UCZEŃ MAX VON LAUE W POZNANIU Andrzej B. Więckowski professor emeritus Instytut Fizyki, Wydział Fizyki i Astronomii, Uniwersytet Zielonogórski III Liceum Ogólnokształcące im. św. Jana Kantego w Poznaniu, ul. Strzelecka 10

Plan Max von Laue (1879–1960) Wielki fizyk Dzieciństwo w Poznaniu Miejsce urodzenia Maxa Laue Max Laue jako uczeń Echa poszukiwań śladów III Liceum Ogólnokształcące im. św. Jana Kantego w Poznaniu, ul. Strzelecka 10

Max von Laue (1879–1960) III Liceum Ogólnokształcące im. św. Jana Kantego w Poznaniu, ul. Strzelecka 10

Max von Laue (1879–1960) Max Theodor Felix Laue (od roku 1913 von Laue) urodził się dnia 9 października 1879 roku w Pfaffendorf (obecnie w obrębie miasta Koblencja, Koblenz, dawna pisownia Coblenz) nad Renem w Niemczech. III Liceum Ogólnokształcące im. św. Jana Kantego w Poznaniu, ul. Strzelecka 10

Max von Laue (1879–1960) Ojciec Maxa Laue chciał, aby syn wstąpił na drogę kariery wojskowej. Na zdjęciu: Max Laue jako oficer rezerwy w roku 1904. III Liceum Ogólnokształcące im. św. Jana Kantego w Poznaniu, ul. Strzelecka 10

Max von Laue (1879–1960) Max von Laue był entuzjastą jazdy samochodem. W dniu 8 kwietnia 1960 r. na autostradzie Max von Laue miał wypadek samochodowy spowodowany przez motocyklistę, który zginął na miejscu. W wyniku następstw tego wypadku Max von Laue zmarł dnia 24 kwietnia 1960 r. w Berlinie, przeżywszy 80 lat. III Liceum Ogólnokształcące im. św. Jana Kantego w Poznaniu, ul. Strzelecka 10

Max von Laue (1879 – 1960) Na zdjęciu: Grób Maxa von Laue (1879–1960) i jego żony Magdy von Laue, z domu Degen (1891–1961) w Getyndze. III Liceum Ogólnokształcące im. św. Jana Kantego w Poznaniu, ul. Strzelecka 10

Wielki fizyk III Liceum Ogólnokształcące im. św. Jana Kantego w Poznaniu, ul. Strzelecka 10

Wielki fizyk Max Theodor Felix von Laue był jednym z najwybitniejszych fizyków XX wieku. Obszarami zainteresowań badawczych Maxa von Laue była teoria promieniowania, teoria względności (szczególna i ogólna), teoria interferencji (promieni Röntgena i elektronów), teoria nadprzewodnictwa. III Liceum Ogólnokształcące im. św. Jana Kantego w Poznaniu, ul. Strzelecka 10

Wielki fizyk Pierwszą książkę na temat szczególnej teorii względności nie napisał twórca tej teorii Albert Einstein (1905), lecz Max Laue (1911, 1913). III Liceum Ogólnokształcące im. św. Jana Kantego w Poznaniu, ul. Strzelecka 10

Wielki fizyk Rozważania Maxa Laue (1879–1960) nad oddziaływaniem promieni Röntgena z atomami, wsparte informacjami uzyskanymi od Paula Petera Ewalda (1888–1985), doprowadziły do wykrycia interferencji tego promieniowania w kryształach w doświadczeniu przeprowadzonym z inicjatywy Maxa Laue na uniwersytecie w Monachium przez Waltera Friedricha (1883–1968), asystenta Arnolda Sommerfelda (1868–1951) i Paula Knippinga (1883–1935), asystenta Wilhelma Conrada Röntgena (1845–1923) w kwietniu 1912 r. III Liceum Ogólnokształcące im. św. Jana Kantego w Poznaniu, ul. Strzelecka 10

Wielki fizyk Na zdjęciu: Aparatura do wykonywania zdjęć dyfrakcji (ugięcia) promieni Röntgena na kryształach (Muzeum Niemieckie w Monachium) (Deutsches Museum, München). III Liceum Ogólnokształcące im. św. Jana Kantego w Poznaniu, ul. Strzelecka 10

Wielki fizyk Tym odkryciem Max Laue udowodnił jednocześnie istnienie zarówno falowej natury promieniowania rentgenowskiego, jak również trójwymiarowej struktury sieciowej kryształów. III Liceum Ogólnokształcące im. św. Jana Kantego w Poznaniu, ul. Strzelecka 10

