Ciągłość i przemiany filozofii chińskiej mgr Dawid Rogacz Instytut Filozofii UAM amu.academia.edu/DawidRogacz

Dynastia shang 商 Dynastia Shang 商 (1600-1046 p.n.e.): kult osobowego Boga – „Cesarza na Górze” Shangdi 上帝 koncepcja dwóch duszy: szlachetnego hun 魂 oraz po 魄, które po śmierci zamienia się w zjawę gui 鬼 wróżbiarstwo, zwłaszcza skapulomancja – początki ośmiu trygramów, bagua 八卦, które „Księga Przemian” Yijing 易經 rozbudowała do heksagramów wysoka pozycja społeczna szamanów

Dynastia shang 商 Heksagram 54 gui mei 歸妹: „Poślubienie dziewicy”. Wewnętrzny trygram : ☱ dui 兌 „otwarte”, tj. „bagno” ze 澤. Zewnętrzny trygram : ☳ zhen 震 wstrząs, tj. lei 雷 grom. Znak ru 儒 składa się z człowieka, deszczu oraz łącznika. Oznacza uczonego, konfucjanistę. Zdaniem Yan Buke - także szamana, który modli się o deszcz.

DYNASTIA ZHOU 周 Dynastia Zhou 周 (1045-480/256 p.n.e.): sekularyzacja: rytuały li 禮 posiadają przede wszystkim sens estetyczny bóstwo Shangdi zostaje zastąpione przez bezosobowe Niebo Tian 天 program sześciu sztuk dworskich: rytuały, muzyka, poezja, arytmetyka, łucznictwo i powożenie zaprzęgiem konnym odpowiada im tzw. Pięcioksiąg konfucjański Wujing 五經, tj. „Księga Pieśni”, „Księga Dokumentów”, „Zapiski o obyczajach”, „Księga Przemian”, „Kronika Wiosen i Jesieni” oraz zaginiona „Księga Muzyki” znawcami sztuk i strażnikami etykiety byli właśnie ru

DYNASTIA ZHOU 周 Konfucjusz Kongzi 孔子 (551-479 p.n.e.): minister w państwie Lu, po wygnaniu wędrował z uczniami po Chinach problem liczby uczniów i autentyczności „Dialogów” Lunyu 論語 filozofia wychowania, stąd kluczowa rola rytuałów, które musi przepełniać ren 仁 brak zainteresowania dla metafizyki, a nawet antropologii

Okres walczących królestw 戰國 państwa chińskie w stanie wojny: zadaniem filozofii diagnoza tego stanu i próba wskazania remedium konfucjanizm: należy oprzeć się na obyczajach przodków i powrócić do tradycyjnej struktury społecznej (Mencjusz, Zi Si, Xunzi) taoizm: należy powrócić do stanu natury: wspólnot plemiennych i życia w harmonii z przyrodą (Laozi, Zhuangzi, Yang Zhu) motizm: należy oprzeć się na moralności: miłości powszechnej, która obejmuje wszystkich ludzi i zakłada odniesienie do Boga legizm: wystarczy silna władza polityczna i surowe prawo

Okres walczących królestw 戰國 Mencjusz Han Fei OBYCZAJE PRAWO NATURA MORALNOŚĆ Zhuangzi Mo Di

Okres walczących królestw 戰國 Okres Walczących Królestw jest czasem „stu szkół filozoficznych” zhuzi baijia 諸子百家. Szkoły nie były też jednolite: spory konfucjanistów: czy rytuały rozwijają dobrą naturę ludzką (Mencjusz), czy poskramiają złą naturę (Xunzi)? rozterki taoistów: czy życie zgodne z Dao polega na nie-działaniu wuwei 無 為 (Laozi) czy raczej na pustym umyśle wuxin 無心 (Zhuangzi)? legizm obejmował zarówno myśl strategów („Sztuka wojny” Sunzi), jak i kodyfikatorów prawa (np. Shang Yang) późni motiści interesowali się wyłącznie logiką i filozofią języka oprócz czterech wymienionych działały jeszcze dwie główne szkoły: szkoła nazw mingjia 名家 oraz szkoła filozofii przyrody yinyangjia 陰陽家

