ODPOWIEDZIALNOŚĆ KARNA I MATERIALNA OSOBY NIEPEŁNOLETNIEJ ORAZ JEJ RODZICÓW I OPIEKUNÓW PRAWNYCH

Podstawowym aktem prawnym w sprawach nieletnich jest „Ustawa o postępowaniu w sprawach nieletnich”, która została uchwalona 26 października 1982 r. Jest to ustawa oparta na dokumentach wychowawczych, których zasadą podstawową jest przede wszystkim szeroko rozumiane dobro dziecka. Sprawy z udziałem osób nieletnich są rozpatrywane przez sądy rodzinne i nieletnich.

Osoba niepełnoletnia określana może być jako: - małoletni – to w rozumieniu polskiego prawa cywilnego osoba, która nie ukończyła lat 18 i nie zawarła małżeństwa. Bycie małoletnim wpływa na zakres zdolności do czynności prawnych - nieletni - to pojęcie prawa karnego. Jest nim osoba, która nie ukończyła 17 lat (niezależnie od tego, czy jest pełnoletnia, czy nie) - młodociany - to także pojęcie prawa karnego i oznacza osobę (w ścisłym zakresie - sprawcę czynu zabronionego), który w chwili popełnienia czynu zabronionego nie ukończył 21 lat i w czasie orzekania w pierwszej instancji 24 lat. W języku prawnym i prawniczym pojęcia małoletniego, nieletniego i młodocianego są różne od siebie.

WIEK SPRAWCY Według polskiego prawa karnego podmiotem przestępstwa może być tylko osoba fizyczna która w chwili popełnienia czynu ukończyła lat 17 (art. 10 &1 KK). Czynów popełnionych przez osoby nieletnie, a wiec takie które nie ukończyły 17 lat nie nazywa się przestępstwami.

Nieletni, w prawie karnym to osoba, która nie ukończyła 17 lat w chwili popełnienia czynu zabronionego groźbą kary. Nieletni taki nie odpowiada według zasad wskazanych w kodeksie karnym z wyjątkiem określonych przypadków. Wobec nieletniego, który popełnił czyn karalny (zabroniony) przed ukończeniem 13 lat albo po ukończeniu 13 roku życia, ale bez rozeznania, tj. bez świadomości rozpoznania znaczenia popełnionego czynu, sąd stosuje środki wychowawcze, np. upomnienie, umieszczenie w zakładzie wychowawczym.

Wobec nieletniego, który po ukończeniu 13 lat popełnił czyn zabroniony z rozeznaniem, tj. miał świadomość popełnionego czynu, sąd może orzec umieszczenie w zakładzie poprawczym.

Jeżeli nieletni sprawca po ukończeniu 16 lat dopuścił się zbrodni: przeciwko życiu lub bezpieczeństwu powszechnemu, gwałtu, rozboju albo ciężkich uszkodzeń ciała, może odpowiadać tak jak dorosły, zwłaszcza gdy poprzednio stosowane środki wychowawcze lub poprawcze okazały się nieskuteczne.

W stosunku do sprawcy, który popełnił występek po ukończeniu 17 lat, lecz przed ukończeniem 18 roku życia, sąd może zamiast kary zastosować środki wychowawcze albo poprawcze przewidziane dla nieletnich.

Podejmowanie działań Działania podejmuje się w wypadkach, gdy nieletni wykazuje przejawy demoralizacji lub dopuści się czynu karalnego. W sprawie nieletniego należy kierować się przede wszystkim jego dobrem, dążąc do osiągnięcia korzystnych zmian w osobowości i zachowaniu się nieletniego. Bierze się pod uwagę: osobowość nieletniego, a w szczególności jego wiek, stan zdrowia, stopień rozwoju psychicznego i fizycznego, cechy charakteru, a także zachowanie się oraz przyczyny i stopień demoralizacji, charakter środowiska, jak również warunki wychowania nieletniego.

Wobec nieletnich sąd rodzinny może: 1)udzielić upomnienia

2) zobowiązać do określonego postępowania, a zwłaszcza do naprawienia wyrządzonej szkody, do wykonania określonych prac lub świadczeń na rzecz pokrzywdzonego lub społeczności lokalnej, do przeproszenia pokrzywdzonego, do podjęcia nauki lub pracy, do uczestniczenia w odpowiednich zajęciach o charakterze wychowawczym, terapeutycznym lub szkoleniowym, do powstrzymania się od przebywania w określonych środowiskach lub miejscach albo do zaniechania używania alkoholu lub innego środka w celu wprowadzania się w stan odurzenia

3) ustanowić nadzór odpowiedzialny rodziców lub opiekuna

4) ustanowić nadzór organizacji młodzieżowej lub innej organizacji społecznej, zakładu pracy albo osoby godnej zaufania - udzielających poręczenia za nieletniego

