SSP-Ćw. -3 ŹRÓDŁA PRAWA W ŚREDNIOWIECZU. PRAWO FEUDALNE SSP-Ćw.-3 ŹRÓDŁA PRAWA W ŚREDNIOWIECZU. PRAWO FEUDALNE. PRAWO LENNE I JEGO EWOLUCJA

PODSTAWOWE CECHY CHARAKTERYSTYCZNE ŚREDNIOWIECZNEGO PRAWA PRZEWAGA PRAWA ZWYCZAJOWEGO ZASADA OSOBOWOŚCI PRAWA PARTYKULARYZM PRAWA NIERÓWNOŚĆ WOBEC PRAWA STANOWY CHARAKTER PRAWA

PRZEWAGA PRAWA ZWYCZAJOWEGO średniowieczne prawo było zasadniczo prawem zwyczajowym źródłem prawa (w średniowieczu) był ZWYCZAJ (zw. także obyczajem) – powszechnie uznana, uświęcona tradycją forma zachowania się, przyjęta w danej zbiorowości społecznej zwyczaje (cieszące się powszechną aprobatą członków danej zbiorowości) – nabierały mocy „niepisanych praw” (w zw. z przekonaniem, że pewne zwyczaje są użyteczne, niezbędne i posiadają „powagę prawa”) PRAWO ZWYCZAJOWE zwyczaj rodził prawo zwyczajowe – gdy kompetentny organ państwa rozstrzygał sprawę na podstawie zwyczaju przyjętego w danej społeczności i obwarowywał ten zwyczaj przymusem państwowym przykład: Lex Baiuvariorum (spis prawa bawarskiego z VIII w., prolog): „(...) wtedy każdy szczep znajdował w swych zwyczajach prawo. Albowiem długotrwały zwyczaj uznawano za prawo”

ZASADA OSOBOWOŚCI PRAWA oznaczała, że bez względu na miejsce pobytu jednostka podlegała prawu swej zbiorowości jej PRZECIWIEŃSTWEM jest zasada terytorialności prawa (dziś powszechnie obowiązująca w systemach prawnych), zgodnie z którą w państwie stosuje się jeden system prawny, któremu podlegają wszyscy, którzy znajdują się na terytorium danego państwa, bez względu na pochodzenie, narodowość, etc. zasada osobowości była charakterystyczną cechą wczesnośredniowiecznych państw jednak w niektórych z nich starano się odejść od tej zasady na rzecz zasady terytorialności przykładem – średniowieczne państwo germańskich Longobardów w longobardzkim spisie praw zwyczajowych (Lex Longobandorum) z VII w., we wstępie znaleźć można passus w brzmieniu: „Ktokolwiek przebywał będzie na ziemiach podległych władzy króla Longobardów podlegał będzie prawu spisanemu w tym zbiorze”

PARTYKULARYZM (terytorialny) oznacza rozbicie (rozdrobnienie) prawa (w sensie geograficznym) na szereg lokalnych praw zwyczajowych o mniejszym lub szerszym zasięgu) we Francji – na przełomie XIV/XV w. istniało ok. 700 lokalnych, partykularnych systemów prawnych w Niemczech – partykularyzm przetrwał tam do XIX/XX w., do wydania wielkich ogólnoniemieckich kodeksów w okresie II Rzeszy wyjątkiem, krajem, który uniknął zjawiska partykularyzmu prawnego była Anglia – gdzie taki partykularyzm się nie rozwinął, co wynikało ze specyfiki historii politycznej Anglii (m.in. braku typowego dla Europy kontynentalnej rozdrobnienia feudalnego, rozwoju prawa precedensowego oraz roli unifikacyjnej sądów królewskich

