Doktryny polityczno-prawne Temat nr 10 Doktryna społeczno-polityczna Kościoła katolickiego w XIX i XX wieku cz. I dr Michał Urbańczyk mur@amu.edu.pl Katedra Doktryn Polityczno-Prawnych i Filozofii WPiA UAM Poznań http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/8/81/Emblem_of_the_Papacy_SE.svg

Doktryna społeczno-polityczna Kościoła katolickiego Takie zjawiska jak: rozwój doktryny socjalistycznej, wzrost znaczenia i popularności ruchów robotniczych, procesy demokratyzacji, zmusiły Kościół katolicki do odejścia od dotychczasowych tradycyjnych treści (Grzegorz XVI i Pius IX) i spowodowały narodziny nowej doktryny: nauczania społecznego (Leon XIII i Pius XI), tj. katolickiej nauki społecznej.

Doktryna społeczno-polityczna Kościoła katolickiego Leon XIII (Vincenzo Gioacchino Pecci) „Rerum Novarum” http://www.rzeczynowe.pl/rerum_novarum_tekst_encykliki.html pontyfikat 1878-1903, reformator Kościoła, zapoczątkował politykę aggiornamento, tj. uwspółcześnienia Kościoła i jego doktryny, sprawny dyplomata (przyczynił się do zakończenia Kulturkamfu w Niemczech, zawarł konkordat z Rosją wznowił stosunki dyplomatyczne z Belgią,, utworzył 248 (!) nowych diecezji (gł. w państwach Azji i Ameryki) http://pl.wikipedia.org/wiki/Leon_XIII

Doktryna społeczno-polityczna Kościoła katolickiego Leon XIII http://pl.wikipedia.org/wiki/Leon_XIII Rechrystianizacja świata poprzez powrót do nauk głoszonych przez Jezusa Chrystusa, Neotomizm jako fundament nauczania, Krytyka ideologii socjalistycznej, komunistycznej, Socjalistyczna idea równości jest obietnicą nie do zrealizowania, hasła socjalistów wywołują konflikty w społeczeństwie, „… ani praca bez kapitału, ani kapitał bez pracy istnieć nie może …”

Doktryna społeczno-polityczna Kościoła katolickiego Leon XIII Protest przeciwko likwidacji własności prywatnej, Własność pozbawiona właściciela jest rzeczą niczyją, Zniszczy to autorytet, hierarchię społeczną oraz rodzinę, Socjaliści tak naprawdę postulują zrównanie wszystkich ludzi w niedoli, Własność prywatna to prawo naturalne, Własność ma źródło w pracy ludzkiej, jest wiec wcześniejsza niż państwo,

Doktryna społeczno-polityczna Kościoła katolickiego Leon XIII Program upowszechnienia własności, Postulat płacy rodzinnej, Realizacja praw naturalnych: prawa do życia, do założenia rodziny, do utrzymania potomstwa i do posiadania własności, Społeczeństwo oparte na idei solidaryzmu, Liberalne ujęcie celów i zadań państwa, subsydiarna (pomocnicza) rola państwa, które szanuje autonomie jednostki i pełni przede wszystkim funkcje arbitra i rozjemcy,

Doktryna społeczno-polityczna Kościoła katolickiego Leon XIII prawem naturalnym jest także prawo robotników do zakładania związków zawodowych (ale o katolickim charakterze), zadania związków zawodowych: - tworzenie kas pomocy wzajemnej, - negocjowanie układów zbiorowych, - wpływ na zmiany przepisów (wprowadzenie prawa do wypoczynku, poprawę losu kobiet i dzieci, zmniejszenie czasu pracy), nie jest zadaniem związków zawodowych mieszanie się do kwestii czysto politycznych.

Doktryna społeczno-polityczna Kościoła katolickiego Pius XI Pius XI (pont. 1922-1939) (Ambrogio Damiano Achille Ratti) „Quadragesimo Anno” („Czterdzieści lat”, c.d. społecznej nauki Kościoła), http://www.opoka.org.pl/biblioteka/W/WP/pius_xi/encykliki/quadragesimo_anno_15051931.html „Mit brennender Sorge” („Z palącą troską” – o położeniu Kościoła katolickiego w III Rzeszy), http://www.nonpossumus.pl/encykliki/Pius_XI/mit_brennender_sorge/ „Divini Redemptoris” („Przyobiecany Odkupiciel Boży”, o komnizmie radzieckim), http://www.nonpossumus.pl/encykliki/Pius_XI/divini_redemptoris/ kontynuator myśli Leona XIII (neotomizm, solidaryzm, subsydiaryzm państwa), krytyka socjalizmu i komunizmu, brak potępienia faszyzmu w całości (jedynie pewne jego aspekty), http://it.wikipedia.org/wiki/Papa_Pio_XI

