Wykład VII Temperament Jolanta Babiak Psychologia Wykład VII Temperament Jolanta Babiak

Pojęcie temperamentu Psychologowie osobowości zorientowani biologicznie traktują pojęcie osobowości i temperamentu jako synonimy Inni uważają, że temperament to osobowość w pierwotnej postaci, typowej dla wczesnego rozwoju dziecka Można wydorębnić szereg charkaterystyk wspólnych dla tego konstruktu; tak więc przez pojęcie temperament rozumiemy Cechy przejawiające się w zachowaniu, s†ąd temperament można traktować jako część skłądowa struktury osobowości Temeprament charakteryzuje się względną stałością w ciągu życia Temperament ma podłoże biologiczne Różnice indywidualne w zakresie cech temperament są do pewnego stopnia genetycznie uwarunkowane Cechy temperament w postani emocji I motoryki obecne są już od wczesnego niemowlęctwa

Interakcyjna teoria temperament alexandra thomasa I stelli chess Badania podłużne od 1956 do 1990 roku New York Longitudinal Study Uczestnicy: 133 dzieci z 85 rodzin klasy średniej Obserwacje osób badanaych prowadzono od wczesnego niemowlęctwa do pełnej dojrzałości Thomas iChess nie zadawali pytań o genezę lub mechanizmy lezące u podstaw temperament W tych badaniach temperament został ujęty na poziomie opisowym Na podstawie kilkudziesięcioletnich obserwacji wydrębinili 9 kategorii temperamentu

Kategorie temperament opraceowane przez thomasa I chess KATEGORIA OPIS Aktywność Motoryka zachowania oraz proporcja okresów aktywności i braku aktywności dobowej Rytmiczność Reguralność lub jej brak funkcji biologicznych (np. Cykle jedzenia, czuwania I snu) Zbliżanie się - wycofywanie Pierwotna reakcja na nowy bodziec (zabawka, człowiek, pokarm). Zbliżanie się jest rozumiane jako reakcja pozytywyna; unikanie – reakcja negatywna Łatwość przystosowania Łatwość, z jaką zachowanie dziecka można można zmienić w konkrentym kierunku, ujawniające się w sposobie reagowania na nowe bodżce Próg reagowania Siła bodźca potrzebna do wywołania reakcji, którą można zauważyć; ujawnia się w reakcjach na słabe bodźce Siła reakcji Poziom energetyczny reakcji, niezależnie od tego jaki ma kierunek i jakość Jakość nastroju Proporcja emocji pozytywnych i negatywnych Roztargnienie Skuteczność odwracania uwagi dziecka (od tego co robi w danym momencie) przez bodźce zewnętrzne Zasięg uwagi i wytrwałość Najdłuższy czas poświęcony bez przerwy danemu rodzajowi aktywności oraz dolność do kontynuowania aktywności mimo działania bodźców rozpraszających

Konstelacje (typy) temperament w ujęciu thomasa I chess Temperament łatwy; około 40% dzieci Temperament wolno rozgrzewający się; około 15% dzieci Temperament trudny; 10% populacji dzieci; jest często źródłem zaburzeń w zachowaniu Istnieją metody pomiaru, tj. Kwestionariusze przeznaczone dla rodziców do badania temeperamentu, w tym trudnego, u dzieci w różnym wieku

Temperament trudny a zaburzenia w zachowaniu Brak zgodności między temperamentem a wymogami otoczenia może prowadzić do zburzeń zachowania Zaburzenia mogą przejawiać się w różnych postaciach lęku – wybuchy złości, jąkanie, zaburzenia snu Temperament trudny jest u dzieci lekko upośledzonych trafnym predyktorem wystąpienia zaburzeń w zachowaniu

Rozwojowy model temperamentu Może być traktowany konstytucjonalnie tj. w oparciu o wyposażenie biologiczne jednostki, kształtujące się na bazie czynnika dziedzicznego, dojrzewania i doświadczenia Reaktywność – pobudliwość fizjologiczna i behawioralna Wystepuje w postaci somatycznej, autonomicznej, neurohormonalnej, poznawczej Przejawia się w progach wrażliwości, czasie latencji, sile i amplituidzie reakcji, oraz w czasie pworotu reakcji do stanu wyjściowego Samoregulacja – procesy modyfikujące reaktywność (tj. Podwyższanie reaktywności lub jej obniżanie) Reaktywność i samoregulacja wchodzą w stałą interakcję; samoregulacja wywiera coraz większy wpływ na reaktywność w miarę dojrzewania

Rozwojowy model temeramentu – podstawy biologiczne W miarę dojrzewania zachodzą zmiany w ośrodkowym układzie nerwowym Biologiczne mechanizmy temperamentu są zależne od stadium rozwoju Cechy temperament ujawniają się w danym stadium rozwoju w zakresie motoryki, emocji i uwagi Na przykład: noworodek w zakresie emocji przejawia raczej emocje negatywne, we wczesnym dzieciństwia ujawniają się zachowania regulowane przez emocje pozytywne, samokontrola u dziecka małego przejawia się w sterowaniu uwagą (ku ludziom, zwierzętom przedmiotom lub odwracaniem od nich uwagi), u dziecka starszego przejawia się w kontroli słownej.