NIERÓWNOŚĆ WOBEC PRAWA była cechą charakterystyczną prawa średniowiecznego (podobnie jak antycznego) cechowało ją kazuistyczne zróżnicowanie zasad odpowiedzialności prawnej jednostek w zależności od statusu społecznego, zawodowego, politycznego, prawnego prawo było więc różne w przypadku takiego samego zdarzenia prawnego, w zależności od pozycji (statusu) tak sprawcy, jak również osoby poszkodowanej o ile różnicowanie prawne w epoce starożytnej było w zasadzie 2-stopniowe (wolni, niewolni), z pewnymi wyjątkami (jak np. w państwie starobabilońskim, gdzie istniał podział zasadniczo 3-stopniowy, a ludność dzieliła się na trzy kategorie prawne na avilum, muszkenum i wardum), o tyle zróżnicowanie prawa średniowiecznego było zdecydowanie większe, wielostopniowe: zależało m.in. od pochodzenia etnicznego, piastowanego urzędu, statusu prawnego, płci, zajmowanego stanowiska i wielu innych jeszcze czynników

STANOWY CHARAKTER PRAWA (PARTYKULARYZM PERSONALNY)   zróżnicowanie prawne poszczególnych osób (określane z reguły kazuistycznie w okresie wczesnośredniowiecznym), nabrało z czasem nowego charakteru - systemowego zróżnicowania prawnego członków poszczególnych stanów (grup społecznych o odrębnym statusie prawnym) było to konsekwencją ukształtowania się społeczeństwa stanowego (przy czym ten model struktury stanowej w poszczególnych państwach wykazywał pewne odmienności)

LEGES BARBARORUM I LEGES ROMANAE BARBARORUM źródłem prawa we wczesnośredniowiecznej Europie zasadniczo był zwyczaj, niemniej gdy chodzi o Europę Zachodnią już z początkiem V w. źródłem wiedzy o prawie zwyczajowym stawały się SPISY PRAWA ZWYCZAJOWEGO, w postaci: Leges Barbarorum „prawa barbarzyńców” - były to spisy (zbiory) praw zwyczajowych poszczególnych szczepów germańskich Leges Romanae Barbarorum („prawa rzymskie barbarzyńców”) - były to spisy (zbiory) praw zwyczajowych ludności galo-rzymskiej, która w wyniku ekspansji germańskiej dostała się pod panowanie poszczególnych szczepów germańskich i ich władców nie były ustawami, lecz jedynie spisami prawa zwyczajowego choć sporządzano je zazwyczaj z inicjatywy germańskich władców formalnie miały one charakter spisów prywatnych (brak oficjalnej sankcji dla sporządzonych spisów nie stał na przeszkodzie temu, by spisy te stosować w praktyce wymiaru sprawiedliwości przez okres kilkuset lat) tworzono je w okresie kilkuset lat pomiędzy V, a IX wiekiem po Chrystusie leges spisano po łacinie, niemniej była to łacina zwulgaryzowana, w przypadku niektórych zwłaszcza spisów z licznymi naleciałościami w języku starogermańskim (stopień skażenia łaciny związany był bezpośrednio z intensywnością kontaktów z rzymskim imperium) jednym z głównych motywów skłaniających do podejmowania wysiłków na rzecz tworzenia takich spisów była zasada osobowości prawa i konieczność jej respektowania

Kontynentalne Leges Barbarorum i Leges Romanae Barbarorum (1) najpierw - w okresie V-VI wieku – sporządzono spisy w państwach germańskich powstałych w tym okresie na gruzach Imperium Romanum (w państwach: Wizygotów, Burgundów, Franków i Ostrogotów) Prawo Wizygotów (Lex Visigothorum, spis prawa germańskich Wizygotów) zbiór ten ogłoszono ok. roku 475 – jest on powszechnie uważany za najstarszy spis germańskiego prawa zwyczajowego sporządzono go na polecenie króla Wizygotów – Euryka, stąd też zbiór ten zwany bywa również Kodeksem Euryka (Codex Euricianus) obowiązywał ludność germańską podległą władzy króla Wizygotów Prawo Rzymskie Wizygotów (Lex Romana Visigothorum) stworzono je dla ludności galo-rzymskiej będących pod panowaniem germańskich najeźdźców w postaci odrębnego zbioru, który powstać miał ok. 506 r. był to spis przepisów zwyczajów prawnych opartych na tradycji prawa rzymskiego (głównie na tzw. Kodeksie Teodozjańskim, Instytucjach Gaiusa i niektórych innych źródłach prawa rzymskiego) nazwano go „Brewiarzem Alaryka”, powstał bowiem z inicjatywy ówczesnego władcy Wizygotów – Alaryka II do schyłku XI wieku Brewiarz Alaryka stanowił główne źródło poznania prawa rzymskiego na obszarach Europy Zachodniej

