Model stosunków własnościowych w Polsce ]Agnieszka kwiecień-Madej

Pojęcie własności znaczenie ekonomiczne socjologiczne prawne

Ekonomiczne pojęcie własności Własność jest kategorią ekonomiczną, rolą prawa jest nadanie jej formy jurydycznej, Rozumiana szeroko, jako każdy stan faktyczny władania dobrami materialnymi i niematerialnymi, o określonej wartości majątkowej w celu czerpania z niej korzyści we własnym interesie, Własność jako stosunek społeczny, obojętna jest forma prawna, w jakiej korzystanie z tych dóbr ma miejsce, Właścicielem jest ten, kto faktycznie dysponuje w swoim interesie danym dobrem ekonomicznym, Przykład: właścicielami mienia spółki akcyjnej są jej akcjonariusze, nabywając akcje, wnoszą kapitał do spółki (tzw. własność pasywna),

Socjologiczne pojęcie własności Własność = coś swojego, własnego, należącego do określonej osoby, służy zaspokajaniu ludzkiej potrzeby władania określonymi przedmiotami materialnymi wyłącznie dla własnego dobra, bez względu na posiadany do nich tytuł prawny, Emocjonalny stosunek do rzeczy, Może mieć wpływ na kształt regulacji prawnej – patrz: instytucja zasiedzenia (art. 172 k.c.)

Własność w znaczeniu prawnym W znaczeniu prawnym własność to podstawowa forma władania, W znaczeniu techniczno-prawnym – forma korzystania z rzeczy określona w art. 140 KC Pierwotna – zaliczana do praw naturalnych, niezależnych od ustawodawcy, Najprostsza, Bezpośrednia, Najpełniejsza – największy zakres uprawnień względem rzeczy,

Własność w znaczeniu konstytucyjnym Art. 20 – społeczna gospodarka rynkowa, oparta na własności prywatnej środków konsumpcji (np. domy, mieszkania wraz z wyposażeniem, działki rekreacyjne), środków produkcji i wymiany dóbr i usług (np. zakłady przemysłowe, urządzenia produkcyjne, maszyny) Własność prywatna przysługuje osobom fizycznym jak i osobom prawnym, Art. 64 ust. 1 – własność na pierwszym miejscu w katalogu wolności i praw konstytucyjnych Własność z art. 21 ust. 1 Konst. w równym stopniu oznacza własność prywatną jak i publiczną (państwowa Skarbu Państwa art. 218, innych publicznych osób prawnych art. 166 ust. 1 i 2, uczelni wyższych art. 70 ust. 5 itd.)

Czy własność na charakter prawa absolutnego? art. 64 Konstytucji – ograniczenia treści i wykonywania np. ustanowienie lub zasiedzenie służebności gruntowej w tym służebności przesyłu (por. SN z dn. 21.01.2015r., IV CSK 203/14) np. odmowa usunięcia gazociągów przechodzących przez grunt (wyr. SA w Łodzi 9.04.2013r., I ACa 1384/12) Nie można uchylić podstawowych uprawnień składających się na treść prawa własności takich jak: swoboda korzystania, pobierania pożytków i innych dochodów, dysponowania przedmiotem, [wyr. TK 12.01.1999r. P 2/98] Ocena naruszenia prawa własności powinna być dokonywana autonomicznie i odrębnie od naruszenia reguł proporcjonalności na podstawie art. 31 ust. 3 Konst.

Pojęcie mienia – art. 44 KC Mienie Inne prawa majątkowe Własność Konstytucyjny termin „własność” =/= „wszelkie prawa majątkowe”, Ochrona udzielona użytkownikowi =/= ochronie udzielonej właścicielowi, Wywłaszczenie  powiązane z własnością (nie można wywłaszczyć np. najemcy) Mienie Własność Inne prawa majątkowe

