UPADKI

Upadkiem nazywamy niezamierzone przewrócenie się, którego bezpośrednią przyczyną jest nagłe zaburzenie równowagi. Mechanizmy autoregulacji zapobiegają upadkowi, jeżeli wychylenie osi ciała w stosunku do podstawy ciała nie przekracza znacznie jej granic. W starszym wieku zdolność przywracania równowagi często bywa upośledzona, co stanowi pierwotną przyczynę upadków osób w podeszłym wieku.

Koordynacja czynności nadzorujących postawę ciała jest bardzo złożona Koordynacja czynności nadzorujących postawę ciała jest bardzo złożona. Z układu przedsionkowo- ślimakowatego ucha wewnętrznego płyną sygnały o położeniu ciała. Ruchy samej tylko głowy, albo ciała przemieszczają płyn półkolistych kanałów i układ rzęsek słuchowych w uchu wewnętrznym, co jest sygnałem zmiany położenia ciała. Odpowiednie informacje wraz z bodźcami wzrokowymi i dotykowymi są przekazywane do mózgowych ośrodków dyspozycji ruchem, a stąd do rdzenia kręgowego. Odebrane przez rdzeń impulsy są wysyłane na obwód, gdzie wywołują skurcz, albo rozkurcz odpowiednich grup mięśni szkieletowych, od których zależą ruchy stawów uczestniczących w zachowaniu, bądź przywróceniu postawy ciała. Przepływ informacji z biegiem lat ulega spowolnieniu od momentu odebrania sygnału do wykonania ruchu, ale niezależnie od tego w upadkach starszych ludzi uczestniczą różne przyczyny bezpośrednie.

1. Zmiany starcze ( inwolucyjne) jako pierwotna przyczyna: a) zmniejszenie wrażliwości receptorów w aparacie przedsionkowo-ślimakowym ucha wewnętrznego i upośledzenie transmisji sygnału b) upośledzenie percepcji wizualnej ( zaćma starcza, osłabiona ostrość widzenia, pogorszenie adaptacji do półmroku, do zmierzchu) c) zawodność ośrodkowej dyspozycji i koordynacji ruchu (odbiór impulsu i kontrola odruchu na poziomie rdzenia) d) zanik mięśni szkieletowych, osłabienie aparatu ścięgnisto - więzadłowego, oraz torebek stawowych.

2. Przewlekłe choroby i ich powikłania, oraz chwilowe zaburzenia równowagi wewnętrznej ( homeostazy): a) choroby narządu słuchu (np. stany zapalne) i wzroku (np. zaćma, jaskra, zapalenie nerwu wzrokowego) b) choroby układu nerwowego i ich skutki ( niedowłady, porażenia, zawroty głowy, nadwrażliwość zatoki szyjnej, parkinsonizm, epilepsja, guzy, depresje, stany otępienne, wodogłowie normotensyjne) c) cukrzyca i jej powikłania ( osłabienie wzroku, retinopatia cukrzycowa, niedowłady obwodowe, niedocukrzenie i inne) d) miażdżyca i jej powikłania ( udary mózgu, choroby serca, zespoły niedokrwienne kończyn) e) nadciśnienie tętnicze, niedociśnienie tętnicze f) choroba zwyrodnieniowa stawów i kręgosłupa, oraz jej powikłania nerwowe i naczyniowe, niestabilność kręgosłupa g) inne choroby, m.in. niedokrwistość, niedoczynność tarczycy, stany gorączkowe, zaburzenia wodno-elektrolitowe itp. h) używki i ) leki, zwłaszcza nasenne, przeciwlękowe , moczopędne, leki układu krążenia, hipoglikemizujące, oraz wiele innych nieostrożnie lub niepotrzebnie stosowanych ( polipragmazja, interakcja leków)

3. Czynniki zewnętrzne a) niedostateczne oświetlenie w domu i na zewnątrz (także zbyt ostre światło np. słoneczne) b) hałas i inne czynniki rozpraszające uwagę c) brak wygodnych i odpowiednio umieszczonych uchwytów w domu i w środkach lokomocji ( autobusy, tramwaje) d) śliskie posadzki, wanny, brodziki, także nawierzchnie ulic (np. lód przysypany śniegiem) e) niestabilne meble, podwinięte dywany, ruchome chodniczki, progi f) niewygodne ubranie: ciężkie, krępujące ruchy, za długie, nieodpowiednie obuwie g) schody: wąskie, kręte, niewygodne, odstające wykończenie ich krawędzi h) wysokie krawężniki na ulicach, zniszczone nawierzchnie, wysokie, niebezpieczne stopnie w środkach lokomocji i) nieprzystosowane do potrzeb indywidualnych chodziki, laski, balkoniki

