UPRAWNIENIA WIERZYCIELI W POSTĘPOWANIU UPADŁOŚCIOWYM adw. Mariusz Niziołek Prezes Okręgowej Izby Syndyków w Krakowie Warszawa, 2012

Uprawnienia wierzycieli w postępowaniu w przedmiocie ogłoszenia upadłości w postępowaniu upadłościowym związane z działaniem organów kolegialnych, indywidualne.

Uprawnienia Wierzyciela w toku zawierania układu z Upadłym „Jeżeli zostanie uprawdopodobnione, że drodze układu wierzyciele zostaną zaspokojeni w wyższym stopniu, niż zostaliby zaspokojeni po przeprowadzeniu postępowania upadłościowego obejmującego likwidację majątku dłużnika, ogłasza się upadłość dłużnika z możliwością zawarcia układu.” (art. 14 PUIN) ogłoszenie upadłości z możliwością zawarcia układu na wniosek wierzyciela, który zgłosił wstępne propozycje układowe; wierzyciel może również złożyć propozycje układowe (art. 267 ust. 4 PUIN) –de lege ferenda - czy zasadnym jest obciążanie wierzyciela obowiązkiem przedstawienia wstępnych propozycji układowych? zasady sporządzania listy wierzytelności wg kategorii interesów, charakter prawny i skutki zawarcia układu, zarzuty przeciwko układowi i zażalenie na podstawienie o zatwierdzeniu układu, zakres przedmiotowy układu, a odsetki.

Zaspokojenie wierzycieli w postępowaniu z możliwością zawarcia układu z zysku przedsiębiorstwa (bieżąca działalność), stopień zaspokojenia wierzycieli - na podstawie standingu przedsiębiorstwa upadłego przy uwzględnieniu zgłoszonych propozycji układowych, brak możliwości spłaty całej sumy wierzytelności dla wierzycieli, „ryzyko” w zaspokojeniu wierzycieli, wierzytelności nieobjęte układem – art. 273 PUIN.

Uprawnienia Wierzyciela w toku postępowania likwidacyjnego zgłoszenie wierzytelności, sprzeciw, zarzuty do planu podziału, wierzytelności osobiste zabezpieczone i niezabezpieczone rzeczowo, wierzytelności wynikające z zabezpieczenia rzeczowego – zgłoszenie wierzytelności, a ujęcie ich z urzędu, zaspokojenie wierzycieli z sumy pieniężnej, którą można uzyskać z likwidacji masy upadłości, pomniejszonej o koszty postępowania upadłościowego, przy uwzględnieniu przepisów o podziale funduszów masy upadłości, skuteczność sprzedaży w postępowaniu upadłościowym, interes wierzycieli, a ochrona nabywcy w dobrej wierze.

Uprawnienia Wierzyciela w toku postępowania likwidacyjnego czynności prawne dokonane przez syndyka w ramach likwidacji masy upadłości - wierzycielowi nie przysługuje skarga pauliańska na w/w czynności. Wierzyciel może zwrócić się do sędziego – komisarza, który z racji sprawowanego nadzoru może podjąć odpowiednie czynności – środek iluzoryczny, pozbawiony kontroli instancyjnej. Art. 349 PUIN – nieuprawniona dyskryminacja?– uprzywilejowanie członków rady wierzycieli poprzez zawiadomienie ich o sporządzonym planie podziału, w przypadku gdy członkowie rady mogą wnieść zarzuty tylko jako wierzyciele indywidualni. Wierzyciele nie mają praktycznie żadnych uprawnień procesowych, nawet jeśli syndyk nie wykonuje należycie swoich obowiązków.