Okres walczących królestw 戰國 Stary Mistrz Laozi 老子 (VI w. p.n.e.?): półlegendarna, jeśli nie stworzona postać przypisywana mu „Księga Drogi i Cnoty” Daodejing 道德經 niejednolita wieloznaczne i nieokreślalne Dao 道 jako istota świata i zarazem źródło cnoty de 德 ubóstwiony przez religię taoistyczną 道教

Dynastia han 漢 Dynastia Han (206 p.n.e. – 220 n.e.): po prześladowaniach za cesarstwa Qin zaginęła znaczna część dzieł (tzw. stare teksty) oraz bezpowrotnie zniknęły szkoły: motizmu, legizmu i sz. nazw myśl zdominowana przez szkołę filozofii przyrody, towarzyszącą złotemu wiekowi rozwoju medycyny chińskiej i geomancji fengshui 風水 taoizm staje się kosmologią i religią (Huainanzi), a na czoło wysuwa problem zdobycia nieśmiertelności (alchemia, sztuki walki) konfucjanizm za sprawą Dong Zhongshu staje się ideologią cesarstwa i systemem opisu korelacji między naturą, cesarzem i ludem bunt sceptyków: Xunzi, Wang Chong, początkująca nauka chińska

Dynastia han 漢 Praktyka hodowania duchowego embrionu. Fragment „Sekretu Złotego Kwiatu”. Diagram relacji Niebo-Człowiek-Ziemia. Fragment „Komentarza do Chunqiu” Dong Zhongshu.

Dynastia jin 晋 Dynastia Jin (265-420 n.e.): niezależnie od taoizmu religijnego powstaje filozoficzny neotaoizm: spirytualistyczny (Wang Bi) oraz materialistyczny (Guo Xiang) kluczowe pojęcia: Pierwotny Niebyt, substancja/funkcja (metafizyka) w czasie panowania dynastii Jin przybyły do Chin buddyzm posługuje się terminologią neotaoistyczną (analogia do pierwotnego chrześcijaństwa) pierwsze tłumaczenia z sanskrytu modyfikują język filozoficzny w Okresie Dynastii Południowych i Północnych (420-589) buddyzm się umacnia i wypiera taoizm, jednak głównie w sferze sztuki i religii

Dynastia jin 晋 Trasa pielgrzymki Faxiana do Indii w latach 399-413 Rzeźba buddyjska w grotach Yungang Shiku w pobliżu Datongu

Dynastia tang 唐 Dynastia Tang (619-907): dominuje problematyka epistemologiczna, lecz w kontekście soteriologicznym – idzie zawsze o wiedzę wyzwalającą Szkoła Trzech Traktatów sanlun (Sengzhao, Jizang): teoria prawdy Szkoła Tylko Świadomości weishi (Xuanzang): teoria świadomości Szkoła Góry Nieba tiantai (Zhiyi): teoria medytacji Szkoła Sutry Kwiatowej huayan (Fazang): teoria umysłu Chan (Shenxiu, Huineng): teoria oświecenia Ale: wraz z chanem następuje bunt przeciwko konceptualizacji poznania.

Dynastia tang 唐 Wiersz Shenxiu, patriarchy chanu północnego Wiersz Huinenga, Szóstego Patriarchy, twórcy południowej szkoły chanu

Dynastia song 宋 Dynastia Song (960-1279): renesans konfucjanizmu, związany z gwałtownym rozwojem nauki (chan dzieli się na szkoły, a krytyce zostaje poddany jego irracjonalizm) początki: kosmologia adaptująca wątki szkoły yin-yang oraz taoistyczne (Zhou Dunyi, Shao Yong, Zhang Zai) ontologia braci Cheng (Cheng Yi, Cheng Hao) i początek dwóch szkół system filozoficzny Zhu Xi i kodyfikacja systemu egzaminów cesarskich kluczowy problem neokonfucjanizmu: relacja pomiędzy zasadą li 理 a materią/tchnieniem qi 氣 oraz struktura ludzkiego serca xin 心

Dynastia song 宋 Zhu Xi (1130-1200), najważniejszy filozof neokonfucjański Scena z egzaminu cesarskiego z czasów dynastii Song