III Liceum Ogólnokształcące im. św. Jana Kantego w Poznaniu, ul III Liceum Ogólnokształcące im. św. Jana Kantego w Poznaniu, ul. Strzelecka 10

III Liceum Ogólnokształcące im. św. Jana Kantego w Poznaniu, ul III Liceum Ogólnokształcące im. św. Jana Kantego w Poznaniu, ul. Strzelecka 10

Wielki fizyk „Drogi Panie Laue! Gratuluję Panu serdecznie wspaniałego sukcesu. Pana eksperyment należy do tego najpiękniejszego, co fizyka przeżyła. … …Pański A. Einstein” III Liceum Ogólnokształcące im. św. Jana Kantego w Poznaniu, ul. Strzelecka 10

Wielki fizyk Posiedzenie Niemieckiego Towarzystwa Fizycznego z 14 czerwca 1912 r. „…Przedłożono: 1) Pan Laue: O zjawiskach interferencyjnych na promieniach Röntgena (po doświadczeniach panów Friedricha i Knippinga) 2) Pan … ” III Liceum Ogólnokształcące im. św. Jana Kantego w Poznaniu, ul. Strzelecka 10

Wielki fizyk Za dokonanie tego odważnego odkrycia oraz wyjaśnienia efektu dyfrakcji (ugięcia) promieni Röntgena w kryształach, została Maxowi von Laue już w roku 1914 przyznana nagroda Nobla w dziedzinie fizyki. III Liceum Ogólnokształcące im. św. Jana Kantego w Poznaniu, ul. Strzelecka 10

Wielki fizyk Max von Laue był od 1920 r. członkiem Pruskiej Akademii Nauk, od 1921 r. zastępcą dyrektora (dyrektorem był Albert Einstein), a od 1922 r. naukowym członkiem Instytutu Fizyki im. Cesarza Wilhelma, nazwanego później imieniem Maxa Plancka. W 1951 r., w wieku 71 lat (!), został dyrektorem Instytutu im. Fritza Habera w Berlinie–Dahlem. Max von Laue był profesorem na uniwersytetach w Monachium (jako Privatdozent), Zurychu, Frankfurcie nad Menem, Berlinie i Getyndze. III Liceum Ogólnokształcące im. św. Jana Kantego w Poznaniu, ul. Strzelecka 10

Wielki fizyk Na zdjęciu: Laureaci Nagrody Nobla Walther Nernst, Albert Einstein, Max Planck, Robert Millikan i Max von Laue w Berlinie (1 listopada 1931 r.) III Liceum Ogólnokształcące im. św. Jana Kantego w Poznaniu, ul. Strzelecka 10

Wielki fizyk Na zdjęciu: Werner Heisenberg, Max von Laue i Otto Hahn w okresie tworzenia po II wojnie światowej Instytutu Fizyki w Getyndze (1946). III Liceum Ogólnokształcące im. św. Jana Kantego w Poznaniu, ul. Strzelecka 10

Wielki fizyk Na zdjęciu: Max Planck i Max von Laue w Getyndze (1947). III Liceum Ogólnokształcące im. św. Jana Kantego w Poznaniu, ul. Strzelecka 10

Wielki fizyk Na zdjęciu: Max von Laue podczas wykładu w Instytucie im. Fritza Habera w Berlinie (1953). III Liceum Ogólnokształcące im. św. Jana Kantego w Poznaniu, ul. Strzelecka 10

Wielki fizyk Na zdjęciu: Max von Laue podczas spotkania laureatów Nagrody Nobla z fizyki ze studentami w Lindau nad Jeziorem Bodeńskim (1959). III Liceum Ogólnokształcące im. św. Jana Kantego w Poznaniu, ul. Strzelecka 10

Wielki fizyk W Archiwum Towarzystwa im. Maxa Plancka w Berlinie-Dahlem (Archiv der Max-Planck-Gesellschaft, Berlin-Dahlem), znajduje się korespondencja Maxa von Laue z uczonymi żyjącymi w Polsce lub mających związki z Polską. Należeli do nich Kazimierz Fajans, Tomasz Gajewski, Leopold Infeld, Zygmunt Klemensiewicz, Maria Zbigniew von Krzywobłocki i Armin Teske. III Liceum Ogólnokształcące im. św. Jana Kantego w Poznaniu, ul. Strzelecka 10