Własność przedsiębiorstwa Art. 55 1 Przedsiębiorstwo jest zorganizowanym zespołem składników niematerialnych i materialnych przeznaczonym do prowadzenia działalności gospodarczej. Obejmuje ono w szczególności: 1) oznaczenie indywidualizujące przedsiębiorstwo lub jego wyodrębnione części (nazwa przedsiębiorstwa); 2) własność nieruchomości lub ruchomości, w tym urządzeń, materiałów, towarów i wyrobów, oraz inne prawa rzeczowe do nieruchomości lub ruchomości; 3) prawa wynikające z umów najmu i dzierżawy nieruchomości lub ruchomości oraz prawa do korzystania z nieruchomości lub ruchomości wynikające z innych stosunków prawnych; 4) wierzytelności, prawa z papierów wartościowych i środki pieniężne; 5) koncesje, licencje i zezwolenia; 6) patenty i inne prawa własności przemysłowej; 7) majątkowe prawa autorskie i majątkowe prawa pokrewne; 8) tajemnice przedsiębiorstwa; 9) księgi i dokumenty związane z prowadzeniem działalności gospodarcze

Własność przedsiębiorstwa Kompleks majątkowy (składniki materialne i niematerialne), Odrębna regulacja odpowiedzialności przedsiębiorcy za zobowiązania przedsiębiorstwa, „przedsiębiorstwo” – dobro majątkowe o charakterze niematerialnym, Przedmiot obrotu – obejmuje całość przedsiębiorstwa, chyba że co innego wynika z treści czynności prawnej albo z przepisów szczególnych, Zbycie, wydzierżawienie przedsiębiorstwa, ustanowienie na nim użytkowania – forma pisemna z podpisem notarialnie poświadczonym – art. 75(1) par. 1 KC,

Własność gospodarstw rolnych Gospodarstwo rolne – rodzaj przedsiębiorstwa wyodrębniony ze względu na szczególną funkcję gospodarki rolnej, Art. 553 [Gospodarstwo rolne] Za gospodarstwo rolne uważa się grunty rolne wraz z gruntami leśnymi, budynkami lub ich częściami, urządzeniami i inwentarzem, jeżeli stanowią lub mogą stanowić zorganizowaną całość gospodarczą, oraz prawami związanymi z prowadzeniem gospodarstwa rolnego Art. 461 [Nieruchomość rolna] Nieruchomościami rolnymi (gruntami rolnymi) są nieruchomości, które są lub mogą być wykorzystywane do prowadzenia działalności wytwórczej w rolnictwie w zakresie produkcji roślinnej i zwierzęcej, nie wyłączając produkcji ogrodniczej, sadowniczej i rybnej. Zgodnie z art. 2 pkt 2 UstRolU "gospodarstwo rolne" w znaczeniu nadanym w tej ustawie (w brzmieniu zmienionym nowelą z 14.4.2016 r., Dz.U. z 2016 r. poz. 585, która weszła w życie 30.4.2016 r.) oznacza "gospodarstwo rolne w rozumieniu Kodeksu cywilnego, w którym powierzchnia nieruchomości rolnej jest nie mniejsza niż 1 ha".

Ustrojowa funkcja własności W ujęciu statycznym – instrument nadbudowy prawnej ustroju gospodarczego państwa, W ujęciu dynamicznym – podstawa wszelkiego obrotu gospodarczego, Podstawa całego systemu prawa cywilnego, Struktura własności uzależniona jest od woli politycznej ustawodawcy, ma funkcje socjologiczne i psychologiczne, należy do podstawowych praw człowieka,

Model socjalistycznej własności społecznej w okresie PRL Własność społeczna - model planowej gospodarki socjalistycznej, nakazowo-rozdzielczej, sterowanej centralnie, Formy własności: Własność społeczna, - prymat własności społecznej (nacjonalizacja) Własność państwowa – niepodzielnie przysługiwała Państwu, Własność spółdzielcza, Własność innych organizacji społecznych, Własność indywidualna środków produkcji – w rolnictwie, Własność osobista środków spożycia – zaspokajanie osobistych potrzeb właściciela i jego bliskich

Przekształcenia własnościowe Odrzucenie modelu socjalistycznej własności społecznej, Model własności prywatnej, Własność publiczna – własność Skarbu Państwa oraz własność jednostek samorządu terytorialnego, Art. 21 Konstytucji RP – Rzeczpospolita chroni własność i prawo dziedziczenia, Uwłaszczenie osób prawnych, Państwowe osoby prawne nabywają „dla siebie” własność oraz inne prawa majątkowe, Przekształcenie zarządu gruntu w prawo użytkowania wieczystego ex lege, Komunalizacja mienia państwowego, Przemiana własności państwowej w formę własności gminnej, O komunalizacji mienia państwowego orzekał wojewoda decyzją deklaratoryjną o nabyciu mienia oraz konstytutywną o przekazaniu mienia, Osobowość prawna gmin – art. 2 ust. 2 SamGminU Wyposażenie majątkowe powiatów i województw, Osobowość prawna, Odrębny majątek,

