Stereotypy i uprzedzenia jako bariery w komunikacji międzykulturowej Agata Woźniak-Krakowian Zakład Psychologii Akademia im. Jana Długosza w Częstochowie

Podstawowe pojęcia Stereotyp Metastereotyp Autostereotyp Uprzedzenia Stygmatyzacja Dyskryminacja

Uprzedzenie jest negatywną postawą, toteż – jak każda postawa – ma trzy zasadnicze komponenty komponent emocjonalny – negatywne emocje skierowane przeciwko ludziom należącym do nielubianej grupy. Mogą mieć różną treść (np. nienawiść, obrzydzenie, lęk, pogarda, poczucie wyższości, lekceważenie, niesmak, antypatia, rezerwa, nieufność itd.) i nasilenie. To zasadniczy trzon uprzedzenia. komponent poznawczy (przekonania) – stereotypy, czyli zgeneralizowane i sztywne przekonania, że w zasadzie wszystkie osoby z danej grupy mają w swojej naturze pewne wspólne, negatywnie oceniane właściwości, a ich brak u kogoś z danej populacji traktowany jest jedynie jako wyjątek od reguły. komponent behawioralny (zachowania) – dyskryminacja demonstrowanie negatywnych odczuć i przekonań na temat danej grupy w zachowaniu – słownym lub niewerbalnym. Może mieć zróżnicowaną formę i nasilenie, np. drwiny, poniżające żarty, wypowiadanie negatywnych poglądów, unikanie kontaktu, protekcjonalność, nierówne traktowanie, blokowanie, utrudnianie lub uprzykrzanie dostępu do niektórych miejsc i usług, agresja słowna, nawoływanie do nienawiści, agresja fizyczna, zabójstwo i ludobójstwo.

Cechy stereotypu Jest odporny na zmiany i w małym stopniu powiązany z doświadczeniami osobistymi ludzi, którzy dany stereotyp wyznają i powtarzają, Ma charakter społeczny (przekazywanie z pokolenia na pokolenie), Najczęściej łączy się z oceną poznawczą, Ma wyraźne zabarwienie emocjonalne, Obiektem stereotypu są najczęściej ludzie, Jest związany z językiem – konkretne słowo wywołuje stereotyp

Funkcje stereotypów Egotystyczna: służy usprawiedliwieniu własnych działań. Dzięki temu możemy łatwiej wyrażać nasze osądy na temat danej grupy. Tożsamościowa: stereotypowi danej grupy towarzyszy zwykle autostereotyp grupy własnej. Poznawcza: stereotyp jest narzędziem kompensowania lub uzupełniania deficytu informacji, w skuteczny sposób redukuje jej nadmiar. Integracyjna: integrują grupę – jeśli powtarzamy te same stereotypy, daje nam poczucie wspólnoty

Źródła stereotypu

Dlaczego stereotypy utrzymują się? Ponieważ pozwalają obserwatorowi błyskawicznie ocenić inną osobę Trafność oceny pozostaje na drugim miejscu, większości ludzi zależy na dokonaniu jakiejkolwiek oceny Służą wydawaniu sądów w najkrótszym czasie przy jak najmniejszym wysiłku

Rodzaje sterotypów Stereotypy płci Stereotypy narodowe Stereotypy klasowe Stereotypy zawodowe Stereotypy religijne Stereotypy kulturowe

Stereotypy płci Kobiety Mężczyźni Kobieta to zazwyczaj zły kierowca Mężczyźni są bardziej agresywni Kobiety dobrze gotują Chłopaki nie płaczą Blondynki są piękne, ale głupie Mężczyźni potrafią wszystko naprawić Kobiety to „kury domowe” Zawsze chcą rządzić Kobieta nie nadaje się na szefa Podobają im się dziewczyny, które wyglądają jak modelki Szczupłe kobiety są bardziej pociągające Zasypiają zaraz po seksie Kobiety nie potrafią się bronić Facet, który gotuje i sprząta jest niemęski

Stereotypy wobec polek i ukrainek Polki mają wyjątkową urodę, Zdanie mamy jest najważniejsze, Mają kiepski gust, Są łatwe, Lubią przypadkowy seks, Mają kompleksy Są ambitne Ukraińskie kobiety gotowe są poślubić byle jakiego bogatego mężczyznę, który może zapewnić im luksusowe życie bez problemów, nawet jeśli ten mężczyzna miałby być od nich dużo starszy, brzydki (nieurokliwy) czy też chory, To niewiasty piękne, robotne, dorodne, ale nie nadają się na żony Te uczciwe lub brzydkie pilnują dzieci jako baby siterki, albo sprzątają raz w tygodniu mieszkania klasie średniej. Te mniej uczciwe lub ładne zostają prostytutkami. Stereotypowy Polak czuje się dla stereotypowej Ukrainki pracodawcą i to w XIX wersji kapitalizmu. Czuje się panem i władcą.

