Podstawy Prawa Zabezpieczenia społecznego mgr Michał Budny Zajęcia nr 1

Akty prawne Ustawa z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (Dz. U. z 2017 r., poz. 1778 ze zm.) – ustawa systemowa Ustawa z dnia 25 czerwca 1999 r. o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa (Dz. U. z 2017 r., poz. 1386 ze zm.) – ustawa chorobowa Ustawa z dnia 30 października 2002 r. o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych (Dz. U. z 2017 r., poz. 1773 ze zm.) – ustawa wypadkowa Ustawa z dnia17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z funduszu ubezpieczeń społecznych (Dz. U. z 2017 r., poz. 1383 ze zm.) – ustawa emerytalna

Literatura I. Jędrasik-Jankowska, Pojęcie i konstrukcje prawne ubezpieczenia społecznego, wyd. Wolters Kluwer R. Babińska-Górecka, K. Stopka (red.), Zbiór kazusów z prawa socjalnego, wyd. Difin

Ubezpieczenie społeczne Ubezpieczenie społeczne jest oparte na solidarności społecznej. Zabezpiecza każdego ubezpieczonego przed określonymi, niekorzystnymi dla niego zdarzeniami.

Ubezpieczenie społeczne Przymus ubezpieczenia zapewnia powszechną dostępność świadczeń. Przymusowy charakter ubezpieczenia zmniejsza rozkład ryzyka. Ubezpieczenie społeczne ma charakter publiczny – administracyjnoprawny.

Metoda ubezpieczeniowa zabezpieczenie realizuje się przez tworzenie wspólnot osób narażonych na podobne zdarzenia losowe. Obejmują one określoną, jednorodną kategorię osób; przystąpienie do ubezpieczenia ma charakter przymusowy; fundusz na świadczenia gromadzony jest ze składek ubezpieczonych lub ubezpieczającego, dostosowanych do rozmiaru ryzyka; świadczenia są różnicowanie odpowiednio do udziału w tworzeniu wspólnego funduszu; wypłacalność świadczeń z ubezpieczeń społecznych gwarantowana jest przez państwo; prawo do świadczenia i jego wysokość są gwarantowane ustawowo; prawo do świadczeń powstaje ex lege i jest prawem podmiotowym; ubezpieczenie społeczne jest wykonywane przez specjalnie do tego utworzone instytucje publiczne lub prywatne działające pod nadzorem państwa.

Zasada równego traktowania Ustawa systemowa stoi na gruncie równego traktowania wszystkich ubezpieczonych bez względu na płeć, rasę, pochodzenie etniczne, narodowość, stan cywilny oraz stan rodzinny.

Zasada równego traktowania Zasada równego traktowania dotyczy w szczególności: warunków objęcia systemem ubezpieczeń społecznych; obowiązku opłacania i obliczania wysokości składek na ubezpieczenie społeczne; obliczania wysokości świadczeń; okresu wypłaty świadczeń i zachowania prawa do świadczeń.

Ubezpieczenia społeczne Ubezpieczenie emerytalne Ubezpieczania rentowe Ubezpieczenie w razie choroby i macierzyństwa Ubezpieczenie z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych Art.1 ustawy systemowej

Podleganie ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym OBOWIĄZKOWE Art. 6 ustawy systemowej Art. 6a ustawy systemowej Art. 6b ustawy systemowej DOBROWOLNE Art. 7 ustawy systemowej

Podleganie ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym Obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym podlegają osoby fizyczne, które na obszarze Rzeczypospolitej Polskiej są:  pracownikami, z wyłączeniem prokuratorów; osobami wykonującymi pracę nakładczą; członkami rolniczych spółdzielni produkcyjnych i spółdzielni kółek rolniczych, zwanymi dalej „członkami spółdzielni”; osobami wykonującymi pracę na podstawie umowy agencyjnej lub umowy zlecenia albo innej umowy o świadczenie usług, do której zgodnie z Kodeksem cywilnym stosuje się przepisy dotyczące zlecenia, zwanymi dalej „zleceniobiorcami”, oraz osobami z nimi współpracującymi; Osoby te nie podlegają obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym, jeżeli są uczniami szkół ponadpodstawowych lub studentami, do ukończenia 26 lat. osobami prowadzącymi pozarolniczą działalność oraz osobami z nimi współpracującymi; osobami współpracującymi z osobami fizycznymi, o których mowa w art. 18 ust. 1 ustawy z dnia 6 marca 2018 r. – Prawo przedsiębiorców;

