Zbieg przepisów ustawy mgr Katarzyna Piątkowska Katedra Prawa Karnego Materialnego

Podstawowe pojęcia Zbieg przepisów a zbieg przestępstw Zbieg pozorny Zbieg rzeczywisty Zbieg właściwy Zbieg niewłaściwy Reguły wyłączania wielości ocen

„(…) wszystkim rozważaniom na temat zbiegu, obojętnie czy przyjmuje się następnie zbieg idealny, a więc wielość przestępstw, czy zbieg przepisów ustawy, a więc jedno przestępstwo, wspólne jest to, iż jako punkt wyjścia służy fakt, że jeden czyn podpada pod kilka przepisów ustawy karnej”(W. Wolter, Kumulatywny zbieg przepisów ustawy, Warszawa 1960, s. 32)

Problematyka tożsamości (jedności) czynu art. 11 § 1 k.k. „Ten sam czyn może stanowić tylko jedno przestępstwo” O jedności czynu (przestępstwa) świadczy jedność miejsca, czasu i osób uczestniczących w zajściu oraz jedność zamiaru sprawców przestępstwa, choćby rozwój zdarzeń w trakcie zajścia, nie zawsze zależny od sprawców, dzielił zdarzenie na kilka zajść, z pozoru odrębnych. Nie ma istotnego znaczenia ilość skutków czy pokrzywdzonych osób, ale ilość działań podjętych z tym samym zamiarem (wyrok SA w Krakowie z dnia 11 kwietnia 2001 r., II Aka 63/01)

Rzeczywisty zbieg przepisów – modele rozstrzygania Eliminacyjny zbieg przepisów – art. 9 k.w., art. 36 k.k. z 1932 r. – zbieg wewnętrzny Kumulatywny zbieg przepisów – art. 11 k.k., art. 7 k.k.s., art. 10 k.k. z 1969 r. – zbieg wewnętrzny Idealny zbieg czynów karalnych – art. 10 k.w., art. 8 k.k.s. – zbieg zewnętrzny

Eliminacyjny zbieg przepisów Oparty na zasadzie jedności czynu i nabudowanego na nim przestępstwa (Einheitstheorie) zbieg wewnętrzny J. Makarewicz – art. 36 k.k. z 1932 r. (krytyka idealnego zbiegu) Jeżeli czyn zagrożony karą podpada pod kilka przepisów ustawy karnej, sąd stosuje przepis przewidujący najsurowszą karę, co nie stoi na przeszkodzie stosowaniu kar dodatkowych lub środków zabezpieczających, przewidzianych w innych przepisach. art. 9 § 1 k.w.: Jeżeli czyn wyczerpuje znamiona wykroczeń określonych w dwóch lub więcej przepisach ustawy, stosuje się przepis przewidujący najsurowszą karę, co nie stoi na przeszkodzie orzeczeniu środków karnych na podstawie innych naruszonych przepisów. wady i zalety

Kumulatywny zbieg przepisów Oparty na zasadzie jedności czynu i nabudowanego na nim przestępstwa (Einheitstheorie) zbieg wewnętrzny W. Wolter – art. 10 k.k. z 1969 r. (krytyka zbiegu eliminacyjnego) §  1. Jeden czyn może stanowić tylko jedno przestępstwo. §  2. Jeżeli czyn wyczerpuje znamiona określone w dwóch albo więcej przepisach ustawy karnej, sąd skazuje za jedno przestępstwo na podstawie wszystkich zbiegających się przepisów. §  3. W wypadku określonym w § 2 sąd wymierza karę na podstawie przepisu przewidującego karę najsurowszą, co nie stoi na przeszkodzie orzeczeniu kar dodatkowych i środków zabezpieczających na podstawie innych zbiegających się przepisów.

