDA O DIONIZOSIE Syn Zeusa i śmiertelnej kobiety Semele. Według legendy Semele (za namową Hery) poprosiła Zeusa aby ukazał jej się pod boską postacią, co było dla niej zgubne, zginęła rażona piorunem. Zeus jednak uratował sześciomiesięczny płód, który żył w jej łonie, ponieważ nie nadszedł jeszcze czas porodu. Do tego czasu zaszył je sobie w udzie. Początkowo dał Dionizosa na wychowanie Hermesowi, a potem nimfom. Dionizos nauczył ludzi uprawy winorośli oraz produkcji wina. Jego żoną była Ariadna, którą znalazł porzuconą przez Tezeusza. Esc 

BACHUS Rzymskim odpowiednikiem Dionizosa jest Bachus (Bacchus) - łacińska forma imienia Dionizos. Przedstawiany jest najczęściej w otoczeniu bachantek, satyrów . Wędrował na rydwanie po wszystkich krajach starożytnego świata przy akompaniamencie hałaśliwej muzyki bębenków. Istnieje wiele portretów Bachusa, między innymi malarz Tycjan uwiecznił go na obrazie Bachus i Ariadna. Esc 

Tiziano Vecellio: "Bachus şi Ariadna" 1522-1523 - National Gallery Londra Esc 

BACHTANKI U mitologii greckiej i rzymskiej - nimfy towarzyszące Bachsowi-Dionizosowi; przedstawiane z tyrsem i w girlandach winorośli lub bluszczu. Esc 

TYRS laska zakończona szyszką pinii, owinięta bluszczem lub winoroślą; atrybut Dionizosa, satyrów i bachantek Esc 

PORTRETY Przedstawiano go w wieńcu z bluszczu lub z liści winorośli z tyrsem, kiścią winogron lub dwuusznym pucharem. Esc 

WIZERUNKI DIONIZOSA Zwykle miał przy sobie panterę, lamparta, tygrysa i często poił je winem z dzbana wędrował na rydwanie Esc 

DIONIZJE WIELKIE MIEJSKIE MAŁE WIEJSKIE Święta obchodzone ku czci greckiego boga wina i płodności Dionizosa, podczas których chór śpiewał uroczyste pieśni, zwane dytyrambami. BACHANALIA Esc 

DYTYRAMB entuzjastyczna pieśń pochwalna, natchniony hymn; patetyczne chwalenie kogo, czego w starożytnej Grecji - uroczysta pieśń ku czci Dionizosa śpiewana przez chór z towarzyszeniem fletu. Tak zwana "pieśn kozła", z której wywodzą się tragedia i komedia antyczna. Esc 

SATYR Marsjasz, Marsyas W mitologii greckiej pół-człowiek pół-zwierz. Tańczące i śpiewające wesołe bożki, których królem był Dionizos. W kulturze polskiej również podejrzewa się wiarę w te leśne diabły, nazywane u nas po prostu diabłami (Rokita, Boruta). Satyr grecki grał na fletni, odznaczał się dużym popędem seksualnym oraz płatał figle pasterzom. Esc 

WIELKIE DIONIZJE  T Święto obchodzone w miastach (przez pięć potem sześć dni) pod koniec marca i na początku kwietnia. Miało charakter podniosłego misterium. Dały początek tragedii. Esc  T

PRZEBIEG UROCZYSTOŚCI Pierwszy dzień poświęcony był składaniu ofiary z kozła Dionizosowi, któremu towarzyszył śpiew chłopięcego chóru. Posąg boga przenoszono ze świątyni do gaju Akademosa. W gaju odbywało się nabożeństwo i uczta. Po zachodzie słońca posąg przenoszono w blasku pochodni do Aten. Drugiego dnia miała miejsce prezentacja chórów chłopięcych i męskich. Kolejny dzień był przeznaczony na komedie polityczne. Czwartego, piątego i szóstego dnia trzech autorów prezentowało swój dorobek literacki. fr g Czwartego, piątego i szóstego dnia trzech autorów prezentowało swój dorobek literacki. Esc 

