ZOBOWIĄZANIA WIADOMOŚCI OGÓLNE

art. 353 k.c.: § 1. „Zobowiązanie polega na tym, że wierzyciel może żądać od dłużnika świadczenia, a dłużnik powinien świadczenie spełnić. § 2. Świadczenie może polegać na działaniu albo na zaniechaniu.”

stosunek prawny typu względnego skuteczny co do zasady między stronami (inter partes) „złożony stosunek cywilnoprawny, którego koniecznym i najważniejszym składnikiem jest przynajmniej jeden elementarny stosunek prawny typu względnego (dwustronnie zindywidualizowany), w ramach którego jeden podmiot (dłużnik) jest zobowiązany do spełnienia świadczenia (podjęcia określonego działania lub zaniechania na rzecz drugiej strony), a drugi podmiot (wierzyciel) jest uprawniony do otrzymania tego świadczenia” (P. Machnikowski)

Zobowiązania wzajemne 1) „Umowa jest wzajemna, gdy obie strony zobowiązują się w taki sposób, że świadczenie jednej z nich ma być odpowiednikiem świadczenia drugiej.” (art. 487 § 2 k.c.) 2) Z. Radwański: formuła „do ut des” – „daję abyś dał”   konieczność odróżniania podmiotów od stron stosunku zobowiązaniowego możliwość wystąpienia osoby trzeciej w ramach stosunku zobowiązaniowego

Zobowiązania realne wierzycielem lub dłużnikiem jest podmiot pozostający w określonym stosunku prawnorzeczowym, np. każdoczesny właściciel rzeczy np. art. 678 k.c.: „§ 1: W razie zbycia rzeczy najętej w czasie trwania najmu nabywca wstępuje w stosunek najmu w miejsce zbywcy; może jednak wypowiedzieć najem z zachowaniem ustawowych terminów wypowiedzenia. § 2: Powyższe uprawnienie do wypowiedzenia najmu nie przysługuje nabywcy, jeżeli umowa najmu była zawarta na czas oznaczony z zachowaniem formy pisemnej i z datą pewną, a rzecz została najemcy wydana.” od zobowiązań realnych należy odróżniać tzw. przyporządkowane prawa bezwzględne polegające na tym, że z zobowiązaniem jest związane prawo o charakterze bezwzględnym, skuteczne wobec wszystkich (erga omnes) np. art. 690 k.c.: „Do ochrony praw najemcy do używania lokalu stosuje się odpowiednio przepisy o ochronie własności”

Treść stosunku zobowiązaniowego i cel świadczenia treść zobowiązania stanowią uprawnienia wierzyciela i odpowiadające im obowiązki dłużnika interes podlegający zaspokojeniu nazywany celem świadczenia; podlega on ocenie ze względu na swoją zgodność ze społeczno-gospodarczym przeznaczeniem prawa i z zasadami współżycia społecznego (art. 5 k.c.) majątkowy lub niemajątkowy charakter interesu wierzyciela

Cel świadczenia a istnienie i treść długu: 1) prawidłowe spełnienie świadczenia następuje jedynie wówczas, gdy wskutek zachowania dłużnika wierzyciel odniósł korzyści czyniące zadość jego interesowi; zaspokojenie tego interesu w inny sposób, niż przez świadczenie dłużnika prowadzi do wygaśnięcia zobowiązania (W. Czachórski, T. Dybowski, T. Pajor) 2) krytyka: A. Klein, P. Machnikowski pojęcie interesu wierzyciela nie stanowi przyjętego przez ustawodawcę kryterium; brak podstaw do formułowania generalnego twierdzenia, że każdy przypadek zadośćuczynienia interesowi wierzyciela oznacza wygaśnięcie zobowiązania (P. Machnikowski)

Roszczenie 1) uprawnienie podmiotowo i przedmiotowo skonkretyzowane (Z. Radwański, A. Olejniczak) 2) „Pochodna sytuacja prawna osoby, wobec której inna indywidualnie oznaczona osoba ma podjąć jakieś zachowanie” (P. Machnikowski) inne definicje terminu roszczenie obejmują także możliwość realizacji uprawnienia w drodze przymusu

Główne i uboczne uprawnienia wierzyciela uprawnienia główne (zasadnicze) mają na celu zaspokojenie podstawowego interesu wierzyciela; są one realizowane wskutek spełnienia przez dłużnika świadczenia pierwotnego lub zastępczego uprawnienia uboczne (pomocnicze) wspomagają realizację uprawnienia głównego i mogą istnieć tylko w przypadku, gdy istnieje uprawnienie główne

Uprawnienia kształtujące polegają one na możliwości doprowadzenia przez jedną stronę stosunku zobowiązaniowego do modyfikacji lub ustania tego stosunku w drodze jednostronnej czynności prawnej (Z. Radwański, A. Olejniczak) mogą również prowadzić do nawiązania stosunku zobowiązaniowego (A. Wolter, J. Ignatowicz, K. Stefaniuk, P. Machnikowski) w razie skorzystania z uprawnienia kształtującego przez jedną stronę, druga jest zmuszona uznać zmienioną sytuację prawną i dostosować się do niej (Z. Radwański, A. Wolter, J. Ignatowicz, K. Stefaniuk) Inaczej P. Machnikowski: obowiązek ten nie stanowi korelatu uprawnienia kształtującego, bo może odnosić się też do samego uprawnionego uprawnienie kształtujące nie podlega ochronie w drodze postępowania sądowego i egzekucyjnego np. wybór jednego ze świadczeń w zobowiązaniu przemiennym (art. 365 k.c.), umowne prawo odstąpienia (art. 395 k.c.), prawo odkupu (art. 593 k.c.), prawo pierwokupu (art. 596 k.c.), wypowiedzenie umowy zlecenia (art. 746 k.c.)