Osoba współpracująca Za osobę współpracującą z osobami prowadzącymi pozarolniczą działalność, zleceniobiorcami oraz z osobami fizycznymi, wskazanymi w art. 18 ust. 1 ustawy z dnia 6 marca 2018 r. – Prawo przedsiębiorców, o której mowa w art. 6 ust. 1 pkt 4–5a, uważa się małżonka, dzieci własne, dzieci drugiego małżonka i dzieci przysposobione, rodziców, macochę i ojczyma oraz osoby przysposabiające, jeżeli pozostają z nimi we wspólnym gospodarstwie domowym i współpracują przy prowadzeniu tej działalności lub wykonywaniu umowy agencyjnej lub umowy zlecenia; nie dotyczy to osób, z którymi została zawarta umowa o pracę w celu przygotowania zawodowego.

Podleganie ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym posłami i senatorami pobierającymi uposażenie oraz posłami do Parlamentu Europejskiego, o których mowa w art. 1 ust. 1 ustawy z dnia 30 lipca 2004 r. o uposażeniu posłów do Parlamentu Europejskiego wybranych w Rzeczypospolitej Polskiej, zwanymi dalej „posłami i senatorami”; osobami pobierającymi stypendium sportowe, zwanymi dalej „stypendystami sportowymi”; pobierającymi stypendium słuchaczami Krajowej Szkoły Administracji Publicznej im. Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej Lecha Kaczyńskiego; otrzymującymi stypendium doktoranckie doktorantami; osobami wykonującymi odpłatnie pracę, na podstawie skierowania do pracy, w czasie odbywania kary pozbawienia wolności lub tymczasowego aresztowania; osobami pobierającymi zasiłek dla bezrobotnych, świadczenie integracyjne lub stypendium w okresie odbywania szkolenia, stażu lub przygotowania zawodowego dorosłych, na które zostały skierowane przez powiatowy urząd pracy, zwanymi dalej „bezrobotnymi”; osobami pobierającymi stypendium w okresie odbywania szkolenia, stażu lub przygotowania zawodowego dorosłych, na które zostały skierowane przez inne niż powiatowy urząd pracy podmioty kierujące na szkolenie, staż lub przygotowanie zawodowe dorosłych, zwanymi dalej „osobami pobierającymi stypendium”;

Podleganie ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym osobami pobierającymi stypendium na podstawie przepisów o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy w okresie odbywania studiów podyplomowych; duchownymi; żołnierzami niezawodowymi pełniącymi czynną służbę wojskową, z wyłączeniem żołnierzy pełniących służbę kandydacką; osobami odbywającymi służbę zastępczą; osobami przebywającymi na urlopach wychowawczych lub pobierającymi zasiłek macierzyński albo zasiłek w wysokości zasiłku macierzyńskiego; osobami pobierającymi świadczenia socjalne wypłacane w okresie urlopu oraz osobami pobierającymi zasiłek socjalny wypłacany na czas przekwalifikowania zawodowego i poszukiwania nowego zatrudnienia, a także osobami pobierającymi wynagrodzenie przysługujące w okresie korzystania ze świadczenia górniczego albo w okresie korzystania ze stypendium na przekwalifikowanie, wynikające z odrębnych przepisów lub układów zbiorowych pracy; osobami pobierającymi świadczenie szkoleniowe wypłacane po ustaniu zatrudnienia; członkami rad nadzorczych wynagradzanymi z tytułu pełnienia tej funkcji.

Podleganie ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym Prawo do dobrowolnego objęcia ubezpieczeniami emerytalnym i rentowymi przysługuje osobom, które nie spełniają warunków do objęcia tymi ubezpieczeniami obowiązkowo.