Wstępne Zgromadzenie Wierzycieli, a Zgromadzenie Wierzycieli Kompetencje podjęcie uchwały co do sposobu prowadzenia postępowania upadłościowego, wybór Rady Wierzycieli (wyjątek – obligatoryjne powołanie RW przez sędziego – komisarza), zawarcie układu (zwołanie wstępnego zgromadzenia, a zachowanie dłużnika, art. 14 ust. 2 PUIN)) opiniowanie kandydatów na stanowisko syndyka, nadzorcy sądowego, zarządcy (opinia nie jest wiążąca dla Sądu) Art. 47 PUIN „Sąd prowadzi postępowanie zgodnie z uchwałą wstępnego zgromadzenia wierzycieli co do sposobu prowadzenia postępowania (…).” na podstawie art. 48 PUIN należy stosować odpowiednio przepisy ustawy regulujące zgromadzenie wierzycieli, tj. art. 192 i n. Jeżeli na zgromadzeniu ma zostać zawarty układ, zastosowanie powinien znaleźć także art. 281 PUIN.

Wstępne Zgromadzenie Wierzycieli Sprzeczność art. 14 ust. 2 PUIN z art. 288 PUIN – przesłanki otwarcia postępowania upadłościowego z możliwością zawarcia układu i odmowy zatwierdzenia układu stoją ze sobą w sprzeczności „pewność wykonania” i „oczywistość niewykonania” – postulat zmiany obu przepisów, regulacja dotycząca układu przyjętego na wstępnym zgromadzeniu wierzycieli nie przewiduje możliwości wniesienia zarzutów przeciwko temu układowi, w przeciwieństwie do układu zawartego po ogłoszeniu upadłości, de lege ferenda – ujednolicenie możliwości zaskarżania obu rodzajów układu i związanych z tym postanowień sądu i sędziego komisarza,

Zgromadzenie Wierzycieli (art. 191 PUIN) Zwołanie 1) obligatoryjne: gdy ustawa wymaga podjęcia uchwały zgromadzenia gdy przynajmniej dwóch wierzycieli mających nie mniej niż trzecią część ogólnej sumy uznanych wierzytelności złoży wniosek o zwołanie zgromadzenia 2) fakultatywne: zwoływane przez sędziego komisarza, gdy sędzia komisarz uzna to za potrzebne

Uchwały Zgromadzenia Wierzycieli - zakres zawarcie układu upadłego z wierzycielami (art. 281 i nast. PUIN) oraz restrukturyzacji zobowiązań w postępowaniu naprawczym, zmiany układu (art. 298 – 301 PUIN), zmiany składu Rady Wierzycieli, jeżeli sędzia – komisarz nie uwzględnił wniosku wierzycieli uprawnionych (art. 203 PUIN), wpłacenia przez Wierzycieli zaliczki na koszty postępowania upadłościowego (art. 232 PUIN), wyłączeń mienia z masy upadłości (art. 63 ust. 2 PUIN) Zwołanie zgromadzenia i podjęcie uchwały w przedmiocie pkt 1 – 3 - obligatoryjne

Zgromadzenia Wierzycieli – kto może w nim uczestniczyć. (art Zgromadzenia Wierzycieli – kto może w nim uczestniczyć? (art. 195 PUIN i nast.) „Prawo głosu” – wierzyciel, którego wierzytelności zostały uznane Wyjątki: wierzyciel, który ma wierzytelność uzależnioną od warunku zawieszającego, wierzyciel, którego wierzytelność została uprawdopodobniona.

Sposób głosowania Wierzyciele mający wierzytelność solidarną – wspólny pełnomocnik/jeden z wierzycieli/zarządca Brak prawa głosu – art. 197 PUIN Głosowanie na piśmie za pomocą notarialnie poświadczonego podpisu (art. 198 ust. 3 PUIN)– zbędny rygoryzm?

Rada Wierzycieli – powołanie obligatoryjne powołanie w przypadku złożenia wniosku o powołanie rady przez minimum dwóch wierzycieli mających co najmniej piątą część ogólnej sumy wierzytelności – uznanych lub uprawdopodobnionych, znaczna wartość majątku w postępowaniu, nieuzasadnione pozbawienie praw pojedynczego wierzyciela dysponującego stosowną sumą wierzytelności w zakresie braku możliwości wystąpienia o powołanie rady wierzycieli.

