„Psychologiczne i społeczne mechanizmy uzależnienia od środków zastępczych, tzw. dopalaczy" mgr Marcin Milkowski mł. asystent OPZiOZ WSSE Olsztyn psycholog, pedagog specjalista terapii uzależnień

Podstawowe definicje Dopalacze – określenie używane potocznie dla nazwania grupy różnych substancji pochodzenia naturalnego lub syntetycznego lub ich mieszanek o rzekomym bądź faktycznym działaniu psychoaktywnym. Jak pokazują doświadczenia, część z tych substancji ma niebezpieczne działanie toksyczne a ich konsumpcja prowadzi do zatrucia organizmu toksynami, często nieznanego pochodzenia, co komplikuje interwencje medyczne.

Eksperymentowanie, używanie ryzykowne, używanie szkodliwe, uzależnienie – przegląd definicji Eksperymentowanie – „sprawdzenie, jak to jest”, powodowane zazwyczaj jest ciekawością, która kieruje ludzi w stronę nowych, czasem zakazanych doświadczeń. Używanie ryzykowne – nadmierne używanie substancji psychoaktywnej, które nie powoduje jeszcze co prawda szkód somatycznych czy psychicznych w życiu człowieka, jednak znacznie zwiększa ryzyko ich powstania. Tu zdarza się, że człowiek używa substancji w niewłaściwych okolicznościach, np. w pracy, w szkole, podczas przyjmowania leków. Używanie szkodliwe – w różnych obszarach życia osoby używającej, zaczynają się pojawiać straty wynikające z picia/brania. Najczęściej na tym etapie kontaktów z substancją, osoba używająca zaczyna tracić kontrolę używania.

Eksperymentowanie, używanie ryzykowne, używanie szkodliwe, uzależnienie – przegląd definicji c.d. Uzależnienie – jest według Klasyfikacji ICD-10 chorobą Pierwotną Chroniczną Postępującą/nieuleczalną Śmiertelną (Niezawinioną !) Uzależnienie (w ramach wymogów NFZ) diagnozować może lekarz psychiatra lub certyfikowany specjalista psychoterapii uzależnień.

Eksperymentowanie, używanie ryzykowne, używanie szkodliwe, uzależnienie – przegląd definicji c.d. Diagnozy uzależnienia dokonuje się na podstawie objawów, takich jak: Utrata kontroli nad używaniem substancji psychoaktywnej Głód, związany z chęcią/przymusem przyjęcia substancji Zespół abstynencyjny, związany z odstawieniem substancji Zmiana tolerancji na substancję Straty w życiu wynikające z przyjmowania substancji Koncentracja życia, wokół przyjmowanej substancji Uzależnienie diagnozujemy, jeśli trzy z w/w objawów występują ciągle w ostatnim miesiącu, lub okresowo w ciągu ostatniego roku.

Czynniki wpływające na rozwój uzależnień

Czynniki psychologiczne - osobowościowe Mała samowiedza i zaniżona samoocena Brak poczucia celu i sensu życia Brak zainteresowań Brak poczucia odrębności własnego „ja”, nieumiejętność stawiania granic Specyficzne trudności/zaburzenia osobowości, np. osobowość „z pogranicza”, osobowość lękliwa, niedojrzała, zależna.

Czynniki psychologiczne -emocjonalne Problemy w rozpoznawaniu, nazywaniu emocji Brak umiejętności radzenia sobie z niektórymi emocjami Dysfunkcjonalne przekazy i przekonania na temat emocji Niezgoda na przeżywanie (szczególnie nieprzyjemnych) emocji.

Czynniki społeczne i kulturowe Sytuacja materialna, socjalna (ubóstwo, bezrobocie, wyuczona bezradność) Katastrofy, kryzysy Oddziaływanie grupy rówieśniczej Konsumpcyjna kultura życia – „rano pobudzacz – wieczorem uspokajacz” Bliższe i dalsze otoczenie społeczne.

Czynniki „rodzinne” Przekazy rodzinne wyrażające stosunek do substancji psychoaktywnych (pyt. z jakich rodzin najwięcej uzależnionych?) Naruszanie granic w rodzinie, destrukcyjne więzi emocjonalne Kryzysy (wydarzenia) lub procesy (dysfunkcje) w cyklu rozwoju rodziny.