Pojęcie odpowiedzialności brak definicji ustawowej termin rozumiany w doktrynie prawa cywilnego w następujący sposób: 1) odpowiedzialność wiąże się z długiem wskazując, że oznacza ona obowiązek spełnienia świadczenia np. art. 366 i nast. k.c., art. 471 i nast. k.c., art. 556 i nast. k.c. 2) odpowiedzialność wiąże się z możliwością realizacji świadczenia w drodze przymusu; związek z zagadnieniem zaskarżalności roszczeń np. art. 1030 i nast. k.c. 3) termin ten bywa używany do celowo niedookreślonego opisania pewnych stosunków czy stanów rzeczy stanowiących przesłanki zastosowania określonych norm prawnych np. art. 431 k.c. problem istnienia długu bez odpowiedzialności i odpowiedzialności bez długu

Odpowiedzialność osobista dłużnika i jej ograniczenia odpowiedzialność cywilnoprawna jest skierowana co do zasady do majątku dłużnika; możliwość przymusowej realizacji świadczenia wyjątek: możliwość zamiany grzywny na areszt, gdy egzekucji podlega świadczenie o charakterze ściśle osobistym (art. 1053 k.p.c.) dwa rodzaje ograniczenia odpowiedzialności osobistej dłużnika: 1) odpowiedzialność pro viribus patrimonii dłużnik ponosi odpowiedzialność do określonej sumy pieniężnej, stanowiącej górną wysokość świadczenia, jakie może zostać od niego wyegzekwowane możliwość skierowania egzekucji do całego majątku dłużnika np. 1031 § 2, art. 554 k.c. 2) odpowiedzialność cum viribus patrimonii dłużnik ponosi odpowiedzialność wyłącznie z pewnej określonej masy majątkowej brak możliwości skierowania egzekucji do pozostałych składników majątku dłużnika art. 1030 k.c.

Zobowiązania naturalne (niezupełne) brak możliwości skorzystania przez wierzyciela z przymusu państwowego w celu realizacji przysługującego mu roszczenia zobowiązania w znaczeniu prawnym zagadnienie, czy wierzycielowi przysługuje roszczenie odszkodowawcze w razie niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania naturalnego oraz odsetki z tytułu niespełnienia świadczenia pieniężnego: 1) wierzycielowi nie przysługuje roszczenie odszkodowawcze (R. Longchamps de Berier) 2) zobowiązanie naturalne jest stosunkiem prawnym, więc wierzycielowi przysługuje roszczenie odszkodowawcze oraz roszczenie o zapłatę odsetek za niespełnienie świadczenia pieniężnego. Roszczenia te są jednak niezaskarżalne (P. Machnikowski)

dwa niesporne rodzaje zobowiązań naturalnych: 1) zobowiązania, w których roszczenie wierzyciela uległo przedawnieniu (art. 117 § 2 k.c.) 2) zobowiązania z gry lub zakładu, które nie były zakazane ani nierzetelne i nie były prowadzone na podstawie zezwolenia właściwego organu państwowego (art. 413 k.c.) podobne zobowiązanie występuje w przypadku zawarcia umowy przedwstępnej, która nie spełnia wymogów, od których zależy ważność umowy przyrzeczonej (art. 390 k.c.) problem dopuszczalności zaliczania do kategorii zobowiązań naturalnych przypadków spełnienia świadczeń czyniących zadość zasadom współżycia społecznego (art. 411 pkt 2 k.c.): 1) są to zobowiązania niezupełne (R. Longchamps de Berier, W. Czachórski) 2) nie są to zobowiązania w znaczeniu prawnym (F. Zoll, A. Ohanowicz, Z. Radwański, A. Olejniczak, W. Dubis, P. Machnikowski)

Źródła stosunków zobowiązaniowych: 1) czynności prawne – jednostronne i umowy 2) akty administracyjne akty administracyjne o skutkach bezpośrednich i pośrednich 3) konstytutywne orzeczenia sądowe 4) inne zdarzenia czyny niedozwolone (art. 415 – 449 k.c.) bezpodstawne wzbogacenie (art. 405 – 414 k.c.) prowadzenie cudzych spraw bez zlecenia (art. 752 – 757 k.c.)

Miejsce prawa zobowiązań w systemie prawnym: prawo cywilne Działy prawa cywilnego: część ogólna – reguluje zasady i instytucje wspólne całemu prawu cywilnemu prawo zobowiązań – zawiera normy prawne regulujące stosunki prawne o charakterze względnym, skuteczne wobec indywidualnie oznaczonych podmiotów (inter partes); dzieli się na część ogólną i część szczegółową prawo rzeczowe – zawiera normy prawne regulujące stosunki prawne o charakterze bezwzględnym, skuteczne wobec wszystkich (erga omnes), odnoszące się do rzeczy prawo spadkowe – zawiera normy prawne regulujące przejście praw i obowiązków zmarłego na inne podmioty

prawo rodzinne i opiekuńcze – reguluje stosunki majątkowe i niemajątkowe pomiędzy małżonkami, rodzicami i dziećmi, innymi krewnymi i powinowatymi oraz opiekę i kuratelę prawo własności intelektualnej – tzw. prawo na dobrach niematerialnych; reguluje majątkowe i niemajątkowe prawa podmiotowe do oryginalnego, niematerialnego wytworu myśli ludzkiej (utworu, wynalazku, wzoru użytkowego, projektu racjonalizatorskiego, itp.)