Doktryna społeczno-polityczna Kościoła katolickiego Pius XI Twórca tradycji rocznicowych encyklik (w 10-lecie „Rerum Novarum”) tworzących katolicjka nauke społeczną, Twórca ustrojowej idei korporacjonizmu (system oparty na związkach pracowników i pracodawców danej branży), Jedni i drudzy realizowaliby wspólny interes swego przedsiębiorstwa, Samodzielność korporacji (w odróżnieniu od faszystowskiej idei podporządkowania och państwu),

Doktryna społeczno-polityczna Kościoła katolickiego Pius XI http://pl.wikipedia.org/wiki/Pius_XI Doktryna społeczno-polityczna Kościoła katolickiego Pius XI wyłącznie subsydiarne funkcje państwa, prawo do tworzenia związków zawodowych także niekatolickich, zróżnicowanie nurtów socjalistycznych – wszystkie łączy oparcie się na materializmie, racjonalizmie i ateizmie, „… nie można być równocześnie dobrym katolikiem i prawdziwym socjalistą … „ radziecki bolszewizm to groźba końca cywilizacji chrześcijańskiej, zawarcie konkordatu z III Rzeszą, niepełna krytyka narodowego socjalizmu.

Zasada subsydiarności Zasada pomocniczości, choć jeszcze nie sformułowana w dzisiejszym brzmieniu, jest obecna w katolickiej nauce społecznej od pierwszej wielkiej encykliki społecznej. Leon XIII w Rerum novarum bronił rodziny przed zakusami socjalistów wskazując na to, że rodzina stanowi naturalną i starszą od państwa społeczność. Sławomir Zatwardnicki, O dobre zrozumienie zasady pomocniczości http://ekonomia.opoka.org.pl/nauka-kosciola-o-ekonomii/5153.1,O_dobre_zrozumienie_zasady_pomocniczosci.html

W związku z tym z jednej strony zdecydowanie postulował niezależność praw rodziny (w tym prawa własności) od państwa [1], a z drugiej wskazywał jednak na jego ograniczoną rolę wykonywaną tylko i wyłącznie w duchu – jak to dziś formułujemy – pomocniczości:

Z pewnością jeśli się jakaś rodzina znajdzie w wielkich trudnościach i bez rady, że sama z nich się wyzwolić nie może, jest rzeczą słuszną, by jej w tych ostatecznościach państwo udzieliło pomocy; rodziny bowiem są cząstkami państwa. Tak samo, kiedy w obrębie czterech ścian domu przyjdzie do poważnego podeptania praw wzajemnych, niech wówczas władza państwowa odda każdemu, co mu się należy; będzie to nie pochłanianiem praw obywatelskich, ale ich obroną i wykonywaniem słusznej, a powinnej opieki [2].

Piusowi XI przypisuje się oficjalne sformułowanie zasady pomocniczości. Autor encykliki Quadragesimo anno stwierdziwszy spowodowaną indywidualizmem redukcję życia społecznego do samych że prawie jednostek i państwa, rozszerza prawo przypomniane czterdzieści lat wcześniej przez swojego poprzednika z rodziny na społeczności niższe, a samo prawo nazywa „prawem filozofii społecznej”:

nienaruszalnym i niezmiennym pozostaje to nader ważne prawo filozofii społecznej: jak nie wolno jednostkom wydzierać i na społeczeństwo przenosić tego, co mogą wykonać z własnej inicjatywy i własnymi siłami, podobnie niesprawiedliwością, szkodą społeczną i zakłóceniem porządku jest zabierać mniejszym i niższym społecznościom te zadania, które mogą spełnić, i przekazywać je społecznościom większym i wyższym.

Wszelka bowiem działalność społeczności mocą swojej natury winna wspomagać człony społecznego organizmu, nigdy zaś ich nie niszczyć ani nie wchłaniać [3].

Widać wyraźnie, że sformułowana przez Kościół zasada pomocniczości nie polega – wbrew temu, co sama nazwa mogłaby sugerować – na (nad)opiekuńczości państwa, które we wszystkim chciałoby wyręczać swoich obywateli, ale na takiej i tylko takiej pomocy, której jednostki i społeczności niższe ze strony państwa rzeczywiście potrzebują.