Rozwojowy model temeramentu - pomiar Struktura temperamentu niemowlęcia Pomiar cech temepramentu dzieci (3-8 lat) Poziom aktywności Przyjemność, uśmiech Uśmiech Aktywność, impulsywność Strach Nieśmiałość, niezadowolenie Niezadowolenie ze względu na skrępowanie ruchów Strach, złość, smutek Łatwość uspokajania się Czas koncentracji Kontrola hamowania, uwaga i wrażliwość percepcyjna

Koncepcja temperamentu jeroma kagana Temperament zahamowany (wysokoreaktywny) – reagowanie na zdarzenia nowe w sposób nieśmiały i ostrożny, powstrymywanie się od okazywania emocji, wystraszenie; występuje u około 10% dzieci Temperament niezahamowany (niskoreaktywny) – rozmowność, nawiązywanie kontaktu, spontaniczność, okazywanie emocji, brak strachu; występuje u około 25% dzieci Główną metodą pomiaru jest obserwacja w warunkach laboratoryjnych

Koncepcja arnolda bussa I Roberta plomina Emocjonalność: skłonność do reagowania silnym pobudzeniem, skłonnośc do łatwego I silnego rozstrojenia; dystres – płacz dziecka, starch, złość Aktywność – wigor (poziom energetyczny zachowania) i tempo (szybkość reakcji) Towarzyskość – (kierunek zachowań) tendencja do przedkładania towarzystwa innych ludzi nad samotność; pozytywne wzmocnienia płynące z interakcji społecznych

Teoria pen – trzech superczynników hansa eysnecka Osobowość posiada dwa aspekty: temperament I inteligencję; jeśli z z obszaru osobowości usuniemy inteligencję pozostaje temperament, stąd w tej teorii termin temperament I osobowość można używać zamiennie Koncepcja Eysencka ma status teorii temepramentu, choć czasem prezentowana jest jako przykład biologicznie zorientowanej osobowościowej teorii cech Wstępne analizy doprowadziły do wyodrębnienia dwóch czynników: neurotyczności i histerii (nadmierna emocjonalność jako reakcja nerwicowa u ekstraweryków I stan obniżonego nastroju u introwertyków zwana dystymią) Wynikiem tych badań było wyodrębnienie dwóch zasadniczych czynników tj. Ekstrawersji I neurotyczności Kolejne prace badawcze doprowadziły uczonego wraz ze współpracownikami do wyodrębnienia trzeciego wymiaru tj. Psychotyczności – niska wrażliwość na normy społeczne (niedostosowanie społeczne) I impulsywność Te trzy czynniki traktowane są jako niezależne: psychotyczność, ekstrawersja I neurotyczność stąd akronimPEN

Opis czynników w teorii pen Psychotyczność: wymiar, którego jeden biegun reprezentują cechy takie jak altruism, empatia I uspołecznienie a drugi biegun reprezentuje agresja, chłód emocjonalny, przestępczość, psychopatia I schizophrenia Ekstrawersja: jeden biegun to: towarzyskość serdeczność, aktywność, poszukiwanie doznań; drugi biegun to wycofanie społeczne, mniejsza aktywność, niska asertywność, I nieskie poszukiwanie doznań Neurotyczność (emocjonalność): lęk, przygnębienie, poczucie winy, niska samoocena, napięcie; przeciwieństwem neurotyczności jest równowaga, stabilność emocjonalna

Teoria poszukiwania doznań marvina zuckermana Założenie: pod względem odporności na deprywację sensoryczną istnieją silne różnice indywidualne Koncepcja poszukiwania doznań jest skoncentrowana na jednym wymiarze temperament Postulat: osiągnięcie optymalnego poziomu stymulacji jest warunkiem pozytywnego stanu emocjonalnego Na różnice w optymalnym poziomie stymulacji wpływają czynniki sytuacyjne (zewnętrzne dla jednostki) i konstytucjonalne (związane z jednostką; podstawowa właściwość fizyczna lub psychiczna) Cecha która wyraża skłonność do poszukiwania lub unikania doznań została nazwana poszukiwaniem doznań (sensation seeking) Źródłem stymulacji jest nie tyle warość ilościowa stymulacji ile ich znaczenie dla danej jednostki Istotne dla poszukiwania doznań jest podejmowanie ryzyka w ogóle