Dynastia yuan 元 dynastia ming 明 panowanie mongolskie: „strajk” myśli chińskiej Dynastia Ming (1368-1644): postępująca stagnacja filozofii, za to rozwój literatury wyjątek: Wang Yangming, który przeciwstawił się Zhu Xi yangizm: zasada nie jest obiektywna, lecz tożsama z sercem przełom w antropologii: poznanie jest tożsame z działaniem

Dynastia yuan 元 dynastia ming 明 Zakazane Miasto: symbol potęgi Mingów, ale i postępującej izolacji Chin Wang Yangming (właściwie Wang Shuren, 1472-1529)

Dynastia qing 清 Dynastia Qing (1644-1912): w obliczu traumy dziejowej kluczowa stała się filozofia historii krytyka kanonu konfucjańskiego (tzw. pozytywizm chiński) Wang Fuzhi (XVII w.): dzieje nie są wyznaczane przez Niebo, lecz przez cykliczne przemiany materii, zaś sama ludzkość zmierza ku postępowi Zhang Xuecheng (XVIII w.): historyczność obejmuje naturę i kulturę Yan Fu (XIX w.): dobór naturalny jest zasadą procesu dziejowego

Dynastia qing 清 Wang Fuzhi jest uznawany w ChRL za pierwszego materialistę dialektycznego i historycznego. Mao Zedong pochodził też z tej samej prowincji Chin – Hunanu. Moja skromna osoba obok pomnika Yan Fu w Tianjinie.

Republika chińska 中華民國 Republika Chińska (1911-1949/do dziś): myśl polityczna Sun Yat-sena bunt przeciw tradycji: Ruch 4 Maja (Chen Duxiu, Liang Qichao) bezradność konfucjanizmu: buddyzujący Xiong Shili i Liang Shuming filozofia Feng Youlana: eksplikacja myśli chińskiej przy pomocy metodologii europejskiej i uzgadnianie rezultatów rozważań z nauką

Republika chińska 中華民國 Dr Sun Yat-Sen, tj. Sun Zhongshan (1866-1925), „Ojciec Republiki” Najsłynniejsza praca Fen Yulana: A Short History of Chinese Philosophy

Chińska republika ludowa 中华人民共和国 Chińska Republika Ludowa (1949-dziś): maoizm: myśl wyłożona w Mao zhuxi yulu, tzw. Czerwonej Książeczce rewolucja kulturalna: „krytyka Konfucjusza i Lin Biao”, dewastacja miejsc świętych taoizmu i buddyzmu tzw. nowi konfucjaniści: Deklaracja w imieniu kultury chińskiej skierowanej do osobistości całego świata 《为中国文化警告世界人士宣言》z 1958 r. dengizm: teoretyczne uzasadnienie reform otwarcia obecny konfucjanizm: krytyka liberalizmu i chrześcijaństwa (Yong Huang)

Chińska republika ludowa 中华人民共和国 Słynna „Czerwona Książeczka” przewodniczącego Mao Publikacja Rorty, Pragmatism and Confucianism pod redakcją Yong Huanga wraz z odpowiedziami

W filozofii chińskiej dominuje Podsumowanie 总结 Okres historyczny W filozofii chińskiej dominuje Shang religia Zhou estetyka Walczące Królestwa filozofia społeczna Han filozofia przyrody Jin metafizyka Tang epistemologia Song ontologia Ming antropologia Qing filozofia historii XX wiek filozofia polityczna

Podsumowanie 总结 Stałe cechy filozofii chińskiej: Praktyczny i aplikowalny społecznie charakter rozważań Obywanie się bez Transcendencji Przekonanie o istnieniu natury ludzkiej Holizm i organicyzm w ujmowaniu relacji człowiek-świat Świadomość historyczności człowieka i struktur społecznych

Zamiast zakończenia 代替结尾 “Nie wychodząc z domu można poznać świat, Nie wyglądając przez okno, można zobaczyć, Jak wielkie jest Dao” Laozi, Daodejing XLVII 不出戶知天下；不闚牖見天道。 老子，《道德經》第四十七篇