Depresja u dzieci i młodzieży. Przyczyny, objawy, skutki dr Aleksandra Piotrowska Uniwersytet Warszawski

Początki badań nad depresją dzieci: 1946 r. – Spitz opisał zespół depresji dziecięcej (podobny do depresji dorosłych), obejmujący: Spowolniony rozwój Smutek, płacz Ograniczenie ruchów, bezruch Apatię

Epidemiologia : Duża (rosnąca) częstość występowania – zmaga się z nią ok. 3 - 4% populacji (ale ok. 50% nie trafi nigdy do lekarza) Epizody depresji występują częściej u osób z wyższym wykształceniem i mieszkańców miast Częstsze występowanie zaburzeń depresyjnych u młodzieży (2-15%) niż u dzieci przed okresem dorastania (0,2-2% - ale ryzyko zaniżenia liczby)

Epidemiologia – c.d.: U dzieci przedszkolnych (powyżej 2 r.ż.) stwierdzana jest u 1% populacji Wśród dzieci w wieku 6 – 12 lat dotyka 2% osób W okresie dzieciństwa występuje nieco częściej u chłopców, ale w okresie adolescencji u dziewcząt (nawet dwukrotnie częściej). Co piąty 18-latek przeszedł przynajmniej jeden epizod depresji

Diagnozowanie epizodu depresji (wg. ICD 10): Objawy podstawowe: 1. Obniżony nastrój 2. Utrata zainteresowań i zdolności radowania się 3. Zmniejszenie energii, wzmożona męczliwość, zmniejszona aktywność Objawy dodatkowe: Osłabienie koncentracji i uwagi Niska samoocena i mała wiara w siebie Poczucie winy i małej wartości

Diagnozowanie – c.d. : 4. Pesymistyczne, czarne widzenie przyszłości 5. Myśli i czyny samobójcze 6. Zaburzenia snu 7. Zmniejszony apetyt Epizod depresji stwierdza się przy wystąpieniu: - co najmniej 2 objawów podstawowych - co najmniej 2 objawów dodatkowych - utrzymywania się objawów co najmniej 2 tyg. (przy dużym nasileniu i narastaniu – krócej)

Obraz depresji dzieci i młodzieży: Brak różnic w stosunku do depresji dorosłych (spełnia kryteria diagnost. DSM-IV i ICD-10) Wyjątek to często stwierdzana drażliwość jako objaw podstawowy zamiast obniżenia nastroju Stwierdzane są zaburzenia afektywne, zaburzenia zachowania i emocji, zaburzenia somatogenne albo posttraumatyczne Forma - pojedynczy epizod dużej depresji lub charakter przewlekły, nawracający; dystymia

Dystymia a depresja: Dystymia tzw. depresja nerwicowa, typ depresji charakteryzujący się przewlekłym (min. rok) obniżeniem nastroju, łagodniejszym niż w depresji endogennej Zazwyczaj jest nierozpoznawana i nieleczona, traktowana jako cecha osobowości Głównym objawem dystymii u dzieci i młodzieży może być nie smutek, a poirytowanie i niechęć do działania

Przejawy depresji u dzieci: Nastrój często drażliwy (a nie depresyjny), łatwe wpadanie w złość, demonstrowanie wrogości wobec otoczenia, niechęć kontaktu Anhedonia, zanik odczuwania radości Skargi na mało sprecyzowane dolegliwości fizyczne, somatyczne Poczucie zniechęcenia, zanik podejmowania dotychczasowych aktywności, zabaw, hobby

Nietypowe przejawy depresji u dzieci: Zachowania agresywne, destrukcyjne, autodestrukcyjne (np. samookaleczenia) Cofanie się w rozwoju (pogorszenie mowy, nawrót moczenia się) Silne objawy somatyczne (np. zmniejszenie apetytu, bóle brzucha, duszności) Zaburzenia koncentracji uwagi, trudności z zapamiętywaniem – pogorszenie w nauce Częste błędne diagnozy (ADHD?)

