FILOZOFIA NOWOŻYTNA XVIII wiek– pocz. XX wieku Historia etyki (z elementami historii filozofii)

Artur Schopenhauer (1788-1860)

Dom rodzinny Artura Schopenhauera Gdańsk, ul. Św. Ducha 47

Świat jako wola i przedstawienie 1819 Główne dzieło: Świat jako wola i przedstawienie 1819 (Die Welt als Wille und Vorstellung)

Moralność i sztuka działają przeciw męce życia Moralność i sztuka działają przeciw męce życia. Współczucie (litość), wyzbycie się pożądań i potrzeb, prowadzą do wyzwolenia się od cierpień [pod wpływem filozofii indyjskiej].

Przejmując się cierpieniem innych wyzwalamy się z własnego cierpienia Przejmując się cierpieniem innych wyzwalamy się z własnego cierpienia. Sztuka zatrzymuje pęd woli przez kontemplację , która daje najwyższe poznanie.

Świat jest przedstawieniem, jest przedmiotem dla podmiotu. Przedstawienia: intuicyjne (doświadczenie wraz z jego warunkami jego możliwości) abstrakcyjne (pojęcia)

>>„Świat jest moim przedstawieniem” - jest to zdanie, które uznać za prawdę musi każdy, tak jak pewniki Euklidesa, gdy tylko je pojmie, choć nie jest to zdanie, które każdy pojmie natychmiast, gdy je usłyszy. -

Uświadomienie sobie tego twierdzenia i powiązanie go z zagadnieniem stosunku między myślą i rzeczywistością, czyli między światem w umyśle i światem poza nim - oto co obok problemu wolności moralnej cechuje filozofię nowożytną.

Gdy bowiem przez tysiące lat próbowano swych sił wyłącznie na polu filozofii obiektywnej, dopiero potem odkryto, że wśród rozlicznych rzeczy, które czynią świat tak zagadkowym i wątpliwym, pierwsza i podstawowa polega na tym, iż niezależnie od niezmiernego ogromu i masywności, istnienie jego wisi na włosku, a jest nim każdorazowa świadomość, w której jest dany.

Warunek ten, od którego bezapelacyjnie zależy istnienie świata, wyciska na nim swe piętno: mimo całej jego empirycznej realności świat staje się idealny, staje się zwykłym zjawiskiem, dzięki czemu trzeba w nim rozpoznać przynajmniej pod pewnym względem pokrewieństwo ze snem, ba, przynależność obu do tej samej klasy.

Albowiem ta sama czynność mózgu, która wyczarowała we śnie świat w pełni obiektywny, naoczny, ba, namacalny, musi też mieć taki sam udział w ukazaniu obiektywnego świata na jawie. Oba światy mianowicie, choć różne co do swej materii, wyszły niewątpliwie z jednej formy. Formą tą jest umysł, czynność mózgu.

/…/ Idealizm prawdziwy nie jest empiryczny, lecz transcendentalny /…/ Idealizm prawdziwy nie jest empiryczny, lecz transcendentalny. Nie kwestionuje empirycznej realności świata, obstaje jednak przy tym, że wszelki przedmiot, czyli każda rzeczywistość empiryczna w ogóle, jest przez podmiot dwojako uwarunkowany:

po pierwsze, materialnie, jako przedmiot w ogóle, gdyż byt przedmiotowy jest do pomyślenia tylko wobec podmiotu i jako jego przedstawienie; po wtóre, formalnie, gdyż sposób istnienia przedmiotu, tj. sposób jego przedstawienia (przestrzeń, czas, przyczynowość) wywodzi się z podmiotu, jest w nim predysponowany.

Do prostego idealizmu Berkeleya, który dotyczy przedmiotu w ogóle, dołącza się więc idealizm Kanta, który dotyczy danego szczególnie sposobu istnienia przedmiotu.