Kontynentalne Leges Barbarorum i Leges Romanae Barbarorum (2) Lex Visigothorum Reccesvindiana w półtora wieku później, tj. w roku 654 w państwie Wizygotów powstał zbiór pod nazwą Lex Visigothorum Reccesvindiana (od imienia ówczesnego władcy Wizygotów – Rekkeswinda) jako pierwszy spośród średniowiecznych leges, zbiór ten obowiązywał zarówno Germanów, jak i Rzymian podległych władzy króla Wizygotów, którzy dotąd stosowali Brewiarz Alaryka Prawo Burgundów bardzo podobnie, jak w państwie Wizygotów, proces spisywania prawa przebiegał w państwie Burgundów i tu bowiem, na przełomie V/VI wieku, z inicjatywy króla Gundobada powstały dwa odrębne spisy, tj. Lex Burgundionum - spis zwyczajów prawnych germańskich Burgundów - (od imienia króla zwany również Lex Gundobada) oraz Lex Romana Burgundionum - spis zwyczajów prawnych ludności galo-rzymskiej pod panowaniem burgundzkim oba spisy powstały na przełomie V/VI wieku (datuje się je z reguły na rok 500)

Kontynentalne Leges Barbarorum i Leges Romanae Barbarorum (3) Prawo Ostrogotów z tego samego okresu znany jest jeszcze jeden pomnik dawnego “prawa rzymskiego barbarzyńców”, a mianowicie spis prawa rzymskiego Ostrogotów, znany powszechnie Edyktem Teodoryka (Edictum Theodorici), od imienia króla – Teodoryka Wielkiego przyjmuje się najczęściej, iż powstał on około roku 506 opierał się zasadniczo na tych samych źródłach prawa rzymskiego, co pozostałe spośród „praw rzymskich barbarzyńców”, tj. Lex Romana Visigothorum i Lex Romana Burgundionum Prawo Franków Salickich (Lex Salica Francorum) początkowo występował pod nazwą „Pactus Legis Salicae” i liczył 65 artykułów powstał u schyłku panowania Klodwiga (507-511) zawierał głownie normy prawa karnego i procesowego oraz stosunkowo nieliczne (lecz jakże istotne!) postanowienia z zakresu prawa rodzinnego i spadkowego (art. „De alodis”, czyli “O spadkach”) dalszy ROZWÓJ – w czasach po Klodwigu kilkukrotnie przeredagowywany i zmieniany przez władców frankońskich (podobnie, nota bene, jak i większość innych leges (np. w czasach Pepina Krótkiego Lex Salica Francorum przeredagowano w zbiór liczący około 100 artykułów)

Kontynentalne Leges Barbarorum i Leges Romanae Barbarorum (4) Prawo Ostrogotów z tego samego okresu znany jest jeszcze jeden pomnik dawnego “prawa rzymskiego barbarzyńców”, a mianowicie spis prawa rzymskiego Ostrogotów, znany powszechnie Edyktem Teodoryka (Edictum Theodorici), od imienia króla – Teodoryka Wielkiego przyjmuje się najczęściej, iż powstał on około roku 506 opierał się zasadniczo na tych samych źródłach prawa rzymskiego, co pozostałe spośród „praw rzymskich barbarzyńców”, tj. Lex Romana Visigothorum i Lex Romana Burgundionum Prawo Franków Salickich (Lex Salica Francorum) początkowo występował pod nazwą „Pactus Legis Salicae” i liczył 65 artykułów powstał u schyłku panowania Klodwiga (507-511) zawierał głownie normy prawa karnego i procesowego oraz stosunkowo nieliczne (lecz jakże istotne!) postanowienia z zakresu prawa rodzinnego i spadkowego (art. „De alodis”, czyli “O spadkach”) dalszy ROZWÓJ – w czasach po Klodwigu kilkukrotnie przeredagowywany i zmieniany przez władców frankońskich (podobnie, nota bene, jak i większość innych leges (np. w czasach Pepina Krótkiego Lex Salica Francorum przeredagowano w zbiór liczący około 100 artykułów)