Wielki fizyk Zdjęcie górne: Gimnazjum im. Maxa von Laue (Max von Laue-Gymnasium) w Koblencji (w szkole nauczany jest również język polski, jako język ojczysty). Zdjęcie dolne: Szkoła Realna (Średnia) im. Maxa von Laue (Max von Laue-Realschule) w Berlinie–Steglitz. III Liceum Ogólnokształcące im. św. Jana Kantego w Poznaniu, ul. Strzelecka 10

Wielki fizyk W wielu miastach w Niemczech istnieją ulice im. Maxa von Laue. Na zdjęciu: Nazwa ulicy Maxa von Laue w dzielnicy Rhynern w mieście Hamm. III Liceum Ogólnokształcące im. św. Jana Kantego w Poznaniu, ul. Strzelecka 10

Wielki fizyk III Liceum Ogólnokształcące im. św. Jana Kantego w Poznaniu, ul. Strzelecka 10

Wielki fizyk III Liceum Ogólnokształcące im. św. Jana Kantego w Poznaniu, ul. Strzelecka 10

Wielki fizyk III Liceum Ogólnokształcące im. św. Jana Kantego w Poznaniu, ul. Strzelecka 10

Wielki fizyk III Liceum Ogólnokształcące im. św. Jana Kantego w Poznaniu, ul. Strzelecka 10

Wielki fizyk III Liceum Ogólnokształcące im. św. Jana Kantego w Poznaniu, ul. Strzelecka 10

Wielki fizyk III Liceum Ogólnokształcące im. św. Jana Kantego w Poznaniu, ul. Strzelecka 10

Dzieciństwo w Poznaniu III Liceum Ogólnokształcące im. św. Jana Kantego w Poznaniu, ul. Strzelecka 10

Dzieciństwo w Poznaniu Na temat lat dziecięcych Maxa Laue spędzonych w Poznaniu wiedziano niewiele. Cytowane w literaturze biograficznej informacje o pobycie Maxa Laue w Poznaniu były bardzo skąpe. Z literatury przedmiotu o najdawniejszych okresach życia Maxa Laue też niewiele można się dowiedzieć. III Liceum Ogólnokształcące im. św. Jana Kantego w Poznaniu, ul. Strzelecka 10

Dzieciństwo w Poznaniu Najstarsze dokumenty dotyczące życia Maxa Laue znajdujące się w Muzeum Niemieckim w Monachium (Deutsches Museum, München), a także w Archiwum Towarzystwa imienia Maxa Plancka w Berlinie-Dahlem (Archiv der Max-Planck-Gesellschaft, Berlin-Dahlem) sięgają wstecz tylko do roku 1903, w którym Max Laue obronił pracę doktorską. III Liceum Ogólnokształcące im. św. Jana Kantego w Poznaniu, ul. Strzelecka 10

Dzieciństwo w Poznaniu Również prywatne archiwum rodziny von Laue nie zawiera żadnych pamiątek z tego okresu. Nie istnieją nawet żadne ustne przekazy, ponieważ Max von Laue mało o sobie opowiadał. Nieznane były odpowiedzi na pytania, kiedy rodzina Laue przybyła do Poznania, gdzie mieszkała i do której szkoły uczęszczał wówczas młody Max Laue. Podjęty przeze mnie zamiar odszukania śladów pobytu ucznia gimnazjalnego z XIX wieku w Poznaniu wydawał się być przedsięwzięciem skazanym z góry na niepowodzenie. III Liceum Ogólnokształcące im. św. Jana Kantego w Poznaniu, ul. Strzelecka 10

Dzieciństwo w Poznaniu Znanych było tylko kilka wzmianek o pobycie Maxa Laue w Poznaniu. Na przykład mówiąc o swoich słabych zdolnościach językowych, Max von Laue napisał w autobiografii: „Jako gimnazjalista od klasy pierwszej (Sexta) do klasy czwartej (Tertia) w Poznaniu słyszałem często na podwórku mowę polską, lecz nigdy nie doszło do tego, ażebym zrozumiał z niej chociażby jedno słowo.” III Liceum Ogólnokształcące im. św. Jana Kantego w Poznaniu, ul. Strzelecka 10