Kumulatywny zbieg przepisów Art.  11.  k.k. §  1.  Ten sam czyn może stanowić tylko jedno przestępstwo. §  2.  Jeżeli czyn wyczerpuje znamiona określone w dwóch albo więcej przepisach ustawy karnej, sąd skazuje za jedno przestępstwo na podstawie wszystkich zbiegających się przepisów. §  3.  W wypadku określonym w § 2 sąd wymierza karę na podstawie przepisu przewidującego karę najsurowszą, co nie stoi na przeszkodzie orzeczeniu innych środków przewidzianych w ustawie na podstawie wszystkich zbiegających się przepisów. Art. 7 k.k.s.  § 1.  Jeżeli ten sam czyn wyczerpuje znamiona określone w dwóch albo więcej przepisach kodeksu, przypisuje się tylko jedno przestępstwo skarbowe lub tylko jedno wykroczenie skarbowe na podstawie wszystkich zbiegających się przepisów. §  2.  W wypadku określonym w § 1 sąd wymierza karę na podstawie przepisu przewidującego karę najsurowszą, a jeżeli zbiegające się przepisy przewidują zagrożenia takie same - na podstawie przepisu, którego znamiona najpełniej charakteryzują czyn sprawcy. Nie stoi to na przeszkodzie orzeczeniu także innych środków przewidzianych w kodeksie na podstawie wszystkich zbiegających się przepisów.

Idealny zbieg czynów karalnych Oparty na zasadzie jedności czynu i nabudowanej na nim wielości przestępstw (Mehrheitstheorie) Art.  8.  k.k.s. §  1.  Jeżeli ten sam czyn będący przestępstwem skarbowym lub wykroczeniem skarbowym wyczerpuje zarazem znamiona przestępstwa lub wykroczenia określonego w przepisach karnych innej ustawy, stosuje się każdy z tych przepisów. §  2.  Wykonaniu podlega tylko najsurowsza z kar, co nie stoi na przeszkodzie wykonaniu środków karnych lub innych środków orzeczonych na podstawie wszystkich zbiegających się przepisów. Środki karne i środki zabezpieczające oraz dozór stosuje się, chociażby je orzeczono tylko na podstawie jednego ze zbiegających się przepisów; w razie orzeczenia za zbiegające się czyny zabronione zakazów tego samego rodzaju lub pozbawienia praw publicznych, sąd stosuje odpowiednio przepisy o karze łącznej. §  3.  Jeżeli obok kary najsurowszej, która podlega wykonaniu, orzeczono także karę grzywny, również ta kara podlega łącznemu wykonaniu; w razie orzeczenia obok kary najsurowszej kilku kar grzywny, łącznemu wykonaniu podlega tylko najsurowsza kara grzywny. Art.  10.  k.w. §  1.  Jeżeli czyn będący wykroczeniem wyczerpuje zarazem znamiona przestępstwa, orzeka się za przestępstwo i za wykroczenie, z tym że jeżeli orzeczono za przestępstwo i za wykroczenie karę lub środek karny tego samego rodzaju, wykonuje się surowszą karę lub środek karny. W razie uprzedniego wykonania łagodniejszej kary lub środka karnego zalicza się je na poczet surowszych. wady i zalety

Zbieg pozorny – reguła lex specialis art. 278 § 1 k.k. Kto zabiera w celu przywłaszczenia cudzą rzecz ruchomą, podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5. art. 279 § 1 k.k. Kto kradnie z włamaniem, podlega karze pozbawienia wolności od roku do lat 10. art. 280 § 1 k.k. Kto kradnie, używając przemocy wobec osoby lub grożąc natychmiastowym jej użyciem albo doprowadzając człowieka do stanu nieprzytomności lub bezbronności, podlega karze pozbawienia wolności od lat 2 do 12.

Zbieg pomijalny – reguły konsumpcji i subsydiarności zasada konsumpcji art. 279 § 1 k.k.: Kto kradnie z włamaniem, podlega karze pozbawienia wolności od roku do lat 10. art. 288 § 1 k.k.: Kto cudzą rzecz niszczy, uszkadza lub czyni niezdatną do użytku, podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5.