MAŁE DIONIZJE  Obchodzone w grudniu, w czasie chowania do spichrzów nowego wina, a połączone z jarmarkiem garncarskim. Miały charakter wesołej, ludowej zabawy. Zabijano kozła i krwią jego podlewano korzenie winorośli. Wsie i przedmieścia ożywały bujną wesołością. Radość była powszechna, bo nawet niewolnicy w tym dniu mieli zupełną swobodę. Dały początek komedii. Esc 

ETAPY ROZWOJU TEATRU przekształcenie dytyrambów w opowiadania o wątkach mitologicznych wprowadzenie koryfeusza toczącego dialog z chórem wprowadzenie kolejnych dwóch aktorów, którzy nie tylko opowiadali, ale przedstawiali zdarzenia przekształcenie chóru kozłów w chór osób doskonalenie budowy i języka tragedii Esc 

WPROWADZANIE AKTORÓW  pierwszego wprowadził Tespis drugiego Ajschylos Aktorzy byli wprowadzani na scenę stopniowo: pierwszego wprowadził Tespis drugiego Ajschylos trzeciego Sofokles Esc 

AKTORZY Aktorzy greccy różnili się wyglądem od artystów współczesnych Aktorami byli wyłącznie mężczyźni Występowali tylko trzej naraz, ale w różnych częściach sztuki ten sam aktor mógł odgrywać różne role, pozwalały na to maski. Esc 

WYGLĄD AKTORA  maska długie , jaskrawe stroje, suknie koturny (buty z podeszwami zrobionymi z kilku warstw skóry - dzięki temu postacie były wyższe) Esc 

PRZEDSTAWIENIA odpowiedni kostium, maska i muzyka nadawały przedstawieniu jemu tylko właściwy charakter Esc  T

ROLA KORYFEUSZA Z dytyrambu, czyli chóralnej pieśni z towarzyszeniem tańca ku czci Dionizosa, z czasem wyodrębniono tzw. dialog koryfeusza (przewodnika chóru) z chórem. Koryfeusz dał początek pierwszemu aktorowi. Esc  T

MASKI Maski, jakie nosili uczestnicy chóru oraz aktorzy, trzeba uznać za elementy obrzędowe. Maska odgrywała w kulcie dionizyjskim ważną rolę. Była bogato zdobiona i wyrażała bliskość ludzi wobec Dionizosa, charakter bohatera i jego nastroje: radość, smutek, złość. Aktor mógł wystąpić w jednej z czterech masek: masce śmiechu masce płaczu masce gniewu masce strachu Esc 

ZASADY TRAGEDII ANTYCZNEJ Zasada trzech jedności: czasu, miejsca, akcji Zasada decorum (odpowiedniości stylu do gatunku) Zasada trzech aktorów na scenie Zasada niezmienności charakteru postaci Zasada nie przedstawiania bezpośrednio scen krwawych Esc 

CHÓR zespół ludzi (również w maskach), którzy wykonywali rodzaj powolnego tańca i do wtóru muzyki wygłaszali między poszczególnymi epizodami poetyckie teksty związane z akcją utworu występował na orchestrze Esc 

Dziś możemy tylko oglądać ruiny lub rekonstrukcje dawnych teatrów. BUDOWA TEATRU Pierwszy teatr powstał w Atenach w V wieku p.n.e. Ciepły klimat Grecji pozwalał na to, by przedstawienia odbywały się na powietrzu. W starożytnej Grecji wykorzystywano naturalne ukształtowanie terenu, na miejsce teatru wybierano przeważnie wzgórze, na jego zboczu mieściła się widownia, w dole zaś okrągły plac zwany orchestrą, na którym występował chór. Dziś możemy tylko oglądać ruiny lub rekonstrukcje dawnych teatrów. s  T