Wykazuje on, że cały świat materialny, wszystkie ciała, które rozciągają się w przestrzeni i za pośrednictwem czasu wchodzą w związki przyczynowe oraz wszystko, co z tym związane - że to wszystko nie istnieje niezależnie od naszego umysłu, lecz ma swe przesłanki w czynnościach naszego mózgu,

i że właśnie taki, obiektywny porządek rzeczy możliwy jest tylko za ich pośrednictwem i w nich, gdyż czas, przestrzeń i przyczynowość, na których opierają się wszystkie te realne i obiektywne zdarzenia, nie są same niczym innym niż tylko funkcją mózgu, i że wobec tego ów niezmienny porządek rzeczy, który stanowi kryterium i jest nicią przewodnią ich empirycznej realności,

sam bierze się z mózgu dopiero i z niego czerpie całą swą wiarygodność sam bierze się z mózgu dopiero i z niego czerpie całą swą wiarygodność. Kant wykazał to szczegółowo i gruntownie, tyle tylko, że mówi nie o mózgu, lecz o „władzy poznawczej”. (A. Schopenhauer, Świat jako wola i przedstawienie, t. II, Warszawa 1995, r..I, s. 6, 12-13)

Wola, wola życia – ślepy pęd, bezkresne dążenie, wieczne stawanie się Teoria świata jako przedstawienia - pod wpływem indyjskiej doktryny Mai. Za zasłoną Mai, za przedstawieniami kryje się wola. Wola, wola życia – ślepy pęd, bezkresne dążenie, wieczne stawanie się

Źródłem zła jest podporządkowanie się woli życia. Formy ucieczki od poddaństwa woli: Kontemplacja estetyczna, droga sztuki. Asceza, droga zbawienia; współczucie.

Ad A. Kontemplacja estetyczna czyni człowieka bezinteresownym obserwatorem, czyli otwiera go na piękno i wzniosłość. Dzięki kontemplacji estetycznej człowiek przeżywa doświadczenie estetyczne, przedmiot (naturalny, lub dzieło sztuki) w przeżyciu nabiera znaczenia estetycznego.

Sztuka dla Schopenhauera (podobnie jak dla Hegla i Schellinga ) ma znaczenie metafizyczne.

Najwyższa formą sztuki jest muzyka Najwyższa formą sztuki jest muzyka. „Jest ona zupełnie inna od pozostałych sztuk. Nie odkrywamy w niej żadnego naśladownictwa, żadnego powtórzenia idei jakichś istot na świecie;

niemniej jest to sztuka tak wielka, tak niezwykle wspaniała, działa tak silnie na najgłębsze doznani człowieka, zostaje przez duszę tak całkowicie i głęboko zrozumiana jako język zupełnie ogólny, który wyrazistością przewyższa nawet wyrazistość świata naocznego,

że musimy na pewno szukać w niej czegoś więcej niż exertitium arithmeticae occultum nescientis se numerare animi [nieświadome ćwiczenie arytmetyczne, w którym dusza nie wie, że liczy], jak o niej mówił Leibniz, a przecież miał on w pełni rację, skoro rozpatrywał tylko jej bezpośrednie i zewnętrzne znaczenie, jej powłokę.

/,,,/ Z naszego punktu widzenia, gdzie w centrum uwagi leży oddziaływanie estetyczne, musimy przyznać jej o wiele poważniejsze i głębsze znaczenie, które odnosi się do samej istoty świata i naszej jaźni, zaś wobec tej istoty same stosunki liczbowe, na jakie można ja rozłożyć, zachowują się nie jak desygnaty, lecz tylko jako znaki.” (A. Schopenhauer, Świat jako wola i przedstawienie, Warszawa 2011, §52,s.397)

Dzięki muzyce docieramy do natury rzeczywistości, do podłoża zjawisk w sposób pozapojęciowy. Muzyka przedstawia wolą samą. Ryszard Wagner pozostawał pod bardzo silnym wpływem takiego rozumienia muzyki, a jego Tristan i Izolda miałyby odzwierciedlać wpływ Schopenhauera.