Dzieciństwo w Poznaniu Max von Laue w innym miejscu swojej autobiografii wspominał: „Jako uczeń czwartej klasy (Tertia) Gimnazjum im. Wilhelma w Berlinie – dokąd przeprowadziliśmy się wcześniej (1891) wskutek przeniesienia mojego ojca z Poznania – usłyszałem mianowicie w szkole, nie pamiętam już przy jakiej okazji, o wydzielaniu się miedzi z roztworów siarczanu miedzi podczas przepływu prądu elektrycznego.” III Liceum Ogólnokształcące im. św. Jana Kantego w Poznaniu, ul. Strzelecka 10

Dzieciństwo w Poznaniu Profesor Armin Teske z Lublina, tłumacz polskiego wydania książki Maxa von Laue Historia fizyki, który podczas swojej podróży do Niemiec miał okazję rozmawiać z nim osobiście, w drugim wydaniu tej książki (PWN, Warszawa 1960) napisał: „Laue pochodził z Nadrenii. Urodził się w Pfaffendorf koło Koblencji, lecz jak mawiał, zupełnie tego nie pamięta, gdyż dzieciństwo i młodość spędził w Poznaniu.” III Liceum Ogólnokształcące im. św. Jana Kantego w Poznaniu, ul. Strzelecka 10

Dzieciństwo w Poznaniu Profesor M. Päsler w opublikowanej wersji przemówienia z dnia 30 czerwca 1960 r., wygłoszonego na posiedzeniu Towarzystwa Fizycznego w Berlinie poświęconym pamięci Maxa von Laue pisze: „Max von Laue urodził się dnia 9 października 1879 roku w Pfaffendorf koło Koblencji. Tam pracował jego ojciec Julius v. Laue, wówczas jako asesor intendentury, na początku kariery urzędnika wojskowego, która doprowadziła go aż do … III Liceum Ogólnokształcące im. św. Jana Kantego w Poznaniu, ul. Strzelecka 10

Dzieciństwo w Poznaniu … stanowiska rzeczywistego tajnego radcy wojennego. J. v. Laue był często przenoszony, tak że M. v. Laue tylko swój wczesny czas młodości spędził w miejscu urodzenia, podczas gdy następne lata spędził w Brandenburgu nad Hawelą, później w Altonie, a potem w Poznaniu. Tutaj pobierał swoje pierwsze nauki szkolne w gimnazjum miejskim, które opuścił jako uczeń czwartej klasy (Tertia), ponieważ w roku 1891 jego ojciec został przeniesiony do Berlina.” III Liceum Ogólnokształcące im. św. Jana Kantego w Poznaniu, ul. Strzelecka 10

Dzieciństwo w Poznaniu Paul Peter Ewald, Max von Laue – Mensch und Werk (Człowiek i dzieło) (Wspomnienie wygłoszone w Berlinie dnia 2 marca 1979 r.), Physikalische Blätter, rok 1979, tom 35, zeszyt 8, strony 337–349: „Jako prawniczy urzędnik wojskowy, ojciec (Maxa) Laue był często przenoszony. Tak doszło do tego, że syn uczęszczał do wielu szkół, do przedszkola w Magdeburgu, gdzie według tradycji rodzinnej miał go w młodym wieku zachwycić pokaz półkul magdeburskich, (następnie) do gimnazjów w Poznaniu, Berlinie i Straßburgu.” III Liceum Ogólnokształcące im. św. Jana Kantego w Poznaniu, ul. Strzelecka 10

Dzieciństwo w Poznaniu Profesor Gerhard Hildebrandt pisał w książce Berlinische Lebensbilder, wydanej w 1987 r. z okazji 750-lecia miasta Berlina: „Ojciec Maxa Laue (dziedziczny tytuł szlachecki otrzymał on w roku 1913) był wysokim urzędnikiem sądownictwa wojskowego i w związku z tym rodzina musiała często zmieniać swoje miejsce zamieszkania (a młody Laue swoją szkołę). Tak więc Max Laue przez Magdeburg i Poznań przybył do Berlina i tutaj w roku 1891 nastąpiło jego pierwsze wnikliwe zetknięcie z naukami przyrodniczymi.” III Liceum Ogólnokształcące im. św. Jana Kantego w Poznaniu, ul. Strzelecka 10

Dzieciństwo w Poznaniu W celu dowiedzenia się czegoś więcej o pobycie Maxa Laue w Poznaniu nawiązałem kontakt listowny z kilkoma osobami. Dr. med. Joachim Heinrich Balde (1910–2008), Zierenberg koło Kassel, współautor Posener Biographisches Lexikon (Poznański Leksykon Biograficzny) pisał w liście do mnie: (01.05.1994) „Poszukiwanie śladów ucznia czwartej klasy gimnazjum w dużym mieście jest praktycznie… III Liceum Ogólnokształcące im. św. Jana Kantego w Poznaniu, ul. Strzelecka 10