Kontynentalne Leges Barbarorum i Leges Romanae Barbarorum (5) Prawo Longobardów w połowie VII wieku, ściślej w roku 643, powstał spis zwyczajów prawnych Longobardów oficjalna nazwa spisu, to Lex Longobardorum, jednak zbiór powszechnie znany jest pod nazwą edykt króla Rotara (Edictus regis Rothari), od imienia ówczesnego króla Longobardów jego specyficzną cechą było to, że spis ten (wbrew powszechnej wówczas zasadzie osobowości prawa), proklamował zasadę przeciwną, tj. zasadę terytorialności zgodnie z klauzulą zamieszczoną w prologu tego spisu, zawarte w nim regulacje prawne obowiązywać miały wszystkich przebywających na terytorium państwa longobardzkiego w nauce zgodnie podkreśla się, że edykt króla Rotara stał na stosunkowo wysokim poziomie legislacyjnym – pod tym względem uważany za najdoskonalszy z wczesnośredniowiecznych spisów prawa zwyczajowego Germanów przede wszystkim w zbiorze tym podjęto próbę systematyzacji zgromadzonego tam materiału prawnego, głównie o oparciu o kryterium osobowe Edykt Rotara jest również najobszerniejszym spośród średniowiecznych leges, bowiem liczy aż 388 artykułów

Kontynentalne Leges Barbarorum i Leges Romanae Barbarorum (6) Prawo Alamanów tj. Szwabów; (Lex Alamanorum) zbiór, który powstał w drugiej dekadzie VIII stulecia, w latach 712-720 Lex Baiuvariorum (prawo szczepowe Bawarów) spis powstał w pierwszej połowie lat 40-tych tego wieku, tj. w latach 741-744 znany także jako “Lex Odiliana”, od Odila, ówczesnego herzoga Bawarów (wojewody, wodza szczepowego Bawarów z czasów gdy sporządzono ten zbiór) czasy panowania Karola Wielkiego ostatnie spisy germańskich praw zwyczajowych powstałe w tym właśnie okresie sporządzone zostały najprawdopodobniej z inicjatywy wysłanników Karola Wielkiego były niezbyt obszerne, zaś głównym ich celem było zapewne utrwalenie władzy karolińskiej ostatecznie zatwierdzono je na zjeździe w Akwizgranie w latach 802-803 do tego rodzaju zbiorów należą: Prawo Franków Chamawskich (Lex Francorum Chamavorum, prawo zwyczajowe Franków Chamawskich zamieszkałych nad dolnym Renem) Lex Saxonum (prawo szczepowe Sasów podbitych przez Karola Wielkiego) Lex Thuringorum (prawo szczepowe Turyngów) Lex Frisionum (prawo zwyczajowe Fryzów)

ANGLOSASKIE LEGES BARBARORUM   w czasach wczesnośredniowiecznych podobne do kontynentalnych leges barbarorum spisy zwyczajów prawnych powstały na terenie Brytanii, kolonizowanej przez germańskich Sasów, Angolę i Jutów aż do wieku IX (czyli do czasów zjednoczenia Anglii) na terenie Brytanii istniał system tzw. heptarchii, czyli istnienia 7 niezależnych od siebie germańskich państewek, rywalizujących między sobą o hegemonię z tego to właśnie okresu pochodzi najstarszy znany spis zwyczajów prawnych brytyjskich germanów, który na przełomie VI i VII wieku (597-616) sporządzono w jednym z 7 królestw ówczesnej heptarchii, a mianowicie w Kencie spis powstał z inicjatywy ówczesnego władcy Kentu – Etelberta najbardziej jednak znanym, a jednocześnie pierwszym ogólnoangielskim spisem prawa zwyczajowego tego okresu była tzw. „Ustawa Alfreda Wielkiego”, uznawanego za pierwszego króla zjednoczonej Anglii; zbiór ten powstał około roku 890 to co różniło spisy angielskie od kontynentalnych, to język, w którym redagowano kompilacje w przypadku spisów anglosaskich był to starogermański, nie zaś mniej lub bardziej zwulgaryzowana łacina, jak w przypadku kontynentalnych leges