Rada Wierzycieli – „ciało niekompetentne, szkodliwe i przedłużające postępowanie upadłościowe” 1 ? w praktyce Rada Wierzycieli została pozbawiona w znacznym stopniu charakteru organu reprezentującego ogół wierzycieli, zbyt wąski zakres uprawnień rady nie daje należytych możliwości ochrony zbiorowego interesu wierzycieli, charakter doradczo – kontrolny, wydawanie opinii i udzielanie pomocy syndykowi, nadzorcy sądowemu, zarządcy. 1 Brol, Prawo upadłościowe w świetle…, s. 99

Uprawnienia Rady Wierzycieli Ujęte przez ustawodawcę zbyt szeroko i nie ostro 3 grupy kompetencji wierzycieli: funkcje kontrolne funkcje opiniodawcze – w sprawach innych niż wymienione w art. 205 ust. 1 PUIN, jeżeli zażąda tego sędzia komisarz, syndyk, nadzorca sądowy, zarządca funkcje aprobujące – art. 206 ust. 1 pkt 1-6 i ust 11 PUIN (Uchwała SN z dnia 14 grudnia 1995 r. III CzP 176/95, OSNC 1996, nr 3, poz. 41 w przedmiocie ważności zawartej przez syndyka umowy w przypadku braku zgody RW na jej zawarcie – nieważność i bezskuteczność?)

Rada Wierzycieli brak możliwości bezpośredniego kontrolowania upadłego, któremu pozostawiono własny zarząd w postępowaniu z możliwością zawarcia układu, pośrednia kontrola upadłego – kontrola czynności nadzorcy, badanie ksiąg i dokumentów dotyczących upadłego, instrumenty dyscyplinujące syndyka, zarządcę, nadzorcę – w postaci obowiązkowych sprawozdań dla sędziego – komisarza, możliwości składania uwag nt. działalności w/w osób – brak takich instrumentów w stosunku do upadłego, który zarządza swoim przedsiębiorstwem.

Rada Wierzycieli Zobowiązana jest do składania sędziemu – komisarzowi okresowych sprawozdań z kontroli działalności syndyka, nadzorcy, zarządcy De lege ferenda uzasadniony jest postulat przyznania radzie możliwości wydawania wiążących zaleceń dla syndyka, nadzorcy lub zarządcy, pod warunkiem zatwierdzenia tych zaleceń przez sędziego komisarza – wzmocnienie uprawnień i autorytetu rady Kontrola prawidłowości i celowości wydatków poniesionych przez syndyka – jednakże brak skutecznego narzędzia prawnego, jeżeli sędzia komisarz zatwierdził takowe wydatki. Brak możliwości zmuszenia syndyka, nadzorcy, zarządcy do poddania się kontroli (jedynie możliwość złożenia wniosku o odwołanie syndyka)

Rada Wierzycieli Kompetencje mocno ograniczone, zwłaszcza w upadłości układowej – rada stanowi przede wszystkim tylko instrument kontroli nadzorcy sądowego W postępowaniu upadłościowym obejmującym likwidację majątku upadłego – rada odgrywa większą rolę (art. 206 ust. 1 pkt 1 – 4. art. 323 i art. 334 ust. 2 PUIN) De lege ferenda – skoro rada jest organem postępowania upadłościowego, której celem jest strzeżenie zbiorowego interesu wierzycieli - należałoby przyznać radzie prawo zwoływania posiedzeń rady (obecnie prawo zwołania posiedzeń przysługuje syndykowi, nadzorcy sądowemu, zarządcy, sędziemu komisarzowi)

Indywidualne uprawnienia Wierzyciela (wybrane zagadnienia w kontekście upadłości wykonawcy) zgłoszenie wierzytelności z tytułu powstałych przed datą ogłoszenia upadłości wad w terminie zakreślonym przez sędziego komisarza w piśmie informującym o ogłoszeniu upadłości doręczonym wierzycielowi, dokonywanie potrąceń swoich wierzytelności wobec upadłego z wierzytelnościami, jakie masie upadłości przysługują wobec nich – m. in. potrącenia wierzytelności, jaka przysługuje mu do upadłego z tytułu powstałych, a nie usuniętych wad z wierzytelnością, jaka przysługuje upadłemu w stosunku do wierzyciela z tytułu udzielonej gwarancji,