WYGLĄD TEATRU ANTYCZNEGO Widownia (theatron) antycznego teatru składała się z półkolistych, wspinających się w górę rzędów ław, które otaczały leżący w dole okrągły plac gładko brukowany, zwany orchestrą, czyli "miejscem tańca". Na orchestrze, naprzeciw półkola ław, znajdował się drewniany barak, po grecku skene, z którego wyłaniali się aktorzy (po obu stronach skene znajdowały się przybudówki - paraskenia Esc  T

REKONSTRUKCJA Esc 

ORCHESTRA Środek teatru stanowiła ORCHESTRA (tanecznia), na której chór, liczący do piętnastu osób, wykonywał rytmiczne ruchy i śpiewy. Esc 

SCENE Za orchestrą znajdowała się podest zwany PROSCENIUM, na którym występowali aktorzy. Za proscenium znajdowała się SCENE – ściana, dzięki której głosy odbijały się i rozchodziły na całą widownię. Służyła ona też za garderobę i miejsce do wieszania dekoracji. Esc 

Zwane one były THEATRONEM. PIERWSZA WIDOWNIA Widzowie, którzy początkowo oglądali przedstawienia siedząc na trawie, z czasem zajęli miejsca na kamiennych lub drewnianych ławach wznoszących się stopniowo w górę. Zwane one były THEATRONEM. Esc 

WIDZOWIE zarówno bogaci jak i biedota (niezamożni dostawali od państwa dwa obole jako odszkodowanie za straconą dniówkę) zasiadali na kamiennych ławach wczuwali się w losy bohaterów przeżywając katharsis Esc 

STRUKTURA TRAGEDII ANTYCZNEJ PROLOGOS (wstęp) – zawierał zapowiedź treści tragedii PARADOS – wejście na scenę chóru, który informował, jak doszło do konfliktu EPEISODIA (epizody) – wydarzenia; było zazwyczaj 5 epeisodionów, w 4.występował punkt kulminacyjny STASIMONY – komentarze chóru EXODOS – ostatnia pieśń chóru; na wyjście Esc 

Sofokles Ajschylos Eurypides TRAGICY GRECCY Sofokles Ajschylos Eurypides Esc 

AJSCHYLOS Ajschylos (525 - 456) - pierwszy z trójcy wielkich tragików ateńskich. Uważany za twórcę typowej tragedii. Uczestniczył w wojnach perskich. Stworzył 70 tragedii i 20 dramatów satyrowych. Wprowadził na scenę drugiego aktora, umożliwiając odbywanie się dialogów. Zachowało się 7 jego dzieł: "Błagalnice", " Persowie", "Siedmiu przeciw Tebom" oraz trylogia "Oresteja". Esc 

SOFOKLES Sofokles (496 - 406) - urodził się w ateńskiej gminie Kolonos. Uczestniczył aktywnie w życiu politycznym Aten jako skarbnik i dwukrotnie jako strategos. Po śmierci uznany za herosa. Napisał około 120 sztuk. 18 razy wygrał w agonach, czyli konkursach komediowych. Polegały one na rywalizacji 3 pisarzy, którzy przedstawiali swoje tetralogie (trylogię tragiczną i dramat satyrowy). Z jego dzieł zachowało się jedynie 7 tragedii: "Antygona", "Król Edyp", "Ajas", "Tropiciele", "Trachinki", "Filoktet", "Elektra". Esc 

EURYPIDES Eurypides (480 - 406) - urodził się, jak powiadano na Salaminie właśnie w dniu wiekopomnej bitwy morskiej. Nie uczestniczył w życiu politycznym, zwolennik demokracji i pokoju, przeciwnik tyranii. Pod koniec życia emigrował do Macedonii. Zasłynął jako twórca portretu psychologicznego, zwłaszcza kobiet. Wystawił 88 utworów, z których zachowało się 17 tragedii i 1 dramat satyrowy: "Medea" , "Cyklop", "Hippolitos", "Heraklidzi", "Herakles", "Andromacha", "Hekabe", "Trojanki", "Helena", "Fenicjanki", "Alkestis". Esc 