Chodzi więc nie tyle o pomaganie czy tym bardziej wyręczanie, ale o wspieranie i popieranie tych zadań, które pośrednie ciała społeczne mogą spełnić same „bez konieczności odstępowania ich innym organizacjom i instytucjom społecznym wyższego szczebla, przez które mogłyby zostać wchłonięte i zastąpione, by w końcu podważyć ich godność i przestrzeń życiową” [4].

Warto podkreślić, że zasada pomocniczości normuje nie tylko relacje jednostka (społeczność niższa) – państwo, ale ma również zastosowanie do niesienia pomocy „przez społeczności większe – mniejszym, oraz przez społeczność poszczególnym osobom (…). Najogólniej można powiedzieć, że społeczność jako taka, świadczy pomoc osobie ludzkiej, a społeczność większa społeczności mniejszej” [5].

Doktryna społeczno-polityczna Kościoła katolickiego Pius XII Pius XII (pont. 1939-1958) Eugenio Maria Giuseppe Giovanni Pacelli „Summi Pontificatus” (dot. ludzkiej solidarności i totalitaryzmu), http://www.opoka.org.pl/biblioteka/W/WP/pius_xii/encykliki/summi_pontificatus_20101939.html „Optatissima Pax” (dot. publicznym modlitw o pokój) http://www.opoka.org.pl/biblioteka/W/WP/pius_xii/encykliki/optatissima_pax_18121947.html personalizm chrześcijański, poparcie dla demokracja i uznanie praw człowieka, podkreślał znaczenie narodu, idea pokoju integralnego, http://it.wikipedia.org/wiki/Papa_Pio_XII

Doktryna społeczno-polityczna Kościoła katolickiego Pius XII http://pl.wikipedia.org/wiki/Pius_XII Doktryna społeczno-polityczna Kościoła katolickiego Pius XII w 1949 roku mocą dekretu Świętego Officjum nałożono ekskomunikę na komunistów, nowe idee, które wyprzedzały reformę II soboru Watykańskiego, personalizm chrześcijański – filozofia osoby ludzkiej, Człowiek to unikatowy byt cielesno- duchowy, Dbałość o rozwój swojej osobowości, Rehabilitacja ludzkiej fizyczności,

Doktryna społeczno-polityczna Kościoła katolickiego Pius XII Promocja aktywnej postawy człowieka, alternatywa dla liberalnego homo oeconomicus czy materialistycznego determinizmu Marksa, Przekonanie o godności ludzkiej zaowocowało uznanie praw człowieka, W 1942 roku ogłosił katalog praw człowieka m.in. : prawo do życia, posiadania rodziny i dzieci, prawo swobodnego wyboru stanu, prawo do prywatnej i publicznej czci Boga, prawo do pracy, prawo własności,

Doktryna społeczno-polityczna Kościoła katolickiego Pius XII zmienione ujecie prawa własności, podmiotowy charakter własności, wskazywanie na społeczną funkcję własności, dopuszczenie wywłaszczenia za odszkodowaniem dla celów społ. i gosp. Udzielenie poparcia dla demokracji, Demokracja to zrozumienie przez ludzi dobra powszechnego (bonum commune), Podkreślał znaczenie narodu i patriotyzmu (podstawa wspólnoty i braterstwa między ludźmi),

Doktryna społeczno-polityczna Kościoła katolickiego Pius XII koncepcja „społeczności międzynarodowej”, odrębna, organiczna całość, ograniczająca suwerenność poszczególnych państw, zwrócenie uwagi na państwa Trzeciego Świata, idea pokoju integralnego – nie tylko powstrzymywanie się od wojny, ale szereg obowiązków pozytywnego działania, podobnie jak jego poprzednicy uważał, iż odnowa wszelkich stosunków społecznych może nastąpić wyłącznie dzięki rechrystianizacji,

Doktryna społeczno-polityczna Kościoła katolickiego Pius XII Krytyka Piusa XII: duże ambicje polityczne germanofil (b. nuncjusz apostolski w Niemczech), brak potępienia i nałożenia (nawet po wojnie) ekskomuniki na faszystów i nazistów, do poczytania: J. Cornwell, „Papież Hitlera. Tajemnicza historia Piusa XII”, Warszawa 2000. http://i51.fastpic.ru/big/2013/0217/d4/e5c500fd99c1f8377d5415cc06d347d4.jpg