NAPADY ATONICZNE Szczególną przyczyną upadków są napady atoniczne. Etiologia nie jest dokładnie poznana. Występują także u osób młodszych. Zaburzenia polegają prawdopodobnie na chwilowej niewydolności kręgowo-podstawnej, niedokrwieniu podstawy mózgu i przerwaniu łuku odruchowego, który można zwykle przywrócić przez przyciśnięcie podeszew płaskim, twardym przedmiotem (książka, teczka), albo podniesieniem na nogi. Kilkanaście zaledwie lat temu zespół atoniczny rozpoznawany był bardzo często, ale obecnie panuje pogląd, że nadużywano tej diagnozy nie znając dokładnie patomechanizmu upadków.

S k u t k i u p a d k ó w Złamania kości występują znacznie częściej u kobiet w okresie pomenopauzalnym niż u mężczyzn w tym samym okresie życia. Lęk bywa innego rodzaju ujemnym następstwem upadku. Poczucie zagrożenia i niechęć do opuszczania domu albo, jeżeli upadek zdarzył się w mieszkaniu – ograniczanie codziennej aktywności ruchowej prowadzi do izolacji, poczucia osamotnienia, nieraz do depresji, a innym razem do otyłości. Z biegiem lat występują wymienione wyżej powikłania. Poupadkowe stany lękowe mogą wystąpić u osób, które nie poniosły żadnej szkody w wyniku przewrócenia się. Wychłodzenie (hipotermia) jest rzadziej występującym, ale groźnym następstwem upadku, który zwykle ma miejsce w niedostatecznie ogrzanym mieszkaniu. Bezpośrednią jego przyczyną bywa niemożność podniesienia się i wielogodzinne leżenie.

P o r a d y 1. Znajdź czynniki, które mogą stanowić zagrożenie dla oddanej Ci pod opiekę osoby. W miarę możliwości podejmij próbę ich usunięcia, lub zmniejszenia istniejącego ryzyka. W razie potrzeby należy porozumieć się z lekarzem, rehabilitantem, albo innymi osobami odpowiedzialnymi za zdrowie i warunki życia podopiecznego. 2. Starsze osoby powinny chodzić dużo i w miarę prędko, jeżeli ich zdrowie na to pozwala. Trzeba jednak stale im przypominać, że nie mogą w żadnym przypadku przekraczać granic bezpieczeństwa i zaleceń lekarza. Zarówno opiekunowie jak i ich podopieczni nie mogą zapominać, że ich kondycja zmienia się nieraz z godziny na godzinę i że to, co było dopuszczalne i dobrze tolerowane rano może po południu stanowić zagrożenie. 3. Choroby trzeba leczyć bardzo konsekwentnie, ale ostrożnie. Leczenie farmakologiczne programuje lekarz i nie należy stosować środków przez niego niezapisanych. Granice wysiłku związanego z rehabilitacją wyznaczają także specjaliści, którzy odpowiadają również za rodzaj ćwiczeń.

4.Nie wolno starszym osobom podnosić ponad głowę przedmiotów, albo sięgać po nie wysoko. Mieszkanie, albo zajmowany pokój należy urządzić tak, żeby półki, z których często korzysta się były łatwo dostępne i nieprzepełnione. 5. Otyłość, choroba zwyrodnieniowa stawów i kręgosłupa, niedowład i inne przyczyny niesprawności, albo choroby, będące powodem niewydolności mogą starszej osobie uniemożliwić podniesienie się po upadku. Poszkodowana osoba powinna sama, albo z pomocą innych przewrócić się na bok, a następnie uklęknąć podpierając się na rękach. Kolejną postawą jest klęczenie bez podparcia, następnie klęczenie na jednym kolanie i podjęcie próby podniesienia się z tej pozycji. 6. Gdy po upadku starszej osoby nie możemy wykluczyć złamania kości udowej należy w pozycji na wznak porównać długość dolnych kończyn i zwrócić uwagę czy jedna z nich nie ma tendencji do rotacji na zewnątrz. Nieraz, pomimo złamania pod- lub przezkrętarzowego ból, rotacja, ani skrócenie kończyny nie występuje. W ustaleniu rozpoznania pomaga zdjęcie rtg.

WNIOSKI 1. Upadki u osób starszych występują rzadziej niż w młodym wieku, lecz ich następstwa bywają poważne. 2. Częstość upadków i ich powikłań u osób starszych można zmniejszyć poprzez wyeliminowanie środowiskowych i części zdrowotnych czynników zagrożenia oraz przez edukację osób narażonych na upadek.