Przejawy depresji u młodzieży: Zmiana nastroju – smutek, rozdrażnienie, lęk Odmowa podejmowania codziennych czynności Depresyjne myślenie („życie nie jest wiele warte”), pesymizm, niska samoocena Zniekształcone reprezentacje myślowe Poczucie bycia niepotrzebnym, bezużytecznym, myśli samobójcze Nadmierna reakcja na krytykę (rozpacz lub silna złość)

Przejawy depresji u młodzieży - c.d: Wyraźna zmiana zachowania (a nie reakcje somatyczne – jak u dzieci) Charakterystyczna triada poznawcza (wg. Aarona Becka): Negatywne myśli dotyczące otoczenia („wszystko jest bez sensu”) Pesymizm dotyczący przyszłości („nie mam żadnych szans na ułożenie sobie życia”) Niekorzystny obraz siebie („jestem do niczego”)

Anhedonia jako ważny przejaw depresji u młodzieży: Istota anhedonii – brak lub utrata zdolności do przeżywania przyjemności i radości Brak odczuwania radości z tego, co do tej pory było jej źródłem (hobby, spotkania z kolegami) Brak spontaniczności w wyrażaniu emocji – radości czy złości Przygaszone, „zszarzałe” stany emocjonalne (nawet złość i gniew)

Przejawy atypowe: Hipersomnia - występowanie senności mimo przespania nocy, przedłużanie się snu – lub trudności z zasypianiem, wybudzanie się nocą Nadmierny apetyt, wzrost masy ciała Kłopoty z koncentracją i zapamiętywaniem Pobudzenie psychomotoryczne Działania autoagresywne (samookaleczenia) Nadmierne podejmowanie pewnych czynności (gry komputerowe, oglądanie telewizji)

Przyczyny depresji dzieci i młodzieży: Rozwój depresji to wynik współdziałania wielu czynników biologicznych, psychologicznych, społecznych i środowiskowych Znaczenie mają wchodzące ze sobą w liczne interakcje: czynniki predysponujące, wyzwalające podtrzymujące

Czynniki predysponujące: Osobiste Podatność genetyczna, zaburzenia nastroju występujące w rodzinie, przebyte we wczesnym dzieciństwie choroby Indywidualne właściwości psychologiczne Środowiskowe Niekorzystny, pozabezpieczny styl przywiązania Problemy w relacjach z rodzicami Dezorganizacja życia rodzinnego Niski status społeczny, złe warunki socjalne

Czynniki wyzwalające: Aktualne krytyczne wydarzenia w życiu: Utrata osoby znaczącej Trudności w kontaktach z rodzicami, rówieśnikami Nadużywanie substancji psychoaktywnych Zmiana środowiska Niepowodzenia szkolne, brak wsparcia szkoły Doświadczanie przemocy w domu czy w szkole Blokowanie przez rodziców procesu separacji i indywiduacji adolescenta

Czynniki podtrzymujące: Wymienione jako czynniki predysponujące i wyzwalające mają także znaczenie czynników podtrzymujących zaburzenie, bo: nasilają utrwalają objawy depresyjne u dzieci i młodzieży

Skutki depresji dzieci i młodzieży: Negatywne konsekwencje dla dalszego rozwoju dziecka, dla funkcjonowania rodzinnego, społecznego i szkolnego (słabe wyniki w nauce – konflikty w rodzicami – niska samoocena - kłopoty w relacjach rówieśniczych itp.) Zwiększone ryzyko samobójstwa, uzależnień, problemów ze zdrowiem Gorsze funkcjonowanie w wieku dojrzałym (w pracy, trwałe trudności interpersonalne)

Metody leczenia: Oddziaływania niefarmakologiczne: Psychoedukacja dziecka i jego opiekunów Psychoterapia Indywidualna Grupowa Rodzinna Farmakoterapia (gdy objawy są bardzo nasilone, a sama psychoterapia nie skutkuje)