Krew WYDZIAŁ NAUK O ZDROWIU Opracowanie: dr Joanna Szklarczyk dr Anna Leja-Szpak

elementy płynne (osocze) – 55% erytrocyty leukocyty i płytki KREW elementy płynne (osocze) – 55% elementy stałe erytrocyty leukocyty trombocyty

OSOCZE

OSOCZE Woda (95%) Składniki organiczne Składniki nieorganiczne białka składniki pozabiałkowe lipidy

Składniki nieorganiczne Na + 135 - 145 mmol/l K + 3,6 – 5,2 mmol/l Cl - 95 – 110 mmol/l Mg 2+ 1 mmol/l Ca 2+ 2,5 mmol/l HCO3- 25 mmol/l mmol/l (mEq/l)

Białka osocza 65 – 85 g/l albuminy – 37-53 g/l  ciśnienie onkotyczne globuliny – (α1-2, β1-2, γ) 26-30 g/l – immunoglobuliny  przeciwciała fibrynogen – 2-4 g/l  czynnik krzepnięcia

Globuliny – transport witamin, hormonów, b. żółciowych, metali Albuminy 55,1% Globuliny 38,4 α1-globuliny 5,3% α2-globuliny 8,7% β-globuliny 13,4% γ-globuliny 11,0% Fibrynogen 6,5% Globuliny – transport witamin, hormonów, b. żółciowych, metali Np. alfa globuliny : ceruloplazmina, beta globuliny: transferryna szpiczak mnogi

Lipidy 5 - 8 g/l cholesterol fosfolipidy trójglicerydy witaminy rozpuszczalne w tłuszczach (A, D, E, K) hormony steroidowe wolne kwasy tłuszczowe (FFA)

Lipoproteiny formy transportowe lipidów chylomikrony (trójglicerydy wchłaniane w jelitach do naczyń chłonnych)   po posiłku lipoproteiny o dużej gęstości – HDL   miażdżyca lipoproteiny o pośredniej gęstości – IDL lipoproteiny o niskiej gęstości – LDL   miażdżyca lipoproteiny o bardzo małej gęstości - VLDL

Składniki pozabiałkowe PRODUKTY PRZEMIANY WEGLOWODANÓW glukoza – 3,9 – 5,6 mmol/l kwas mlekowy – 0,4 – 1,7 mmol/l (mięśnie)

Składniki pozabiałkowe PRODUKTY PRZEMIANY BIAŁEK aminokwasy amoniak – produkt rozpadu aminokwasów mocznik – produkt przemiany amoniaku

Składniki pozabiałkowe PRODUKTY PRZEMIANY HEMU bilirubina

Składniki pozabiałkowe PRODUKTY PRZEMIANY WEWNĄTRZKOMÓRKOWEJ kwas moczowy (rozpad DNA i RNA) kreatynina (rozpad kreatyny w mięśniach)

Linie rozwojowe krwinek

Erytrocyty (krwinki czerwone)

erytrocyt retikulocyt szpik kostny krew komórka macierzysta pnia (CFU-E) proerytroblast erytroblast zasadochłonny erytroblast wielobarwliwy erytroblast kwasochłonny retikulocyt szpik kostny erytrocyt krew retikulocyty (0,5 – 1,5 %)

Erytrocyt Kształt: okrągły, dwuwklęsły dysk Wielkość: 7 – 9 μm Brak jądra

Erytrocyty powstawanie: szpik kostny czas życia: ok. 120 dni rozpad: śledziona, wątroba (układ siateczkowo-śródbłonkowy)

Erytrocyty (RBC) – wartości prawidłowe: kobiety: 3,4 – 5,0 x 106/μl (3,4 – 5,0 mln/μl) mężczyźni: 4,3 – 5,9 x 106/μl (4,3 – 5,9 mln/μl)

ROLA ERYTROCYTÓW TRANSPORT TLENU WE KRWI Z PŁUC DO TKANEK Tlen dostarczany z płuc Krwinki czerwone Cząsteczki hemoglobiny Tlen wiąże się z cząsteczkami hemoglobiny Tlen uwalniany do tkanek TRANSPORT TLENU WE KRWI Z PŁUC DO TKANEK