PRAWO FEUDALNE Pojęcie feudalizmu:   Pojęcie feudalizmu: po dziś dzień termin „feudalizm” budzi wśród historyków pewne kontrowersje w historiografii zachodnioeuropejskiej przyjęło się utożsamiać termin „feudum” z lennem i w konsekwencji utożsamiać feudalizm temporalnie ze średniowieczem, z rzeczywistością prawną (społeczno-polityczną i ekonomiczną) zdeterminowaną przez stosunki lenne, jako stosunki prawne łączące wasali i seniorów w XIX w. pojawiły się tendencje do szerszego pojmowania „feudalizmu” jako epoki, którą determinowały zasadniczo dwa podstawowe stosunki prawne: stosunek poddańczy oraz stosunek lenny termin „feudum” definiować oni zaczęli, jako „prawo na rzeczy cudzej” (w zakresie nieruchomości gruntowych), którego specyficzny charakter znamionował zarówno stosunek poddańczy, jak i stosunek lenny spróbujmy spojrzeć na istotę feudalizmu w tym szerszym znaczeniu (odwołującemu się do obu wspomnianych stosunków prawnych, tj. zarówno poddańczego, jak lennego)

STOSUNEK PODDAŃCZY (1) KOLONAT I PATRONAT:   KOLONAT I PATRONAT: pierwowzoru późniejszego stosunku poddańczego upatrują historycy powszechnie w dwóch stosunkach prawnych, które zaczęły upowszechniać się jeszcze u schyłku istnienia Cesarstwa Rzymskiego na Zachodzie Europy, tj. w zbliżonych do siebie (co do istoty) instytucjach prawnych, tj.: kolonatu i patronatu zarówno kolonat, jaki i patronat były próbą odpowiedzi na pogłębiający się, wszechstronny kryzys Imperium w schyłkowej fazie jego istnienia upadek gospodarki rolnej opartej pierwotnie na pracy wolnych rzymskich chłopów, a potem przez wieki przez niewolnych, wywołał potrzebę poszukiwań nowych rozwiązań i instytucji, co znalazło swój wyraz w upowrzechnianiu się patronatu i kolonatu PATRONAT – polegał na nadawaniu podupadłym, lecz wolnym chłopom przez wielkich posiadaczy ziemskich części będących ich własności gruntów w coś na kształt dzierżawy, w zamian za odprowadzanie większości dochodów z takich nieruchomości na rzecz wielkiego właścicielu, przy jednoczesnym zapewnieniu obdarowanemu prawa do zachowania części plonów dla siebie, co wiązało się zazwyczaj z zapewnieniem chłopom zwolnienia od obciążeń fiskalnych oraz bezpiecznego gospodarowania na gruncie KOLONAT – według podobnych zasad, polegał na nadawaniu dotychczasowym niewolnikom niewielkich działek („kolonii”; stąd nazwa <kolonat> i <kolonowie>) z czasem obie instytucje zaczęły zlewać się w jedną instytucję prawną – PRECARIUM

RODZAJE PREKARIÓW precaria data precaria oblata precaria remuneratoria   RODZAJE PREKARIÓW precaria data polegała na nadaniu ziemi „na prawie prekaryjnym” bezrolnemu chłopu precaria oblata polegała na przekazaniu praw do nieruchomości gruntowej przez podupadłego chłopa – wielkiemu właścicielowi ziemskiemu w zamian za „opiekę”, po czym latyfundysta nadawał mu ten sam grunt „w dzierżawę”, zachowując prawo własności tejże nieruchomości gruntowej precaria remuneratoria stanowiła formę pośrednią, polegała na wydaniu chłopu przez wielkiego właściciela ziemi do której chłop uprzednio przekazał tytuł własności wraz z dodaniem („dla zachęty”) jakiejś innej jeszcze części ziemi pańskiej

CECHY STOSUNEK PODDAŃCZY (CECHY): WIĘŹ EKONOMICZNA: stosunek prawny chłopa do użytkowanej przez niego ziemi chłop był jedynie użytkownikiem ziemi, na której gospodarował (tzw. własność podległa), podczas gdy prawo własności (tzw. własność zwierzchnia) należała do pana feudalnego świadczenia ekonomiczne z tyt. użytkowaniu cudzego (pańskiego) gruntu: renta odrobkowa (pańszczyzna), renta naturalna (w produktach rolnych) lub pieniężna, dziesięcina (dziesiąta część uzyskiwanych plonów) na rzecz Kościoła