Działanie dopalaczy - Jedna porcja „zabezpiecza” kilku biorców - Bardzo szybkie działanie (często już po 20-30 sekundach) - Działanie krótsze niż narkotyku ale bardzo intensywne z gwałtownie następującymi po sobie zmianami zachowań Nieznany skład – poszczególne substancje wywołują często odmienne stany ( radość połączona z agresją; halucynacja ze strachem) - Całkowita utrata kontroli zachowania i brak zdolności oceny sytuacji zewnętrznej - Silne pobudzenie ośrodkowego układu nerwowego - Możliwość wystąpienia gwałtownych reakcji fizycznych

Objawy związane z użyciem Nie ma jednego wzorca reakcji na przyjęty substancję zawartą w dopalaczu – tolerowana przez organizm jednego człowieka, dla innego może być groźną w skutkach trucizną, nawet ze skutkiem śmiertelnym. W zależności od rodzaju substancji mogą wystąpić następujące reakcje: - zmiany nastroju - rozdrażnienie - huśtawka nastroju - pobudzenie psychoruchowe oraz napady szału - stany depresyjne

Objawy związane z użyciem c.d. - halucynacje wzrokowo-słuchowe - utrata przytomności - zaburzenie kontaktu z otoczeniem - okresowa utrata słuchu - głęboki strach lub napady lęku - utrata apetytu - uczucie „oderwania od ciała” - bezsenność - przekrwienie gałek ocznych - wymioty, biegunka - bełkot słowny bądź niemożność wyartykułowania sensownych wypowiedzi

Model używania dopalaczy - używane są głównie przez biorców w wieku 16-40 lat - ich kupowanie w sklepach ma charakter ostentacyjnych manifestacji (głównie przez ludzi młodych 18-25 lat) - zdecydowaną większość przyjmujących dopalacze stanowią chłopcy - środki te są częściej przyjmowane grupowo (2-5 osób) - używanie jako element sobotnio-niedzielnej rekreacji - Internet jako forum wymiany wiedzy na temat dopalaczy, zwłaszcza sposobów ich używania

Funkcjonowanie użytkowników dopalaczy - w porównaniu z użytkownikami narkotyków/alkoholu często używający dopalaczy przyznają się do tego; nie ukrywają tego - użytkownicy dopalaczy o braniu wyrażają się w sposób otwarty, bezkrytycznie. Wpływają na to liczne mity dotyczące dopalaczy - sprawiają wrażenie osób kpiących, szydzących. Czują się bezkarni. Bardzo często używają argumentu o braku metod testowych na wykrycie substancji zawartej w dopalaczach w płynach ustrojowych. Może to rodzić bezsilność rodziców, wychowawców, specjalistów

Funkcjonowanie użytkowników dopalaczy c.d. - na poczucie bezkarności wśród użytkowników dopalaczy wpływa również świadomość nie znajdowania się środków zawartych w dopalaczach w wykazie środków odurzających i substancji psychotropowych, który to wykaz reguluje Ustawa o przeciwdziałaniu narkomanii - w zaawansowanej fazie używania dopalaczy, w porównaniu z użytkownikami narkotyków/alkoholu, użytkownicy dopalaczy bardzo często informują o świadomości problemu. Dostrzegają straty wynikające z brania w swoim życiu

Funkcjonowanie użytkowników dopalaczy c.d. - świadomość problemu, w połączeniu ze świadomością i odczuwaniem silnej zależności psychicznej rodzą beznadzieję na poradzenie sobie z problemem. Użytkownicy dopalaczy w zaawansowanej fazie używania informują o „Byciu skazanym” na branie dopalaczy, nie widzą szans na zaprzestanie brania - informują o wrażeniu popadania w obłęd - użytkownicy dopalaczy, w odróżnieniu od użytkowników narkotyków/alkoholu, przyjmują środek nie po to, by regulować za jego pomocą uczucia, lecz po to, by przeżywać nienaturalne stany psychiczne (halucynacje, omamy, urojenia).

Mity na temat dopalaczy, fałszywe przekonania „Dopalacze są bezpieczną alternatywą dla substancji nielegalnych” – to, że dopalacz nie zawiera substancji objętych kontrolą prawną, nie jest równoznaczne z tym, że produkt ten jest bezpieczny dla użytkowników. „Dopalacze są wyrobami kolekcjonerskimi” – takie treści widnieją na opakowaniach dopalaczy. Więcej, opakowania dopalaczy opatrzone są treścią ostrzeżenia : „nie do spożycia przez ludzi”. Więc skoro produkty są legalne, przebadane klinicznie (patrz mit nr 1), to dlaczego są „nie do spożycia przez ludzi”. Dając takie ostrzeżenia, osoby dystrybuujące dopalacze „umywają ręce”, nie biorą odpowiedzialności za ewentualne skutki ich spożycia. W taki sposób próbują „wystrychnąć wszystkich na dudka”. Nie liczy się człowiek – liczy się kasa.

Mity na temat dopalaczy, fałszywe przekonania c.d. „Dopalacze są legalne w całej Europie” – to bzdura! Takie kraje jak Szwecja, Belgia czy Francja prowadzą bardzo restrykcyjną politykę względem substancji zawartych w dopalaczach. Obowiązująca w tych krajach lista substancji zakazanych, obejmuje szerokie ich spektrum, włączając w to większość substancji wchodzących w skład dopalaczy. „Dopalacze to w większości zioła lub ich mieszanki. Wszystkie są pochodzenia naturalnego – żadnej chemii” – i kolejna bzdura.