Czynniki regulujące erytropoezę Erytropoetyna (EPO) wytwarzana w nerkach (85%) oraz wątrobie (15%)  prężności tlenu zwiększa wydzielanie EPO nerka kość erytrocyty erytropoetyna przepływ krwi

Czynniki regulujące erytropoezę Erytropoetyna (EPO) wytwarzana w nerkach (85%) oraz wątrobie (15%)  prężności tlenu zwiększa wydzielanie EPO Jony żelaza – niezbędne do syntezy hemoglobiny Witamina B12, kwas foliowy Czynniki wzrostowe: interleukiny: Il-3, Il-9, Il-11 czynnik wzrostowy neutrofilów i makrofagów Hormony tarczycowe: ↑ T3, ↑ T4 Hormony płciowe: ↑ androgeny,  metabolity estrogenów 7. Glikokortykosteroidy

Hemoglobina + HbA1 globina podjednostki hemu (Fe2+) Skład: HbA1 97 % HbA2 2,5 % HbAF (płodowa) 0,5 % erytrocyt hemoglobina hem HbA1 globina + podjednostki hemu (Fe2+) 2 łańcuchy α + 2 łańcuchy β (α2, β2)

Hemoglobina (HGB) – wartości prawidłowe kobiety: 12,0 – 15,0 g/dl mężczyźni: 13,6 – 17,0 g/dl

Hematokryt (HCT) – stosunek objętości erytrocytów do objętości pełnej krwi Wartości prawidłowe: kobiety: 33 – 43 % mężczyźni: 39 – 49 %

 HCT  HCT  Liczby erytrocytów (utrata krwi, anemia)  Ilości osocza (intensywne nawodnienie)  HCT  Ilości osocza (odwodnienie)  Liczby erytrocytów we krwi (czerwienica)  HCT

Wskaźniki czerwonokrwinkowe MCV (mean cell volume) średnia objętość krwinki czerwonej 80 – 100 fl MCH (mean corpuscular hemoglobin) średnia masa hemoglobiny w krwince czerwonej 27 – 34 pg MCHC (mean corpuscular hemoglobin concentration) średnie stężenie hemoglobiny w krwince czerwonej 32 – 36 g/dl Wskaźniki są pomocne w diagnozowaniu niedokrwistości

Niedokrwistość (anemia) zespół objawów chorobowych, w który stwierdza się niższe od normy wartości hemoglobiny i erytrocytów i ich następstw. Niedokrwistość spowodowana niedoborem żelaza Niedokrwistość spowodowana niedoborem kwasu foliowego i witaminy B12 3. Niedokrwistość spowodowana utratą krwi

Leukocyty (krwinki białe)

Leukocyty eozynofil neutrofil bazofil limfocyt monocyt GRANULOCYTY AGRANULOCYTY GRANULOCYTY limfocyt monocyt neutrofil eozynofil bazofil

Granulocyty (1) Granulocyty obojętnochłonne (neutrofile) 40 – 70 % produkcja: szpik kostny budowa: jądro (pałeczkowate, segmentowe), ziarnistości w cytoplazmie występowanie: krew obwodowa swobodnie krążące przyścienne

Wzór Arnetha 5% 60% 20% 15% neutrofil o jądrze pałeczkowatym segmentowym 5% 60% 20% 15% przesunięcie w lewo: przewaga młodych komórek przesunięcie w prawo: przewaga starszych komórek stany zapalne, choroby nowotworowe, białaczki

Granulocyty (1) Granulocyty obojętnochłonne – czynności: przemieszczanie (chemotaksja, diapedeza) fagocytoza degranulacja wybuch tlenowy miejsce zapalenia