Stereotypy narodowe (etniczne) Stereotypy narodowe to uproszczony pogląd na temat cech innego narodu, utrwalony przez tradycję. Stereotypy mogą być neutralne, negatywne i pozytywne. Mogą stanowić podstawę dyskryminacji i rasizmu. Przykłady: 1. Anglik to flegmatyk, 2. Skąpy Szkot, 3. Dokładny i pracowity Niemiec, 4. Polak pijak , nierób i złodziej . 5. Zrelaksowani, leniwi Włosi. 6. Hałaśliwi Hiszpanie. 7. Tchórzliwi, aroganccy Francuzi 8. Arabowie to terroryści posiadający wiele żon i hektolitry ropy. 9. Ukraińcy to pijane ofiary radiacji

Narody i Państwa w percepcji polaków

Przykładem stereotypowego myśleniem jest slogan: Raj jest tam, gdzie: policja jest brytyjska, kucharze – włoscy, kochankowie – francuscy; mechanicy to Niemcy, a zarządzają wszystkim Szwajcarzy Piekło natomiast tam, gdzie kucharze to Brytyjczycy, mechanicy to Francuzi, kochankowie – Szwajcarzy, porządku pilnuje niemiecka policja a wszystko organizowane jest przez Włochów

Polskie stereotypy o UkraiŃcach Są mściwi i okrutni, Dyszą zemstą za doznane od nas wyimaginowane krzywdy, Są biedni, Są banderowcami, Są wrodzy wobec Polaków, Kochają Rosję, Polska jest bramą do innych krajów, Są prowincją Europy, Handlują na bazarach, Są zawsze pijani.

Polskie stereotypy o UkraiŃcach To Polacy, tylko zdziczali, Polska ich ucywilizowała, Wszyscy są prawosławni, Ukrainki nie nadają się na żony, Ukrainki uważają powszechnie, że Polacy to niemal idealni kandydaci na mężów. Szarmanccy, przystojni, rodzinni i - uwaga! - umyci. Ukradli nam barszcz

stereotypy o podziale Ukrainy Zachód i wschód tego kraju mają stanowić dwa światy, których nie da się pogodzić, Stepowy krajobraz Ukrainy Wschodniej kształtuje ludzi zamkniętych w sobie i społecznie biernych, a równocześnie porywczych i skłonnych do anarchii. Gęsto zasiedlona Ukraina Zachodnia, z miastami a także mocno rozwiniętym rolnictwem kształtuje ludzi pracowitych i zorganizowanych, lecz zamkniętych w małych grupach i mocno konserwatywnych.     Ukraińcy z zachodu kraju rozwijali się jako nacja według wzorców jak Polacy, Czesi, Słowacy czy Chorwaci.     Na Zachodzie, rozwija się ukraińska elita narodowa koordynującą rozwój nacji, Mieszkańcy Ukrainy Zachodniej są przedstawiani jako rozmawiający wiejską gwarą dewoci i faszyści, Zachodni Ukraińcy uważają, że są lepiej wykształceni i bardziej kulturalni i mają instynkt demokracji Na Wschodzie awans społeczny automatycznie oznacza rusyfikację. Wrogie miasta to Lwów i Donieck Mieszkańcy wschodnich obwodów są uważani przez rodaków z Zachodu jako zacofani, prymitywni ludzie sowieccy Mentalność mieszkańców Ukrainy Wschodniej jest przeszkodą dla budowy dojrzałego, demokratycznego , niezależnego państwa Mieszkańcy Ukrainy Wschodniej są żywicieli kraju. Na tym fakcie zbudowano etos ludzi pracy, którzy poświęcają życie w imię dobrobytu i porządku państwa. Mieszkańcy Wschodu demograficznie stanowią większość, więc w systemie demokratycznym to ich głos powinien być uważany za decydujący.

