Prawo zabezpieczenia społecznego NSP(w) rok akademicki 2018/2019 dr Ariel Przybyłowicz Ariel.przybylowicz2@uwr.edu.pl WPAiE, budynek A, pok. 123 1

Podleganie ubezpieczeniom społecznym 2

Ubezpieczeniom społecznym podlega się: - zasadniczo obowiązkowo (art. 13 ustawy systemowej) - wyjątkowo dobrowolnie (art. 14 ustawy systemowej) 3

Zasady podlegania ubezpieczeniu emerytalnemu i rentowym art. 6 ust. 1 ustawy systemowej ustanawia zasadę terytorialności, która wiąże stosunek ubezpieczenia emerytalnego i rentowych z zatrudnieniem na terytorium RP, z zastrzeżeniem art. 8 ust. 14 ustawy systemowej. 4

Istnieją jednak pewne wyłączenia, które ustawodawca wskazuje: Ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym podlegają osoby wykonujące pracę zarobkową na terytorium RP, wskazaną w art. 6 ustawy systemowej. Istnieją jednak pewne wyłączenia, które ustawodawca wskazuje: a) sposób wyraźny: - sędziowie (art. 91 § 9 i art. 100 § 2 i 5 Prawa o ustroju sądów powszechnych) - prokuratorzy art. (6 ust. 1 pkt 1 ustawy systemowej) - rolnicy i niektórzy obywateli państw (art. 5 ustawy systemowej) - w niektórych przypadkach uczniowie gimnazjum, szkół ponadgimnazjalnych, szkół ponadpodstawowych lub studenci (art. 6 ust. 4 ustawy systemowej b) poprzez niewymienienie określonych grup osób w zamkniętym katalogu art. 6-6b ustawy systemowej, np.: - osoby świadczące usługi bez wynagrodzenia (w tym jako wolontariusze) - utrzymujące się z wykonywania umowy o dzieło 5

Obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym podlegają m. in Obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym podlegają m.in. (art. 6 ust. 1 ustawy systemowej): 1) pracownicy; 6

Ustawodawca zawęża jednak dla celów ubezpieczeń społecznych definicję pracownika: jeżeli jednak pracownik spełnia kryteria określone dla osób współpracujących, o których mowa w art. 8 ust. 11 ustawy systemowej, dla celów ubezpieczeń społecznych jest traktowany jako osoba współpracująca (art. 8 ust. 2 ustawy systemowej). 7

Z drugiej strony ustawodawca rozszerza na gruncie ubezpieczeń społecznych definicję pracownika (art. 8 ust. 2a ustawy systemowej): Za pracownika w rozumieniu ustawy, uważa się także (1) osobę wykonującą pracę na podstawie umowy agencyjnej, umowy zlecenia lub innej umowy o świadczenie usług, do której zgodnie z Kodeksem cywilnym stosuje się przepisy dotyczące zlecenia, albo umowy o dzieło, jeżeli umowę taką zawarła z pracodawcą, z którym pozostaje w stosunku pracy (2) lub jeżeli w ramach takiej umowy wykonuje pracę na rzecz pracodawcy, z którym pozostaje w stosunku pracy. 8

Obowiązkiem ubezpieczenia emerytalnego i rentowych objęte są także m Obowiązkiem ubezpieczenia emerytalnego i rentowych objęte są także m.in. (art. 6 ust. 1 ustawy systemowej): - osoby wykonujące pracę nakładczą; - członkowie rolniczych spółdzielni produkcyjnych i spółdzielni kółek rolniczych; - osoby wykonujące pracę na podstawie umowy agencyjnej lub umowy zlecenia albo innej umowy o świadczenie usług, do której zgodnie z Kodeksem cywilnym stosuje się przepisy dotyczące zlecenia oraz osoby z nimi współpracujące; - osoby prowadzącymi pozarolniczą działalność oraz osoby z nimi współpracujące; - posłowie i senatorowie pobierający uposażenie oraz posłowie do Parlamentu Europejskiego; - osoby pobierające stypendium sportowe; - pobierający stypendium słuchacze Krajowej Szkoły Administracji Publicznej; - osobami pobierające zasiłek dla bezrobotnych, świadczenie integracyjne lub stypendium w okresie odbywania szkolenia, stażu lub przygotowania zawodowego dorosłych, na które zostały skierowane przez powiatowy urząd pracy; - duchowni; - funkcjonariusze Służby Celno-Skarbowej; - osoby przebywające na urlopach wychowawczych lub pobierające zasiłek macierzyński albo zasiłek w wysokości zasiłku macierzyńskiego, - członkowie rad nadzorczych wynagradzani z tytułu pełnienia tej funkcji 9

Finansowanie składek – budżet państwa Podleganie ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym przez osoby sprawujące osobistą opiekę nad dzieckiem Definicja legalna: osoba fizyczna sprawująca osobistą opiekę nad dzieckiem własnym lub swojego małżonka, lub dzieckiem przysposobionym, przez okres do 3 lat, nie dłużej jednak niż do zakończenia roku kalendarzowego, w którym dziecko kończy 6. rok życia, a w przypadku dziecka, które z powodu stanu zdrowia potwierdzonego orzeczeniem o niepełnosprawności lub stopniu niepełnosprawności wymaga osobistej opieki tej osoby, przez okres do 6 lat, nie dłużej jednak niż do ukończenia przez dziecko 18. roku życia Finansowanie składek – budżet państwa 10