Komórki śródbłonka naczyniowego CHEMOTAKSJA - ukierunkowane przemieszczanie się komórek (neutrofilów) wywoływane występowaniem substancji chemicznej (toksyny bakteryjne, interleukiny). Neutrofil Naczynie krwionośne Cząsteczki adhezyjne Lektyny Komórki śródbłonka naczyniowego ZAPALENIE

DIAPEDEZA – wyjście neutrofilów z naczynia krwionośnego DEGRANULACJA – uwolnienie z ziarnistości cytoplazmatycznych (neutrofilów, bazofilów) do środowiska enzymów i aktywnych substancji

ZAPALENIE ROLOWANIE PRZYCZEPIANIE DIAPEDEZA MIGRACJA

FAGOCYTOZA – pochłanianie różnych cząstek (patogenów) ze środowiska zewnętrznego oraz ich trawienie wewnątrz komórki

WYBUCH TLENOWY – niszczenie mikroorganizmów poprzez wolne rodniki tlenowe wytwarzane przez neutrofile

Granulocyty (2) Granulocyty kwasochłonne (eozynofile) 0 - 4 % produkcja: szpik kostny budowa: jądro okularowe, ziarnistości występowanie: krew obwodowa czynność: chemotaksja, diapedeza, fagocytoza Wzrost Choroby pasożytnicze, zakaźne, alergiczne, astma oskrzelowa, katar sienny

Granulocyty (3) Granulocyty zasadochłonne (bazofile) 0 - 1 % produkcja: szpik kostny budowa: upakowane ziarnistości, często kryją jądro zawartość ziarnistości: histamina, heparyna Wzrost Stany alergiczne, przewlekły stan zapalny przewodu pokarmowego

Agranulocyty

Limfocyty T grasiczozależne 70% Limfocyty B szpikozależne 15% Limfocyty NK 15% Th (helper) = pomocnicze Ts = supresorowe Tc (cytotoxic) = cytotoksyczne

Limfocyty T grasiczozależne produkcja: szpik kostny dojrzewanie: grasica (tymocyt) występowanie: krew obwodowa, węzły chłonne reakcja immunologiczna: typ komórkowy

Limfocyty T grasiczozależne pomocnicze (Th) CD4 - wytwarzanie cytokin (IL-2, IL-4, IL-5, IL-6, IL-10) cytotoksyczne (Tc) CD8 - niszczenie komórek zawierających obce antygeny np. zakażone wirusem supresorowe (Ts) CD - hamują nadmierną aktywność limfocytów T

Limfocyty B szpikozależne CD19 produkcja: szpik kostny dojrzewanie: szpik kostny występowanie: krew obwodowa, węzły chłonne reakcja immunologiczna: typ humoralny rola : biosynteza przeciwciał (immunoglobulin, Ig)

Monocyty produkcja: szpik kostny czerwony rodzaje: pula monocytów przyściennych (na śródbłonku naczyń krwionośnych) monocyty swobodnie krążące we krwi makrofagi tkankowe

Monocyty i makrofagi - rola regulacja biosyntezy immunoglobulin działanie przeciwbakteryjne, przeciwpasożytnicze, przeciwgrzybicze, przeciwwirusowe usuwanie uszkodzonych tkanek rola w angiogenezie wytwarzanie czynników wzrostowych

Leukocyty – wartości prawidłowe 4 – 10 x 103/μl (4 – 10 tys./ μl) Wzór odsetkowy krwinek białych Schillinga rodzaje leukocytów względna liczba odsetkowa Granulocyty obojętnochłonne (neutrofile) Granulocyty kwasochłonne (eozynofile) Granulocyty zasadochłonne (bazofile) 40 – 70 % 0 – 4 % 0 – 1 % Limfocyty Monocyty 22 – 44 % 2 – 7 %

Płytki krwi (trombocyty)

Etapy dojrzewania megakariocytu - trombocytów hemocytoblast megakarioblast promegakariocyt megakariocyt trombocyty szpik kostny

Płytki krwi (trombocyty) produkcja: szpik kostny czerwony fragmenty cytoplazmy oderwanej od megakariocytów wielkość: 1 – 2 μm rozpad: śledziona rola: udział w procesie krzepnięcia (tworzenie czopu) Wartości prawidłowe 140 – 400 x 103/μl