Indywidualne uprawnienia Wierzyciela Celem urzeczywistnienia wysokość potrąconej należności –w zgłoszeniu wierzytelności należy przedstawić ekspertyzę oraz kosztorys najlepiej kilku niezależnych wykonawców celem wykazania rozmiaru wad i ich szacunkowej wartości. Konieczność oszacowania wad wynika z tego, iż zobowiązanie upadłego do usunięcia wad w ramach gwarancji jest zobowiązaniem majątkowym niepieniężnym, które z chwilą ogłoszenia upadłości przekształca się w zobowiązanie pieniężne zgodnie z art. 91 ustawy prawo upadłościowe i naprawcze. (por. wyrok SN z dnia 8.07.2011, sygn. akt: IV CSK 40/11).

Podsumowanie prymat upadłości z możliwością zawarcia układu nad upadłością obejmującą likwidację majątku konieczna zmiana obowiązujących przepisów w kierunku wzmocnienia pozycji wierzyciela, jego czynnego udziału w postępowaniu oraz rzeczywistego wpływu na przebieg postępowania upadłościowego, zwiększenie kompetencji rady wierzycieli, konieczność udzielenia Wierzycielom instrumentów, za pomocą których mogliby wpływać na syndyka na etapie likwidacji masy upadłościowej, zabezpieczenie interesów „indywidualnego wierzyciela”,

Podsumowanie rozszerzenie uprawnień procesowych wierzycieli w postępowaniu w przedmiocie ogłoszenia upadłości, zbyt wąski przedmiotowo i podmiotowo katalog dopuszczalnych zażaleń, wyeliminowanie przepisów narzucających zbyt daleko idący formalizm w imię szybkości postępowania np. brak możliwości uzupełniania braków formalnych zgłoszenia wierzytelności przez wierzyciela będącego przedsiębiorcą, lub reprezentowanego przez pełnomocnika profesjonalnego, anachroniczny system obwieszczeń godzi w prawa wierzycieli (dochowanie terminów zaskarżenia) – przesyłanie informacji drogą elektroniczną?

Podsumowanie upadłość układowa, a pozostawienie zarządu upadłemu? konieczność ujednolicenia możliwości zaskarżania obu rodzajów układu (art. 55 PUIN i 288 PUIN) i związanych z tym postanowień sądu i sędziego komisarza, wykluczenie przepisów dotyczących możliwości zatwierdzania takiego układu z upadłym, który rażąco narusza interes wierzyciela indywidualnego, nierówna pozycja wierzyciela i upadłego w postępowaniu zabezpieczającym (art. 36 PUIN) – konieczność złożenia wniosku i odpowiednie stosowanie k.p.c., stopień skomplikowania niektórych postępowań, a właściwość sądu rejonowego,

Bibliografia Guza Leszek, Ociessa Saturnin, Dragon Piotr, Klyta Wojciech, Chrapoński Dariusz, Adamus Rafał, Zieliński Lesław, Witosz Antoni, Pokora Andrzej, Prawo upadłościowe i naprawcze, Warszawa 2012 Wydawnictwo Prawnicze LexisNexis (wydanie IV), ISBN: 978-83-7806-160-1, Świeboda Zdzisław, Prawo upadłościowe i naprawcze. Komentarz, Warszawa 2006 Wydawnictwo Prawnicze LexisNexis (wydanie III), ISBN: 83-7334-547-7, Antoni Witosz (red.), Prawo upadłościowe i naprawcze. Komentarz, Warszawa 2010 Wydawnictwo Prawnicze LexisNexis (wydanie III), ISBN: 97-8837-620-445-1, Monika Strus-Wołos, Uprawnienia procesowe wierzycieli w postępowaniu upadłościowym, Warszawa 2011, Wydawnictwo Wolters Kluwer Polska sp. z o.o., Biblioteka Sądowa, ISBN:978-83-264-1163-2, Stanisław Gurgul, Prawo upadłościowe i naprawcze. Komentarz, Warszawa 2011 Wydawnictwo C.H. Beck (wydanie 8), ISBN: 97-8832-552-759-4,