(art. 6a ustawy systemowej) Podleganie ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym przez osoby sprawujące osobistą opiekę nad dzieckiem 1) osoby posiadające co najmniej półroczny staż ubezpieczeniowy bezpośrednio przed okresem sprawowania opieki nad dzieckiem (art. 6a ustawy systemowej) 2) osoby nieposiadające takiego stażu ubezpieczeniowego (art. 6b ustawy systemowej) 11

Ad 1) - zaprzestanie lub zawieszenie w okresie sprawowania opieki prowadzenia pozarolniczej działalności gospodarczej albo zaprzestanie wykonywania pracy na podstawie umowy agencyjnej lub umowy zlecenia albo innej umowy o świadczenie usług, do której zgodnie z KC stosuje się przepisy dotyczące zlecenia albo współpracy przy prowadzeniu działalności lub wykonywaniu zlecenia, oraz osoby duchowne - podleganie z w/w tytułów nieprzerwanie ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym bezpośrednio przed dniem rozpoczęcia sprawowania osobistej opieki nad dzieckiem i opłacanie składki na te ubezpieczenia - prawo do objęcia obowiązkowymi ubezpieczeniami emerytalnym i rentowymi przysługuje jednemu z rodziców, pod warunkiem że drugi rodzic nie jest objęty ubezpieczeniami emerytalnym i rentowymi z tego tytułu albo ubezpieczeniami określonymi w art. 6 ust. 1 pkt 19 (urlop wychowawczy) lub art. 6b. 12

Ad 2) - prawo do objęcia obowiązkowym ubezpieczeniem emerytalnym przysługuje jednemu z rodziców, pod warunkiem że drugi rodzic nie jest objęty ubezpieczeniem emerytalnym z tego tytułu albo ubezpieczeniami określonymi w art. 6 ust. 1 pkt 19 (urlop wychowawczy) lub art. 6a. 13

Ubezpieczenie na wniosek (dobrowolne) 1) dobrowolność samoistna 2) dobrowolność wtórna; 3) dobrowolność związana (dot. ubezpieczenia chorobowego) 14

Objęcie dobrowolnym ubezpieczeniem (art. 14 ust. 1 ustawy systemowej) 15

Ustanie dobrowolnego ubezpieczenia 1) ex lege (art. 14 ust. 2 pkt 2 i 3 ustawy systemowej) 2) na wniosek (art. 14 ust.2 pkt 1 ustawy systemowej) 16

Dobrowolność samoistna Prawo do dobrowolnego objęcia ubezpieczeniami emerytalnym i rentowymi przysługuje osobom, które nie spełniają warunków do objęcia tymi ubezpieczeniami obowiązkowo (art. 7 ustawy systemowej). 17

art. 9 ust. 2 ustawy systemowej Dobrowolność wtórna art. 9 ust. 2 ustawy systemowej 18

Dobrowolność związana Zakres podmiotowy ubezpieczenia chorobowego Art. 11 ust. 1 – obowiązkowe Art. 11 ust. 2 - dobrowolne 19

Zakres podmiotowy ubezpieczenia wypadkowego (art. 12 ustawy systemowej) - albo obowiązkowe - albo brak - de lege lata nie istnieje dobrowolne ubezpieczenie wypadkowe 20

Metodologia rozwiązywania kazusów: Wskaż tytuł (tytuły ubezpieczenia), który stanowi podstawę obowiązkowego podlegania ubezpieczeniu emerytalnemu i rentowym (art. 6 ustawy systemowej) 2. Czy z danym tytułem wiąże się obowiązek podlegania ubezpieczeniu chorobowemu lub możliwość dobrowolnego zgłoszenia się do tego ubezpieczenia? (art. 11 ust. 1 lub ust. 2 ustawy systemowej) 3. Czy z danym tytułem wiąże się obowiązek podlegania ubezpieczeniu wypadkowemu? (art. 12 ustawy systemowej) 21

Zbieg tytułów ubezpieczenia Przypadek, gdy dana osoba znajduje się w kilku sytuacjach życiowych, z którymi wiąże się obowiązek ubezpieczenia. Ustawodawca może w takim przypadku przewidywać, że obowiązek ubezpieczenia istnieje z wszystkich tytułów (zasada kumulacji), np. ubezpieczenie zdrowotne, albo przyznawać niektórym z tytułów ubezpieczenia moc wyłączania pozostałych (zasada hierarchizacji) np. ubezpieczenie emerytalne i rentowe. 22

Zbieg tytułów ubezpieczenia skomplikowana regulacja – art. 9 ustawy systemowej (dot. ubezpieczenia emerytalnego i rentowych) Tytuły bezwzględne (pierwszeństwa) i ogólne - w przypadku zbiegu bezwzględnych tytułów ubezpieczenia z innymi tytułami, ubezpieczony jest zwolniony z obowiązku ubezpieczenia z innych tytułów. Przy zbiegu kilku tytułów bezwzględnych, każdy stanowi tytuł obowiązkowego ubezpieczenia Tytuły z pierwszeństwem w czasie - w przypadku ich zbiegu ubezpieczony podlega ubezpieczeniom tylko z jednego tytułu - tego, który powstał najwcześniej Tytuły z prawem wyboru - w razie ich zbiegu, ubezpieczony ma prawo wybrać, z którego tytułu będzie obowiązkowo podlegał ubezpieczeniom + wyjątki i regulacje szczególne 23