zasada subsydiarności ustawowej art. 231 k.k. § 1. Funkcjonariusz publiczny, który, przekraczając swoje uprawnienia lub nie dopełniając obowiązków, działa na szkodę interesu publicznego lub prywatnego, podlega karze pozbawienia wolności do lat 3. § 2. Jeżeli sprawca dopuszcza się czynu określonego w § 1 w celu osiągnięcia korzyści majątkowej lub osobistej, podlega karze pozbawienia wolności od roku do lat 10. § 4. Przepisu § 2 nie stosuje się, jeżeli czyn wyczerpuje znamiona czynu zabronionego określonego w art. 228. art. 228 § 1 k.k. Kto, w związku z pełnieniem funkcji publicznej, przyjmuje korzyść majątkową lub osobistą albo jej obietnicę, podlega karze pozbawienia wolności od 6 miesięcy do lat 8. zasada subsydiarności pozaustawowej (milczącej) art. 173 § 1 k.k. Kto sprowadza katastrofę w ruchu lądowym, wodnym lub powietrznym zagrażającą życiu lub zdrowiu wielu osób albo mieniu w wielkich rozmiarach, podlega karze pozbawienia wolności od roku do lat 10. art. 174 § 1 k.k. Kto sprowadza bezpośrednie niebezpieczeństwo katastrofy w ruchu lądowym, wodnym lub powietrznym, podlega karze pozbawienia wolności od 6 miesięcy do lat 8.

Reguły wyłączania wielości ocen Charakter logiczny (analiza logiczna relacja między dwoma potencjalnie konkurującymi przepisami) i teleologiczny? Reguła specjalności – relacja wykluczania (W. Wolter) czy podrzędności/nadrzędności? Charakter logiczny czy teleologiczny? Reguły konsumpcji i subsydiarności – charakter? Czy w przypadku reguły konsumpcji można z góry wskazać pary przepisów, które są objęte działaniem reguły? Czy należy dokonać badania in concreto okoliczności danej sprawy? Problematyka normatywnego ujęcia reguł wyłączania wielości ocen

Kazus 1 Jan W. miał 19 lat i pewnej piątkowej nocy udał się wspólnie z kolegami do pobliskiego klubu na zabawę. W trakcie imprezy Jan wypił dosyć dużo i po pewnym czasie zaczął awanturować się w klubie i zaczepiać innych gości. Ochrona postanowiła więc wyprosić Jana z imprezy, jednak ten nie chciał dobrowolnie opuścić lokalu. W związku z tym ochroniarz Witold K. siłą wyprowadził Jana na zewnątrz budynku. W trakcie tego działania doszło do szarpaniny pomiędzy mężczyznami. Na skutek uderzenia przez ochroniarza Jan W. doznał poważnych obrażeń wewnętrznych, wskutek czego zmarł na miejscu zdarzenia – tuż przy klubie. Witold K. widząc umierającego Jana W. zadzwonił po karetkę, jednak gdy lekarze przybyli na miejsce było już za późno – chłopak nie żył. Czy ochroniarzowi można przypisać odpowiedzialność za śmierć Jana W.? Jeśli tak, to jaka będzie ku temu właściwa podstawa prawna? Jeśli nie, proszę wskazać dlaczego ochroniarzowi nie można przypisać takiej odpowiedzialności?