Doktryna społeczno-polityczna Kościoła katolickiego Jan XXIII Jan XXIII (pont. 1958-1963) Angelo Giuseppe Roncalli „Ad Petri cathedram” („ Na Stolicę Piotra”, zwołanie soboru powszechnego) http://www.opoka.org.pl/biblioteka/W/WP/jan_xxiii/encykliki/ad_petri_29061959.html „Mater et Magistra” („Matka i mistrzyni”, encyklika rocznicowa c.d. społecznej nauki Kościoła) http://www.opoka.org.pl/biblioteka/W/WP/jan_xxiii/encykliki/mater_magistra_15051961.html „Pacem in terris” („Pokój na ziemi”, o stosunkach międzynarodowych) http://www.opoka.org.pl/biblioteka/W/WP/jan_xxiii/encykliki/pacem_in_terris_11041963.html http://pl.wikipedia.org/wiki/Jan_XXIII

Doktryna społeczno-polityczna Kościoła katolickiego Jan XXIII II Sobór Watykański (mimo funkcjonowania dogmatu o nieomylności papieża) i stworzenie kościała soborowego, dalsze uwspółcześnienie doktryny Kościoła, początek epoki ekumenizmu w Kościele (apel „Do drogich odłączonych braci”, powstanie Sekretariatu ds. Jedności Chrześcijan), nowy pastoralny (zamist doktrynalnego) styl encyklik (od „Mater et Magistra”),

Doktryna społeczno-polityczna Kościoła katolickiego Jan XXIII „Mater et Magistra” wskazywała na dynamiczne przemiany współczesnego świata („znaki czasu”), Krytyka ideologii niepełnych i błędnych, fragment o ideologiach, które już się rozwiały, jak mgła w słońcu, Wskazanie na prześladowanie ludzi wierzących w systemie komunistycznym, Krytyka liberalnej idei państwa „nocnego stróża”,

Doktryna społeczno-polityczna Kościoła katolickiego Jan XXIII Subsydiarna funkcja państwa, ale zwiększone jego zadania o sferę socjalną, Pozytywna ocena procesu uspołeczniania, Podkreślenie znaczenia pracy ludzkiej (nie jest wyłącznie towarem), Apel o zminimalizowanie dysproporcji między państwami bogatymi a biednymi, Zachęta dla katolików do aktywności i działania w sferze publicznej, Tolerancja względedm innych postaw, ale bezkompromisowość w obronie swych własnych,

Doktryna społeczno-polityczna Kościoła katolickiego Jan XXIII w „Pacem in Terris” zawarto katalog praw i obowiązków człowieka podobny do katalogu Deklaracji Praw Człowieka, zdecydowane poparcie demokratycznych rozwiązań ustrojowych, Podkreślenie konieczności zabezpieczenia socjalnego dla najuboższych, Połączenie roli inicjatywy i własności prywatnej oraz socjalnej funkcji państwa, ONZ jako powszechna władza publiczna.

Personalizm chrześcijański Emmanuel Mounier (1905-1950) „Co to jest personalizm?”, „Wprowadzenie do egzystencjalizmów” in. humanizm integralny główny przedstawiciel lewicy katolickiej, francuski działacz społeczny, publicysta i filozof, założyciel pisma „Ésprit”, popierał stronę republikańską w czasie wojny domowej w Hiszpanii, był przeciwnikiem faszyzmu i rządu Vichy, spędził ponad rok w więzieniu za kontakty z francuskim ruchem oporu. http://wordonfire.org/getmedia/cc58afc2-9e8d-468d-a65c-3cb084d4eba9/Mournier.aspx

Personalizm chrześcijański Emmanuel Mounier (1905-1950) próba odpowiedzi na kryzys chrześcijaństwa w dobie społeczeństwa masowego, kryzysu kapitalizmu i rozkwitu faszyzmu, irracjonalistyczny niepokój poszukiwania, szczęście człowieka jest w rękach Boga, ale człowieka dzieli od Boga ogromny dystans, „osoba jest raczej obecnością niż bytem”, Krytyka chrześcijaństwa „mieszczańskiego, które cechuje kult niemocy, tchórzostwa,

Personalizm chrześcijański Emmanuel Mounier (1905-1950) Jest ono ogarnięte żądzą pieniądza i ulega procesom alienacji, „mieszczanin jest człowiekiem, który stracił sens bytu”, odrodzenie religii przyniesie związanie chrześcijaństwa z ruchem socjalistycznym, Te marksistowskie koncepcje, które są słuszne, tak naprawdę pojawiały się już od dawna w autentycznym chrześcijaństwie, Rewolucja społeczna to przede wszystkim rewolucja duchowa.

Koniec cz. I