Podleganie ubezpieczeniu chorobowemu – art. 11 OBOWIĄZKOWO osoby wymienione w art. 6 ust. 1 pkt 1, 3 i 12 pracownicy, z wyłączeniem prokuratorów; członkowie rolniczych spółdzielni produkcyjnych i spółdzielni kółek rolniczych; osoby odbywające służbę zastępczą; DOBROWOLNIE osoby wymienione w art. 6ust. 1 pkt 2, 4, 5, 8 i 10 ustawy systemowej osoby wykonujące prace nakładczą; osoby wykonujące pracę na podstawie umowy agencyjnej lub umowy zlecenia albo innej umowy o świadczenie usług, do której zgodnie z Kodeksem cywilnym stosuje się przepisy dotyczące zlecenia, oraz osoby z nimi współpracującymi, z zastrzeżeniem ust. 4; osoby prowadzące pozarolniczą działalność oraz osobami z nimi współpracującymi; osoby wykonujące odpłatnie pracę, na podstawie skierowania do pracy, w czasie odbywania kary pozbawienia wolności lub tymczasowego aresztowania; duchowni.

Podleganie ubezpieczeniu wypadkowemu – art. 12 OBOWIĄKOWE Osoby podlegające ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym; NIE PODLEGAJĄ bezrobotni pobierający zasiłek dla bezrobotnych lub świadczenie integracyjne, posłowie do Parlamentu Europejskiego, o których mowa w art. 1 ust. 1 ustawy z dnia 30 lipca 2004 r. o uposażeniu posłów do Parlamentu Europejskiego wybranych w Rzeczypospolitej Polskiej, osoby, o których mowa w art. 6 ust. 1 pkt 2, 11, 19-22, art. 6a i art. 7 ustawy systemowej

Pojęcie pracownika na gruncie ustawy systemowej – art. 8 ust. 2a Za pracownika, w rozumieniu ustawy, uważa się także osobę wykonującą pracę na podstawie umowy agencyjnej, umowy zlecenia lub innej umowy o świadczenie usług, do której zgodnie z Kodeksem cywilnym stosuje się przepisy dotyczące zlecenia, albo umowy o dzieło, jeżeli umowę taką zawarła z pracodawcą, z którym pozostaje w stosunku pracy, lub jeżeli w ramach takiej umowy wykonuje pracę na rzecz pracodawcy, z którym pozostaje w stosunku pracy.

Zbieg tytułów do ubezpieczeń emerytalnego i rentowych Zbieg tytułów ubezpieczenia występuje, gdy jedna osoba wykonuje kilka rodzajów działalności (ma kilka tytułów) do ubezpieczenia społecznego. Zbieg obowiązku ma zastosowanie tylko do ubezpieczenia emerytalnego i rentowego. Ubezpieczenie chorobowe i wypadkowe są związane z ubezpieczeniem emerytalnym i rentowym. Art. 9 ustawy systemowej

Rodzaje tytułów ubezpieczenia W przypadku posiadania kilku tytułów ubezpieczenia postanowienia stosuje się art. 9 ustawy systemowej, aby ustalić, z którego z nich podlega się ubezpieczeniu. Tytuły ubezpieczenia dzielimy na: tytuły bezwzględne - nigdy niepodlegające zwolnieniu z obowiązku ubezpieczenia, tytuły ogólne - podlegające zwolnieniu z tego obowiązku, jeżeli ubezpieczony ma drugi tytuł do ubezpieczenia

Rodzaje tytułów ubezpieczenia Tytuły bezwzględne – nie mogą zostać zwolnione z obowiązku ubezpieczenia: stosunek pracy; członkowstwo w rolniczej spółdzielni produkcyjnej lub spółdzielni kółek rolniczych; pobierani świadczeń szkoleniowych i socjalnych; pobieranie zasiłku macierzyńskiego (i jego odmian); członkowstwo w radzie nadzorczej. Tytuły ogólne - wszystkie pozostałe tytuły, które dzielimy na budżetowe i pozostałe.

Tytuły ogólne budżetowe Tytułami ogólnymi budżetowymi są: świadczenie pracy na podstawie umowy uaktywniającej, posługa duchowna, czynna służba żołnierzy niezawodowych, przebywanie na urlopie wychowawczym, rezygnacja z zatrudnienia w związku z koniecznością sprawowania osobistej opieki nad długotrwale lub ciężko chorym członkiem rodziny oraz wspólnie niezamieszkującymi matką, ojcem lub rodzeństwem i pobieranie świadczenia pielęgnacyjnego. Obowiązek ubezpieczenia z tytułów budżetowych występuje tylko wtedy, gdy jest to tytuł jedyny i nie posiada go emeryt lub rencista.