Dzieciństwo w Poznaniu …biorąc zamiarem bez widoków na powodzenie. Wydawnictwa informacyjne szkoły piszą o uczniu klasy czwartej gimnazjum tylko wtedy, gdy ojciec lub część rodziców wydały na bibliotekę szkolną większą sumę pieniędzy lub podarowały wartościowe eksponaty do zbiorów mineralogicznych lub zoologicznych. … Niniejsze uwagi niech ostrzegają przed trudnościami, które stoją na drodze takiemu zamiarowi.” III Liceum Ogólnokształcące im. św. Jana Kantego w Poznaniu, ul. Strzelecka 10

Dzieciństwo w Poznaniu Dr. Peter Letkemann, Tajne Archiwum Państwowe Pruskich Dóbr Kulturalnych, Berlin–Dahlem, pisał: (16.05.1994) „W sprawie właściwego Pańskiego zamiaru dotarcia do danych o życiu rodziny Laue w Poznaniu, to informuję Pana, że zgodnie z oczekiwaniami nie znaleźliśmy niczego nowego, ponieważ tego rodzaju prywatnymi źródłami dysponujemy tylko w wyjątkowych wypadkach.” III Liceum Ogólnokształcące im. św. Jana Kantego w Poznaniu, ul. Strzelecka 10

Dzieciństwo w Poznaniu Pani Hilde Lemcke (1919–?), córka Maxa von Laue, Monachium, pisała do mnie: (08.10.1994) „Z okresu, w którym mój ojciec mieszkał razem ze swoimi rodzicami w Poznaniu, nie mamy żadnych pisemnych dokumentów, które prawdopodobnie zaginęły pod koniec wojny, ani żadnych przekazów ustnych, ponieważ on bardzo mało o sobie opowiadał.” III Liceum Ogólnokształcące im. św. Jana Kantego w Poznaniu, ul. Strzelecka 10

Miejsce urodzenia Maxa Laue III Liceum Ogólnokształcące im. św. Jana Kantego w Poznaniu, ul. Strzelecka 10

Miejsce urodzenia Maxa Laue We wszystkich pismach dotyczących życia i działalności Maxa von Laue jako miejsce jego urodzenia podaje się powszechnie Pfaffendorf koło Koblencji. Pfaffendorf jest obecnie południowo-wschodnią dzielnicą Koblencji, leżącą na prawym brzegu Renu. III Liceum Ogólnokształcące im. św. Jana Kantego w Poznaniu, ul. Strzelecka 10

Miejsce urodzenia Maxa Laue Tymczasem podczas poszukiwania śladów z czasów szkolnych Maxa Laue znalazłem w Archiwum Państwowym w Poznaniu dwa interesujące dokumenty, w których jednakże jako miejsce urodzenia Maxa Laue nie wpisano Pfaffendorf, lecz Ehrenbreitstein. Historyczna twierdza Ehrenbreitstein jest obecnie północno-wschodnią dzielnicą Koblencji położoną również na prawym brzegu Renu naprzeciw ujścia Mozeli. III Liceum Ogólnokształcące im. św. Jana Kantego w Poznaniu, ul. Strzelecka 10

Miejsce urodzenia Maxa Laue III Liceum Ogólnokształcące im. św. Jana Kantego w Poznaniu, ul. Strzelecka 10

Miejsce urodzenia Maxa Laue Wiadomo, że dawniej miejscowość Pfaffendorf należała do gminy Ehrenbreitstein. Wyżej wspomniane poznańskie zapisy dotyczące miejsca urodzenia Maxa Laue zostały dokonane we wczesnych latach jego życia. Ponieważ ojciec Maxa, Julius Laue, był pruskim prawnikiem wojskowym, dlatego w dokumentach oficjalnych z urzędniczą dokładnością podawał Ehrenbreitstein jako miejsce urodzenia syna. III Liceum Ogólnokształcące im. św. Jana Kantego w Poznaniu, ul. Strzelecka 10

Miejsce urodzenia Maxa Laue Jest rzeczą godną uwagi, że w dokumentacji znajdującej się na Uniwersytecie w Zurychu, gdzie Max von Laue był profesorem, również wpisano Ehrenbreitstein, jako miejsce jego urodzenia. III Liceum Ogólnokształcące im. św. Jana Kantego w Poznaniu, ul. Strzelecka 10