Polskie Stereotypy ( klasowe ) Wsiowy głupek Ambitny karierowicz Przestraszony z wielkiego miasta Pijaczek Słoma z butów wystaje Człowiek z miasta jest lepszy od tego ze wsi Człowiek ze wsi nadaje się tylko do pracy na polu Ludzie ze wsi są staroświeccy, a z miasta nowocześni

Stereotypy zawodowe w Polsce Mądry profesor Zorganizowany menedżer Księgowe są nudne Informatycy są oderwani od świata Sekretarka ma zawsze romans z przełożonym

Stereotypy religijne Ukraińców o Polakach Polska jest państwem wyznaniowym, Polacy nie lubią obcych Polacy są religijni w Polsce dominuje katolicyzm Skansen dziwacznej pobożności Polak katolik ma poczucie wyższości wobec innych wyznań

Przykłady dyskryminacji wynikającej z założenia o wyższości jednych ludzi nad drugimi (niekoniecznie z jawnej niechęci): ze względu na płeć (seksizm): „Dobrze prowadzisz samochód jak na kobietę.”, „Moja szefowa pod względem kompetencji dorównuje niejednemu mężczyźnie.”; ze względu na wiek (ageism): „Hej, dziadek, otwórz buzię. Tylko bądź grzeczny i wypij lekarstwo!” (zasłyszana w szpitalu wypowiedź pielęgniarki skierowana do pacjenta); ze względu na niepełnosprawność (ableism): zaniechanie na wyrost pewnych aspektów edukacji wobec osób niepełnosprawnych intelektualnie, „bo i tak nie zrozumieją”; ze względu na etniczność (rasizm): założenie, że ciemnoskóry uczeń powinien zapisać się raczej na dodatkowe zajęcia pozalekcyjne z tańca niż uczęszczać na kółko z matematyki.

Przeciwdziałanie stereotypom, uprzedzeniom i dyskryminacji zwiększać widzialność grup dyskryminowanych poprzez kampanie społeczne, nagłaśniać w mediach ujawnione przypadki dyskryminacji (w tym dyskryminacji pośredniej), podjęte interwencje i ich rezultaty – tego typu akcje mają walor edukacyjny, gdyż podnoszą świadomość społeczeństwa, a ich pozytywne efekty oddziałują na szerszą skalę niż interwencje nienagłośnione, prowadzać edukację antydyskryminacyjną i podnosić świadomość społeczną w różnych środowiskach: ludzi odpowiedzialnych za politykę antydyskryminacyjną na szczeblu państwowym i lokalnym, edukatorów, a także ogół społeczeństwa, szczególnie dzieci i młodzież zwiększać dostępność źródeł informacji sformułowanych prostym i zrozumiałym językiem na temat sytuacji osób z grup dyskryminowanych w działalności edukacyjnej koncentrować się na wyjaśnianiu mechanizmów oraz skutków uprzedzeń i dyskryminacji, a także w miarę możliwości uciekać się do takich form podnoszenia społecznej świadomości, które bazują raczej na uczeniu się przez doświadczenie i wyciąganiu z tego wniosków niż na suchym podawaniu wiedzy teoretycznej, odwoływać się jedynie do rozumu, które z reguły samo w sobie nie jest czynnikiem dostatecznie motywującym do modyfikacji dyskryminacyjnych zachowań

Zamiast podsumowania Dla wielu ludzi stereotypy są drogowskazem ułatwiającym poruszanie się w świecie i społeczeństwie. Sprawiają, że postrzegany świat wydaje im się bezpieczniejszy jednak zamykają nasz umysł na poznanie innych ludzi. Mając wgląd w rozumienie mechanizmów, jakimi rządzą się stereotypy, można spróbować zmniejszyć ich wpływ na postrzeganie rzeczywistości. Nie sprawimy, aby przestały istnieć w naszym życiu, ale na pewno możemy im nie ulegać z taką łatwością, jak wtedy, kiedy nie jesteśmy świadomi ich istnienia.

Bibliografia Jarymowicz M., W poszukiwaniu przesłanek sztywności stereotypów, M. Kofta, A. Jasińska-Kania (red.), Stereotypy i uprzedzenia. Uwarunkowania psychologiczne i kulturowe, Scholar, Warszawa 2001r. Aronson E., Wilson T.D., Akert R.M., Psychologia społeczna. Serce i umysł, Zysk i Spółka, Poznań 1997. http://www.psychologia-spoleczna.pl/artykuly/968-wplyw-stereotypow.html http://www.dziennikpolski24.pl/artykul/3291930,polskie-przesady-o-ukraincach,id,t.html https://pl.wikipedia.org/wiki/Stereotyp http://www.odwazciesiemowic.pl/warto-wiedziec/o-stereotypach-i-uprzedzeniach/

Dziękuję za uwagę !