Kształtowanie modelu własności prywatnej Prywatyzacja polega na wyzbyciu się przez państwo majątku znajdującego się w dyspozycji przedsiębiorstw państwowych na rzecz osób trzecich z czym łączy się ustanie bytu prawnego prywatyzowanego przedsiębiorstwa, Prywatyzacja bezpośrednia, Sprzedaż przedsiębiorstwa, Wniesienie przedsiębiorstwa do spółki, Oddanie przedsiębiorstwa do odpłatnego korzystania, Prywatyzacja pośrednia, Następuje po komercjalizacji dokonywanej w celu prywatyzacji. Komercjalizacją jest przekształcenie przedsiębiorstwa w spółkę. P. pośrednia polega na zbywaniu akcji należących do Skarbu Państwa, Prywatyzacja własności rolnej Skarbu Państwa, Ustawa z dnia 19.10.1991r. O gospodarowaniu nieruchomościami rolnymi Skarbu Państwa, Agencja Nieruchomości Rolnych – osoba prawna wykonująca własność państwową, Reprywatyzacja – dotyczy znacjonalizowanego mienia państwowego, oznacza przywrócenie prawa własności poprzednim właścicielom w formie naturalnej lub w postaci ekwiwalentu.

Współczesna stratyfikacja własności Własność prywatna Własność państwowa Własność Skarbu Państwa, Własność innych państwowych osób prawnych, Zasób własności rolnej Skarbu Państwa, Własność samorządowa Własność komunalna, Własność powiatowa Własność wojewódzka Własność osobista – przysługująca osobom fizycznym własność rzeczy przeznaczonych do zaspokajania osobistych potrzeb materialnych i kulturalnych właściciela i jego bliskich.

Własność prywatna Przysługująca jednostkom: osobom fizycznym lub zakładanym przez nie spółkom, udziały członków spółdzielni w majątku spółdzielni Brak definicji legalnej, Przeciwieństwo własności społecznej, W szerszym znaczeniu – wszelka własność należąca do jednostek (środki produkcji + dobra konsumpcyjne), W węższym ujęciu – obejmuje tylko środki produkcji,

Własność państwowa Własność Skarbu Państwa, Mienie nabyte przez Skarb Państwa, przed dalszym rozporządzeniem na rzecz dalszych państwowych osób prawnych (albo osób trzecich) oraz mienie pozostawione w zarządzie stationis fisci, Mienie służące do wykonywania ustrojowych i społecznych zadań państwa, Zarząd tym mieniem wykonują organy administracji rządowej oraz państwowe jednostki organizacyjne nieposiadające osobowości prawnej, Własność innych państwowych osób prawnych, Przedsiębiorstwa państwowe, banki państwowe, jednoosobowe spółki Skarbu Państwa, inne państwowe osoby prawne (szkoły wyższe, instytuty naukowo-badawcze) Pochodzi z zasobu zgromadzonego dawniej mienia państwowego oraz teraźniejszych uzupełnień, Ulega pomniejszeniu w procesie prywatyzacji przedsiębiorstw państwowych Skarb Państwa nie ponosi odpowiedzialności za zobowiązania państwowych osób prawnych, chyba że przepis szczególny stanowi inaczej. Państwowe osoby prawne nie ponoszą odpowiedzialności za zobowiązania Skarbu Państwa (art. 40 par. 1 KC)

Własność samorządowa Wyodrębniona w związku z utworzeniem samorządu terytorialnego, Własność komunalna Mieniem komunalnym jest własność i prawa majątkowe należące do gmin [art. 1] i ich związków [art. 64] oraz mienie innych komunalnych osób prawnych (art. 43 SamGminU) Zasadą jest, że własność komunalną gmin stanowi nieprodukcyjny majątek służący wykonywaniu zadań publicznych gminy, Własność powiatowa Własność wojewódzka