CECHY STOSUNKU PODDAŃCZEGO WIĘŹ PUBLICZNOPRAWNA (1): ograniczenie wolności osobistej chłopa poddanego (swobody opuszczania gruntu; w postaci skrajnej – glebae adscriptio) zwierzchność sądowa pana dominialnego (uzyskana w wyniku upowszechnienia się przywilejów immunitetowych); sądownictwo dominialne zwierzchnia władza policyjno-administracyjna (możliwość narzucania dodatkowych świadczeń i obowiązków) przymus korzystania z pańskich monopoli (np. przymus propinacyjny, przymus mlewny) ograniczenia w zakresie prawa rodzinnego i opiekuńczego: konieczność uzyskania pańskiej zgody na zawarcie małżeństwa (i uiszczenia stosownej opłaty, maritagium), konieczność uzyskania pańskiej zgody na przekazanie praw dziedzicznych do gruntu (i uiszczenia stosownej opłaty – „odumarszczyzny” [mortuarium]) ius primae noctis (prawo pierwszej nocy)

CECHY STOSUNKU PODDAŃCZEGO WIĘŹ PUBLICZNOPRAWNA (2): obowiązki właściciela ziemskiego wobec poddanych: zorganizowanie sądownictwa, pomoc materialna w przypadku klęsk żywiołowych, zapewnienie bezpieczeństwa osobistego i nietykalności mienia, zapewnienie możliwości korzystania z „nieruchomości wspólnych” (łąk, pastwisk, cieków wodnych, lasów)

PRAWO LENNE I JEGO ŹRÓDŁA (1)   immanentną cechą europejskiego średniowiecza by rozwój stosunków lennych, jako stosunków prawnych opartych na wzajemnych relacjach pomiędzy wasalami i seniorami, regulowanymi przez prawo lenne kształtowało się one (podobnie, jak to było w przypadku innych systemów źródeł średniowiecznego prawa) przede wszystkim, jako prawo zwyczajowe z czasem istniejące zwyczaje zaczęto spisywać w celu pewnego ich uporządkowania najbardziej znanym i cenionym zbiorem tego rodzaju są tzw. „Księgi lenne” (Libri Feudorum) spis ten znany jest również, jako Consuetudines Feudorum („Zwyczaje lenne”) był to zbiór prywatny, sporządzony przez nieznanego autora na przełomie XI/XII w. powstał w północnej Italii, w okolicach Mediolanu i zawierał: zwyczaje lenne, jakie ukształtowały się w Lombardii, czyli w północnej Italii orzecznictwo sądów lennych oraz ustawy cesarzy w sprawach lennych zbiór ten – został z czasem włączony do Corpus Iuris Civilis

PRAWO LENNE I JEGO ŹRÓDŁA (2)   INNE ŹRÓDŁA prawa lennego: prócz tego, najbardziej znanego zbioru, przepisy prawa lennego zawarte były w niektórych innych źródłach, tj. głównie w prywatnych kompilacjach prawa np. jedna z dwóch ksiąg Zwierciadła Saskiego nosi tytuł „Lehnrecht” i zawiera przepisy prawa lennego, podobnie, szereg innych niemieckich Zwierciadeł normy prawa lennego zawierały także niektóre monarsze akty prawne, zwłaszcza jeden z najważniejszych średniowiecznych przywilejów, tj. tzw. „Złota Bulla” cesarza Karola IV (z 1356 r.), czy też wydana wcześniej (w roku 1215), „Wielka karta Wolności” angielskiego króla – Jana Bez Ziemi