Ad B. Współczucie, asceza Ad B. Współczucie, asceza. Odrzucenie woli życia oznacza trwałe wybawienie. Negacja woli zżycia jest podstawą moralności, bowiem wola życia czyni z człowieka bestię. Która szuka okazji, by zadać ból innym i zniszczyć ich. Zanegowanie woli życia to negacja przez człowieka siebie samego, do czego prowadzi asceza i unicestwienie.

Samo życie (egzystencja) jest przestępstwem, naszym grzechem pierworodnym. Grzech ten musi być odkupiony cierpieniem i śmiercią, a sprawiedliwość polega na równoważeniu w ten sposób grzechu.

Wbrew pozorom samobójstwo nie jest najwyższym aktem moralnym Wbrew pozorom samobójstwo nie jest najwyższym aktem moralnym. Jest ono bardziej podporządkowaniem się woli niż jej negacją.

Wola indywidualna jest uprzedmiotowiona w pojedynczej istocie ludzkiej Wola indywidualna jest uprzedmiotowiona w pojedynczej istocie ludzkiej. Wola jednostkowa przed dokonywaniem czynów ma charakter noumenalny, inteligibilny. Przejawia się w kolejnych aktach uchwytywanych empirycznie.

Świadomość aktów woli sprawia, że samowiedza ma charakter dynamiczny i niepełny. Wolność, a właściwie poczucie wolności, wynika z nieznajomości przyczyny empirycznych aktów woli.

Według Schopenhauera możliwe jest coraz doskonalsze przenikanie przez zasłonę Mai, ponieważ umysł rozwija się sięgając poza obszar swoich praktycznych zastosowań. Stopnie moralnego rozwoju to zarazem stopnie przenikania przez zasłonę Mai.

Człowiek prawy – przeniknięcie złudzenia jednostkowości, postrzeganie innych jako znajdujących się na tym samym poziomie, i niewyrządzanie im krzywdy.

Etyczny poziom współczucia – Człowiek dostrzega, iż wszystkie jednostki ludzkie stanowią jedność. Stąd bierze się dobroć jako bezinteresowna miłość do innych.

Prawdziwe dobro nie polega na posłuszeństwie wobec imperatywu kategorycznego (obowiązku), lecz na miłości (agapé, caritas). Eros jest zwrócony ku sobie.

Prawdziwa i czysta miłość – współczucie (Mitleid) Prawdziwa i czysta miłość – współczucie (Mitleid). Wszelka inna miłość to egoizm (Selbstsucht).

Ascetyzm – poziom świętości Wola w człowieku i przez niego osiąga wiedzę o sobie tak rzetelną i jasną, że odwraca się od siebie w przerażeniu i neguje samą siebie. Wolność woli poprzez radykalną samo negację ujawnia się w zjawisku.

Święty odrzucając wolę, odrzuca rzeczywistość, która leży u podstaw jego samego jako zjawiska. Jest to sprzeczność, ale w niej widoczna jest prawda, iż wola wykracza poza zasadę racji dostatecznej.

Cel cnoty i świętości: poprzez negację woli negacja świata, traktowanie go jako nicości. Jednostkowość to zjawisko – Maja. Śmierć to negacja woli życia, odejście od świat zjawiskowego.

Schopenhauer jest świadom, iż przeżycie mistyczne polega na wyrzeczeniu się siebie, ale bez pogrążenia się w nicości. Ponieważ odrzuca zarówno teizm , jak i panteizm takie przeżycie nie jest dlań interesujące.

Rzeczywistość w filozofii Schopenhauera jest irracjonalna, świat jest przejawem ślepego impulsu. To stanowi metafizyczne uzasadnienie pesymizmu.

Instynkt i rozum to narzędzia zaspokajające potrzeby biologiczne Instynkt i rozum to narzędzia zaspokajające potrzeby biologiczne. Koncepcja życia rozumianego na sposób biologiczny ma fundamentalne znaczenie w filozofii Schopenhauera.