Kazus 2 Wojciech W. i Stefan Z. od kilku lat pracowali na stacji benzynowej. Niestety w związku z redukcją zatrudnienia zostali zwolnieni z pracy. Nie mając szerokich perspektyw dalszego zatrudnienia i możliwości zarobku, postanowili wykorzystać zdobytą podczas wykonywania dotychczasowej pracy wiedzę w celu zdobycia środków do życia.  Podczas wspólnego spotkania w barze „SMOK” ustalili, iż najlepszym sposobem na szybkie „odbicie się od dna” i zarobienie całkiem niezłych pieniędzy, będzie kradzież butli z gazem ze znajdujących się w pobliżu ich miejsca zamieszkania dwóch stacji paliw.  Doskonale znany był im system pracy personelu na tych stacjach, rodzaje zabezpieczeń oraz szacowana ilość butli znajdujących się w skrzynce na butle, gdyż były to stacje paliw tej samej sieci, w której właśnie zakończyli pracę.  Zaplanowane działanie było ponadto idealnym sposobem na odegranie się na znienawidzonym pracodawcy, który obu panów zwolnił, jak twierdzili zupełnie bez powodu. Obmyśliwszy krótki plan, znając stosowane na stacji zabezpieczenia oraz sposoby ich neutralizacji nie mieli wątpliwości, że znaleźli genialny sposób na szybki zarobek. Nie wątpili również w szanse powodzenia zaplanowanych akcji. W nocy z 5/6 maja ok. godziny 3:00 zakradli się w kominiarkach na tyły pomieszczeń przemysłowych stacji benzynowej w K. i Wojciech W., jako lepiej znający się na elektronice, odłączył zewnętrzny alarm. Następnie Stefan Z. przeciął kłódkę zabezpieczającą okratowaną skrzynię z butlami gazowymi, po czym wspólnie załadowali całość towaru do furgonetki i niepostrzeżenie odjechali.  Następnego dnia Wojciech W. przypomniał sobie o starym, dobrym koledze Romanie M., znanym z handlu nielegalnym towarem, skontaktował się z nim i sprzedał mu skradzione butle z gazem. Uzyskanymi pieniędzmi podzielił się ze Stefanem Z. Po kilku dniach Wojciech W. i Stefan Z. zakradli się na drugą stację paliw w K., o której rozmawiali w barze „SMOK”. Plan działania był podobny, jak w przypadku działania na pierwszej ze stacji. Ponownie Wojciech W. odłączył alarm, Stefan Z. przeciął kłódkę zabezpieczającą skrzynię z butlami z gazem, a następnie załadowali skradziony towar do furgonetki i odjechali.  Oceń odpowiedzialność karną Stefana Z. 

Kazus 3 Andrzej J. siedział przed sklepem monopolowym i z nienawiścią patrzył na ludzi wychodzących z niego dopiero co zakupionym alkoholem. Miał ochotę się napić ale nie miał ani grosza.  Postanowił dokonać napadu na mieszkającą w pobliżu staruszkę Helenę M., o której w okolicy krążyły, że wszystkie swoje oszczędności trzyma pod poduszką. Ponieważ ulubionym zajęciem Heleny M. było przesiadywanie w oknie swojego położonego na parterze w kamienicy mieszkania, Andrzej J. postanowił odczekać, aż staruszka chociaż na chwile odejdzie od okna i korzystając z faktu, że mieszkała ona na bocznej, rzadko uczęszczanej ulicy, dostać się przez nie do mieszkania, gdzie zamierzał  sterroryzować ją nożem i zmusić do wyjawienia miejsca ukrycia pieniędzy.  Jak postanowił, tak zrobił. Po dostaniu się do mieszkania Heleny M. przez okno Andrzej J. szybko odnalazł staruszkę i przystawiając jej nóż do gardła zaczął krzyczeć, że chce pieniędzy albo ją potnie. Staruszka była tak przerażona, że nie mogła kilka minut wykrztusić słowa. Zdenerwowany nieskutecznością swojego planu postanowił spełnić swą groźbę i żeby zmusić starowinkę do mówienia postanowił odciąć jej opuszek palca wskazującego. Ból z jakim się to wiązało przywrócił Helenę M. do rzeczywistości i odzyskawszy mowę, zapłakana natychmiast wyjawiła napastnikowi miejsce przechowywania pieniędzy.  Łupem Andrzeja J. padło około 5 tysięcy złotych, które znalazł we wskazanym mu przez staruszkę miejscu.

Kazus 4 Bezrobotny Kazimierz J. nienawidził mieszkańców nowo wybudowanego bloku, który zasłaniał mu światło. Postanowił się zemścić na nich i codziennie wybijać szyby w samochodzie należącym do któregoś z mieszkańców oraz dokonać rozboju na każdym z mieszkańców bloku. Kupił sobie nóż i kominiarkę i atakował niczego nie spodziewających się sąsiadów w różnych punktach miasta. Używając sprawdzonego hasła: „pieniądze albo życie” i przystawiając jednocześnie nóż do szyi otrzymywał od przerażonych ludzi to co mieli przy sobie cennego. Śmiał się, że może zarobi na kupno nowego mieszkania z dobrym widokiem.  Zanim złapała go Policja udało mu się – w ciągu miesiąca - zniszczyć wszystkie 15 samochodów należących do mieszkańców bloku oraz dokonać napadu na 5 mieszkańców.