5) zastosować nadzór kuratora

6) skierować do ośrodka kuratorskiego, a także do organizacji społecznej lub instytucji zajmujących się pracą z nieletnimi o charakterze wychowawczym, terapeutycznym lub szkoleniowym, po uprzednim porozumieniu się z tą organizacją lub instytucją,

7) orzec zakaz prowadzenia pojazdów

8) orzec przepadek rzeczy uzyskanych w związku z popełnieniem czynu karalnego

9)orzec umieszczenie w rodzinie zastępczej, w odpowiedniej placówce opiekuńczo-wychowawczej albo ośrodku szkolno-wychowawczym

10) orzec umieszczenie w zakładzie poprawczym

11) zastosować inne środki zastrzeżone w niniejszej ustawie do właściwości sądu rodzinnego, jak również zastosować środki przewidziane w Kodeksie rodzinnym i opiekuńczym.

Wobec rodziców małoletniego sąd rodzinny może: 1) zobowiązać rodziców lub opiekuna do poprawy warunków wychowawczych, bytowych lub zdrowotnych nieletniego, a także do ścisłej współpracy ze szkołą, do której nieletni uczęszcza, poradnią psychologiczno-pedagogiczną lub inną poradnią specjalistyczną, zakładem pracy, w którym jest zatrudniony, oraz lekarzem lub zakładem leczniczym, 2) zobowiązać rodziców lub opiekuna do naprawienia w całości lub w części szkody wyrządzonej przez nieletniego.

Sąd może zwrócić się do właściwych instytucji państwowych lub społecznych oraz jednostek samorządowych o udzielenie niezbędnej pomocy w poprawie warunków wychowawczych, bytowych lub zdrowotnych nieletniego.  

W wypadku gdy rodzice lub opiekun nieletniego uchylają się od wykonania obowiązków nałożonych na nich przez sąd rodzinny, sąd ten może wymierzyć im karę pieniężną.

Koszty postępowania Kosztami postępowania w sprawie nieletniego sąd rodzinny obciąża rodziców lub inne osoby zobowiązane do jego alimentacji albo nieletniego, chyba że ze względu na warunki materialne i osobiste tych osób uzna za celowe odstąpienie od obciążenia ich kosztami w całości lub w części. Koszty postępowania mediacyjnego ponosi Skarb Państwa. Do kosztów postępowania zalicza się również należność z tytułu pobytu nieletniego w policyjnej izbie dziecka, schronisku dla nieletnich, zakładzie poprawczym, placówce opiekuńczo- wychowawczej albo ośrodku szkolno-wychowawczym, w domu pomocy społecznej, jak również zryczałtowaną kwotę z tytułu: postępowania mediacyjnego, badań nieletniego w rodzinnym ośrodku diagnostyczno-konsultacyjnym, umieszczenia w rodzinie zastępczej, pobytu w ośrodku kuratorskim lub ustanowienia nadzoru kuratora.

ORZEKANIE KARY PRZEZ SĄD... Sąd wymierza karę według swojego uznania, w granicach przewidzianych przez ustawę, bacząc, by jej dolegliwość nie przekraczała stopnia winy, uwzględniając stopień społecznej szkodliwości czynu oraz biorąc pod uwagę cele zapobiegawcze i wychowawcze, które ma osiągnąć w stosunku do nieletniego, a także potrzeby w zakresie kształtowania świadomości prawnej społeczeństwa. Wymierzając karę, sąd uwzględnia przede wszystkim motywacje i sposób zachowania się sprawcy, rodzaj i stopień naruszenia ciążących na sprawcy obowiązków, rodzaj i rozmiar ujemnych następstw przestępstwa, właściwości i warunki osobiste sprawcy, sposób życia przed popełnieniem przestępstwa i zachowanie się po jego popełnieniu, a zwłaszcza staranie o naprawienie szkody lub zadośćuczynienie w innej formie społecznemu poczuciu sprawiedliwości, a także zachowanie się pokrzywdzonego.

Każdy, kto stwierdzi istnienie okoliczności świadczących o demoralizacji nieletniego, w szczególności naruszanie zasad współżycia społecznego, popełnienie czynu zabronionego, systematyczne uchylanie się od obowiązku szkolnego lub kształcenia zawodowego, używanie alkoholu lub innych środków w celu wprowadzenia się w stan odurzenia, uprawianie nierządu, włóczęgostwo, udział w grupach przestępczych, ma społeczny obowiązek odpowiedniego przeciwdziałania temu, a przede wszystkim zawiadomienia o tym rodziców lub opiekuna nieletniego, szkoły, sądu rodzinnego, Policji lub innego właściwego organu.

Materiały zebrała i opracowała na podstawie „Ustawy o postępowaniu w sprawach nieletnich” oraz informacji, zdjęć i artykułów dostępnych na stronach internetowych Danuta Rauza Zespół Szkół Szpitalnych www.literka.pl www.bartoszyce.policja.gov.pl www.tvn24.pl www.nasygnale.pl www.ro.com.pl www.national-geographic.pl www.czasbochenski.pl