Poszukiwanie doznań - czynniki Poszukiwanie grozy I przygód (thrill and adventure seeking): manifestuje się w chęci do zajęć I aktywności na świezym powietrzu I ryzykownych, chęci do uprawiania ekscytujących rodzajów sportu Poszukiwanie przezyć (experience seeking): przejawia się w nietuzinkowym stylu zycia angażującycm umysł I zmysły np. Niekonwencjonalne podróże, sięganie po anrkotyki, poszukiwanie niezwykłedo towarzystwa Rozhamowanie (disinhibition) skłonność do poszukiwania odprężenia w takich aktywnościach jak “hulaszczy” styl odpoczynku, picie alkoholu, hazard Podatność na nudę (Boredom susceptibility) przejawia się w awersji do powtarzania doświadczeń, pracy o rutynowym, powtarzalnym charakterze, do nudnych ludzi; wskaxnikiem tej charakterystyki jest reagowanie niepokojem na monotonię

Psychobiologiczny model temperament Roberta cloningera Charakterystyczne syndromy spotykane w populacji osób chorych psychicznie i zdrowych Lęk poznawczy (psychiczny) – charkateryzujący się oczekiwaną obawą, rozmyślaniami nasyconymi niepokojem, lękiem społecznym, niepewnoscią, trudnościami w rozprężeniu mięśniowym, I powolnym dochodzeniu do stanu równowagi po doświadczeniu stresu (np. Choroby, rozstania); przejawia się w zmęczeniu, napięciu psychicznym I mięśniowym I powolnym powrotem do zdrowia nawet po niewielkich chorobach; korelauje negatywnie z towarzyskością, impulsywnością I zachowaniami aspołecznymi Lęk somatyczny – doświadczanie dolegliwosci cielesnych, bólu, równolegle z rozproszeniem uwagi I ogólną bojaźnią niezwiązaną z kokretnymi sygnałami ostrzegawczymi; charakterysytyczny jest niski próg bólu, odporność na środki uspokajające; psychiczny dystres u osób z lękiem somatycznym połączony jest z poszukiwaniem nowości I impulsywnością oraz innymi zachowaniami aspołecznymi

Regulacyjna teoria temperamentu w ujęciu jana strelaua Temperament ujmowany jest w myśl RTT jako jeden z czynników uczestniczących w regulacji stosunku człowieka ze światem zewnętrznym RTT postuluje, że temperament obecny u człowieka już we wczesnym niemowlęctwie odnosi sie przede wszystkim do formalnych cech zachowania Formalna charakterysytka zachowania Aspekt energetyczny Aspekt czasowy

Aspekt energetyczny I czasowy w ujęciu RTT Reaktywność – cecha organizmu, która determinuje intensywność reakcji charaktersytyczną dla danej jednostki; biegun wrażliwości sensorycznej I biegun wydolności Niska reaktywność oznacza duże zapotrzebowanie na stymulację Wysoka reaktywność wiąże się z małym zapotrzebowaniem na stymulację Aktywność – przejawia się w ilości i zakresie podejmowanych działań o okreslonej wartości stymulacyjnej. Duzy poziom aktywnosci idzie w parze z niską reaktywnością; niska aktywność idzie w parze z wysoką reaktywnością Aspekt czasowy Szybkości I tempo reakcji – zdolność szybkiej zmiany zachowania w odpowiedzi na zmiany w otoczeniu

Cechy temperamentu w ujęciu rtt Cecha Opis Żwawość Tendencja do szybkiego reagowania, do utrzymywania wysokiego tempa aktywności I do łatwej zmiany jednej reakcji na inną w zależności od zmian w otoczeniu Perseweratywność Skłonność do kontynuowania I powtarzania zachowań I doświadczania stanów emocjonalnych po zaprzestaniu działąnia bodźca, który te stany wywołał Wrażliwość sensoryczna Zdolność reagowania na bodźce zmysłowe o małej wartości stymulacyjnej Reaktywność emocjonalna Skłonność do intensywnego reagowania na bodźce wywułujące emocje, wyrażajace się w duzej wrażliwości I niskiej odpowrności emocjonalnej Wytrzymałość Zdolność do adekwatnego reagowania w sytuacjach wymagających długotrwałej lub wysoko stymulującej aktywności oraz w warunkach silnej stymulacji zewnętrznej Aktywność Skłonność do podejmowania aktywności o dużej wartości stymulacyjnej lub zachowań dostarczających stymulacji zewnętrznej (z otoczenia0