TESPIS Tespis (VI w. p.n.e.) - grecki poeta i aktor, twórca tragedii. Wprowadził pierwszego aktora (odpowiadacza), rozwijającego dialog z chórem i przewodnikiem chóru (choryfeuszem) – jest to początek dramatu jako rodzaju literackiego. Wystawiał swoje dramaty na wozie, jeżdżąc po wsiach, stąd określenie "wóz Tespisa" (teatr objazdowy). Niestety, nie zachowały się autentyczne fragmenty jego dzieł. Esc 

DRAMAT ANTYCZNY Dramat antyczny - najstarszy rodzaj dramatu, który powstał w starożytnej Grecji. Dramaty antyczne były wystawiane w teatrach greckich podczas dionizji. Dramat antyczny dzielił się na tragedie i komedie. Esc 

TRAGEDIA utwór dramatyczny wywodzący się ze starożytnej Grecji z uroczystości religijnych ku czci Dionizosa (gr. tragos - kozioł i ode - pieśń) oznacza więc pieśń kozłów - aktorów ubranych w koźle skóry mające ich upodobnić do satyrów ośrodkiem akcji jest nieprzezwyciężalny konflikt między dążeniami wybitnej jednostki, a siłami wyższymi (losem, prawami historii, interesem społecznym, normą moralną) bohater z góry skazany jest na przegraną, a jego każde działanie zbliża go do katastrofy Esc 

KOMEDIA (gr. komoidia = gatunek dramatu) zrodziła się w Atenach z pieśni chóralnych i scenek rodzajowych odgrywanych podczas ludowych świąt ku czci Dionizosa gatunek dramatu o żywej akcji i pomyślnym dla bohaterów zakończeniu utwór pogodny, operujący komizmem języka, postaci i sytuacji Esc 

BRAWO Poprawna odpowiedź!

Teatry w Grecji budowano: TEST Teatry w Grecji budowano: na płaskich powierzchniach nad brzegiem morza na zboczach wzgórz w centrum miast

Geneza teatru antycznego wiąże się z kultem boga: Dionizosa Zeusa Hermesa

Wielkie Dionizje dały początek: komedii tragedii

Koryfeusz, to: przewodnik chóru grecki dramaturg

Kliknij tylko na te wyrazy, które kojarzą ci się z budową teatru: Orchestra Myth Theatron Scene Proscenium Pathronus

Przedstawienia odbywały się: codziennie z okazji świąt dwa razy w tygodniu w przypadkowych dniach

Które dziedziny sztuki prezentowano w teatrze greckim? literatura, rzeźba, taniec taniec, malarstwo, rzeźba literatura, muzyka, taniec muzyka, literatura, malarstwo

Wskaż fałszywą informację o aktorach greckich: doskonale tańczył i śpiewał musiał opanować sztukę mimu w trakcie przedstawienia zmieniał maski wychodził na proskenion przez drzwi sceny

Amfiteatr w starożytnym teatrze był: miejscem dla widzów położonym półkoliście na zboczach pagórka miejscem dla widzów znajdującym się dookoła sceny okrągłą powierzchnią, na której poruszał się chór fasadą budynku z kolumnami

Które z mitologicznych postaci kojarzą ci się ze sztuką: Zeus Muzy Hermes Herkules

Dopasuj nazwy odpowiednich elementów do rysunku: skene proskenion orchestra theatron 1 2 3 4 1 2 3 4 1 2 3 4 1 2 3 4 1 2 3 4

Kliknij wers, w którym znajdują się wyrazy mające wyłącznie związek z teatrem: didaskalia, antrakt, kurtyna kamera, aktor, rekwizyt montaż, scena, sufler plan, kadr, akt

Koniec Dziękuję mgr Dorota Dymek