Zbiegi tytułów ubezpieczenia Reguła I. Jeżeli zbiegają się ze sobą tytuły bezwzględne obowiązek ubezpieczenia dotyczy każdego z nich. Reguła II. W razie zbiegu tytułu bezwzględnego z tytułem ogólnym obowiązkiem ubezpieczenia objęty jest tylko tytuł bezwzględny. Reguła III. W razie zbiegu tytułów ogólnych ubezpieczeniem objęty jest tytuł wcześniejszy. Reguła IV. Jeżeli jednym ze zbiegających się tytułów jest tytuł budżetowy to obowiązek ubezpieczenia dotyczy tylko tytułu niebudżetowego. Reguła V. Zbieg członkostwa w radzie nadzorczej z jakimkolwiek innym tytułem oznacza obowiązek ubezpieczenia się z obu zbiegających się tytułów.

Ubezpieczenie duchownych Duchowni spełniający warunki do objęcia obowiązkowo ubezpieczeniami emerytalnym i rentowymi z tytułu prowadzenia pozarolniczej działalności gospodarczej podlegają ubezpieczeniom z tytułu tej działalności.

Kazus 1 Jan Mądry jest zatrudniony na podstawie umowy o pracę w firmie Meblox sp. z o.o. w wymiarze 7/8 etatu. Ponadto Jan Mądry prowadzi pozarolniczą działalność gospodarczą, w ramach której zatrudnia swojego syna Adama, na podstawie umowy o pracę w pełnym wymiarze czasu pracy oraz córkę Annę na podstawie umowy zlecenia. Dodać należy, że Anna jest studentką drugiego roku zarządzania. [Zbiór kazusów z prawa socjalnego, Renata Babińska-Górecka, K. Stopka (red.), Warszawa 2014, s. 13-14]

Kazus 2 Zenon Brzydki rozwiązał umowę o pracę po osiągnięciu wieku emerytalnego, a następnie zawarł nową umowę o pracę z nowym pracodawcą. Ponadto, z aktualnym pracodawcą zawarł również umowę o dzieło, w ramach której ma wykonać projekt architektoniczny budynku mieszkalnego. [Zbiór kazusów z prawa socjalnego, Renata Babińska-Górecka, K. Stopka (red.), Warszawa 2014, s. 14]

Kazus 3 Róża Wesoła ma ustalone prawo do emerytury i równocześnie jest pracownikiem w Fabryce Czekolady w ½ wymiaru czasu pracy. W tym samym czasie wykonuje w Fabryce pracę na podstawie umowy zlecenia. [Zbiór kazusów z prawa socjalnego, Renata Babińska-Górecka, K. Stopka (red.), Warszawa 2014, s. 19]

Kazus 4 Dwaj zaprzyjaźnieni duchowni ojciec Marcjalis Klęczny oraz ojciec Teofil Łomot ukończyli to samo seminarium duchowne. Obecnie ojciec Marciajlis pełni posługę kapłańska jako proboszcz parafii Św. Hermenegildy w podgórskiej miejscowości duża Mała. Ojciec Marcjalis zatrudnia w parafii na umowę o prace w wymiarze połowy etatu swoja siostrę Leokadię Zgrozę. Leokadia dorabia sobie prowadząc biuro parafii. Ma również przychody z tytułu członkowstwa w Rolniczej Spółdzielni Produkcyjnej „Jutrzenka”. Przyjaciel ojca Klęcznego- ojciec Teofil jest zaś zatrudniony na umowę o pracę, jako dziennikarz w Regionalnej Rozgłośni Radiowej „Głos Pana” w Wysokiej Niskiej. Brat ojca Teofila, Sebastian Łomot, jest również zatrudniony na umowę o pracę w Regionalnej Rozgłośni Radiowej „Głos Pana”, jako technik elektronik przy obsłudze urządzeń rozgłośni. Ma także w Wysokiej Niskiej zarejestrowaną jednoosobową działalność gospodarczą, której przedmiotem jest naprawa sprzętu RTV. [Zbiór kazusów z prawa socjalnego, Renata Babińska-Górecka, K. Stopka (red.), Warszawa 2014, s. 25-26]