STOSUNEK LENNY na przestrzeni dziesiątek lat pierwotny stosunek wasalno-senioralny ewoluował, stopniowo przekształcając się w rozwinięty stosunek lenny nawiązanie stosunku prawnego (lennego) następowało już w celebrowanej formie ustnej/publicznej (a nie pisemnej, jak pierwotny stosunek wasalno-senioralny), tj. poprzez złożenie hołdu lennego spektakularna ceremonia homagium ligium (hołd zastrzeżony) OBOWIĄZKI WASALA (wobec seniora): lojalność wobec seniora (wasal nie powinien działać na szkodę seniora) obowiązki wojskowe (udział w działaniach zbrojnych/wyprawach wojennych seniora „na jego zawołanie”, w kawalkadach, turniejach rycerskich, stróża) obowiązki dworskie: curia/consilium (udział w radzie), iudicium (iudicium parium) uczestnictwo w sądzie seniora doraźna pomoc materialna (auxilia): pasowanie najstarszego syna seniora na rycerza zamążpójście (po raz pierwszy) najstarszej córki lub siostry seniora brak udziału w krucjacie u boku seniora wykupienie seniora z niewoli

STOSUNEK LENNY (2) OBOWIĄZKI SENIORA (wobec wasala): wydanie lenna (podczas aktu inwestytury) zapewnienie opieki zbrojnej lojalność wobec lennika zagwarantowanie wasalowi opieki prawnej (sądu równych mu/iudicium parium) opieka prawna i materialna nad wdowami i sierotami po wasalu

STOSUNEK LENNY (3) lennych) SANKCJE (na wypadek nierespektowania zobowiązań lennych) przez seniora: wasal mógł wystąpić na drogę wojenną (wróżda) wasal mógł również wystąpić do sądu parów swego seniora, uzyskując wyrok zwalniający go z dotychczasowego stosunku lennego i uzyskanie statusu wasala seniora swego dotychczasowego seniora przez wasala: konfiskata lenna przez seniora czasowe zajęcie lenna

ANGIELSKI SYSTEM LENNY zasada: „WASAL MOJEGO WASALA JEST MOIM WASALEM” (na kontynencie – przeciwnie), co pozwalało zachować królowi angielskiemu zwierzchność nad wszystkimi wasalami w kraju SYSTEM LENNY BYŁ W ZASADZIE 2-STPNIOWY (MAKS. 3-STOPNIOWY), podczas, gdy na kontynencie drabina feudalna rozbudowana była zazwyczaj do 6-7 szczebli LENNA NADAWANE PRZEZ KRÓLÓW ANGLONORMANDZKICH NIE TWORZYŁY ZWARTYCH TERYTORIÓW rozrzucone były po całej Anglii, co utrudniało ich łączenie, kumulację w rękach jednego lennika W ANGLII UPORZĄDKOWANO STOSUNKI LENNE poprzez spisanie i ogłoszenie tzw. Księgi Sądu Ostatecznego (Domesday Book, z roku 1086) FEUDALIZACJI HRABSTW ZAPOBIEGŁO ODDZIELENIE TYTUŁU HRABIOWSKIEGO od władzy w okręgu administracyjnym, jakim było hrabstwo, poprzez powierzenie funkcji zarządzających – szeryfowi KRÓLOWIE ANGIELSCY DYSPONOWALI SPECJALNYM „PODATKIEM TARCZOWYM” płacili go feudałowie za zwolnienie ze służby wojskowej, co umożliwiało królowi utrzymywanie armii najemnej monarcha angielski mógł, prócz armii lennej, korzystać także z pospolitego ruszenia

KONTYNENTALNE SYSTEMY LENNE wśród europejskich systemów lennych wyróżnia się zasadniczo angielski system lenny i systemy kontynentalne w ramach systemów kontynentalnych wyodrębnia się: model frankoński (głównie na obszarach francuskich), lombardzki (stosowany w Niemczech i północnej Italii) oraz sycylijski

SYSTEM FRANKOŃSKI I LOMBARDZKI pomiędzy systemem frankońskim i longobardzkim różnice były niewielkie – najważniejszym z nich było to, że w systemie frankońskim nie obowiązywał tzw. przymus lenny, zaś w longobardzkim obowiązywał, wg zasady: „co raz stało się lennem, lennem musi pozostać” miało to pewne znaczenie dla dziejów politycznych Niemiec i Francji we Francji (gdzie nie obowiązywał przymus lenny) – umożliwiało to, lub choćby ułatwiało zjednoczenie Francji, gdyż opróżnione lenno monarcha mógł włączyć do domeny królewskiej, zaś w Niemczech – musiał ponownie nadać w lenno kolejnemu wasalowi