(Odczyn Biernackiego) OB (Odczyn Biernackiego)

OB – miara szybkości opadania krwinek czerwonych w krwi wynaczynionej niekrzepnącej Metoda Westergrena odczyt: po 1 godz. (2 godz.) rozcieńczenie 1 : 4 (1 część 3,8% cytrynianu sodu + 4 części krwi)

Czynniki wpływające na OB: kształt, liczba i ładunek erytrocytów erytrocyty okrągłe, zwiększenie liczby erytrocytów, zwiększenie ładunku ujemnego  OB skład białek osocza (stosunek albumin do globulin)  OB zmniejszenie albumin, zwiększenie globulin wzrost fibrynogenu temperatura  OB podwyższenie temperatury stosunek zawartości lecytyny do cholesterolu  OB wzrost cholesterolu

 OB Fizjologicznie: ciąża, połóg podczas miesiączki środki antykoncepcyjne po obfitym posiłku po intensywnym wysiłku fizycznym osoby starsze hyperlipoproteinemia niedokrwistość  OB

 OB  OB Patologicznie: stany zapalne nowotwory choroba reumatyczna kolagenozy martwica tkanek szpiczak mnogi zespół nerczycowy gruźlica przewlekłe zapalenie wątroby kłębuszkowe zapalenie nerek  OB nadkrwistość nieprawidłowy kształt erytrocytów hipofibrynogemia alergie leki (salicylany, steroidy) duże dawki sterydów czerwienica prawdziwa  OB

OB – wartości prawidłowe: Kobiety: 6 – 10 mm/godz. mężczyźni: 3 – 8 mm/godz. Oznaczenie szybie, proste, niedrogie, często stosowane ale nieswoiste (nie jest typowe dla określonego schorzenia)

Białka ostrej fazy surowica krwi uwalniane (wątroba) pod wpływem Il-6 i Il-1 pobudzają fagocytozę ułatwiają eliminację patogenów funkcje nośnikowe (ceruloplazmina, haptoglobina) Przykłady: CRP (białko C-reaktywne) α1 antytrypsyna haptoglobina kwaśna α1 glikoproteina fibrynogen ceruloplazmina prokalcytonina

CRP – białko C-reaktywne rola eliminacyjna wobec substancji toksycznych powstających podczas uszkodzenia tkanek wiąże obce składniki bakterii, grzybów, pasożytów aktywuje makrofagi i układ dopełniacza czas półtrwania 24 godziny pojawia się po 12-24 godzinach od infekcji, po 48 godzinach osiąga maksimum stężenia , po kolejnych 48 godzinach maleje 60

CRP – białko C-reaktywne wartości prawidłowe: < 5 mg/l Kiedy wykonujemy oznaczenia: ostre infekcje różnicowanie infekcji bakteryjnych i wirusowych przewlekły proces zapalny podejrzenie procesu nowotworowego miażdżyca, incydenty naczyniowe, ryzyko zawału monitorowanie efektów leczenia 61

hsCRP – (high sensivity CRP) CRP ultraczuły wczesny i precyzyjny wskaźnik diagnostyczny wysoka czułość i swoistość oznaczenia wskaźnik ryzyka sercowo-naczyniowego < 1,1 mg/l niskie ryzyko 1,1 – 3 mg/l umiarkowane ryzyko > 3,0 mg/l podwyższone ryzyko

Prokalcytonina Czuły i swoisty marker stanów zapalnych pochodzenia infekcyjnego Wartości fizjologiczne 0,1-0,7 ng/ml W z zależności od nasilenia procesu zapalnego poziom PCT może wzrosnąć nawet 1000 krotnie ponad normę Wysoka swoistość w stosunku do zakażeń bakteryjnych Użyteczne zwłaszcza w różnicowaniu etiologi zespołów uogólnionej reakcji zapalnej SIRS (Systemic Inflammation Response Syndrome)

KONIEC