Miejsce urodzenia Maxa Laue Jednym ze wspomnianych dokumentów jest karta meldunkowa rodziny Laue w Poznaniu. Rodzina Laue przybyła z Altony do Poznania i została wpisana do kartoteki mieszkańców w dniu 9 lutego 1887 r. Jako miejsce zamieszkania podano kamienicę (dzisiaj już nieistniejącą) przy ul. Święty Marcin (St. Martin) 52/53, mieszkanie nr 26, w którym zameldowano następujące osoby: III Liceum Ogólnokształcące im. św. Jana Kantego w Poznaniu, ul. Strzelecka 10

Miejsce urodzenia Maxa Laue Julius Laue, radca intendentury, ur. 14 stycznia 1848 r. w Magdeburgu; Minna Laue, z domu Zerrenner, żona, ur. 29 kwietnia 1853 r. w Magdeburgu; Max Laue, syn, ur. 9 października 1879 r. w Ehrenbreitstein; Elisabeth Laue, córka, ur. 18 sierpnia 1881 r. w Brandenburgu nad Hawelą. III Liceum Ogólnokształcące im. św. Jana Kantego w Poznaniu, ul. Strzelecka 10

Dzieciństwo w Poznaniu III Liceum Ogólnokształcące im. św. Jana Kantego w Poznaniu, ul. Strzelecka 10

Dzieciństwo w Poznaniu III Liceum Ogólnokształcące im. św. Jana Kantego w Poznaniu, ul. Strzelecka 10

Max Laue jako uczeń III Liceum Ogólnokształcące im. św. Jana Kantego w Poznaniu, ul. Strzelecka 10

Max Laue jako uczeń Drugim z wyżej wspomnianych dokumentów jest wpis w albumie uczniów niemieckiego Królewskiego Gimnazjum Fryderyka Wilhelma w Poznaniu (Königliches Friedrich-Wilhelms-Gymnasium zu Posen). Z wpisu tego wynika, że w dniu 12 października 1887 roku uczeń Max Laue został przyjęty do klasy VI M (Sexta), co odpowiada dzisiejszej klasie pierwszej. Również w tym dokumencie jako miejsce urodzenia podano Ehrenbreitstein. III Liceum Ogólnokształcące im. św. Jana Kantego w Poznaniu, ul. Strzelecka 10

Max Laue jako uczeń Z tego czasu w Archiwum Państwowym w Poznaniu zachowało się jeszcze 13 okresowych świadectw szkolnych ucznia Maxa Laue z lat 1887–1991 (nie znalazłem 1 świadectwa). Rok szkolny dzielił się na 4 okresy: 1. Michaelis (29 września) – Boże Narodzenie (25 grudnia) 2. Nowy Rok (1 stycznia) – Wielkanoc (data zmienna) 3. Wielkanoc (data zmienna) – Johannis (24 czerwca) 4. Johannis (24 czerwca) – Michaelis (29 września). III Liceum Ogólnokształcące im. św. Jana Kantego w Poznaniu, ul. Strzelecka 10

Max Laue jako uczeń Max Laue był w klasie uczniem niespokojnym, żeby nie powiedzieć niesfornym, co znalazło odzwierciedlenie w krytycznych uwagach poczynionych przez nauczycieli. Czytamy na przykład następujące uwagi wychowawcy utrzymane w karcącym tonie: „Sprawowanie: udziela się nagany z powodu nieposłuszeństwa i zachowania przed lekcjami.” lub „Sprawowanie: L. ma z większą punktualnością spełniać polecenia swoich nauczycieli (zachowanie niespokojne) i stać się spokojniejszym w swoim zachowaniu.” III Liceum Ogólnokształcące im. św. Jana Kantego w Poznaniu, ul. Strzelecka 10

Max Laue jako uczeń W jego świadectwach zauważamy przeważnie stopnie zadowalające. O ile w roku 1887 uczeń Max Laue zajmował w klasie lokatę 14 wśród 33 uczniów, to w roku 1888 zajmował już lokatę 7, a z przyrody otrzymał stopień dobry. W roku 1891 otrzymał z przyrody stopień bardzo dobry. Byłoby rzeczą interesującą zbadanie, czy niezależnie od tego, co sam Max von Laue pisze o swoim zetknięciu się z naukami przyrodniczymi po roku 1891 w gimnazjach w Berlinie i w Straßburgu, mógł on dowiedzieć się czegoś więcej na ten temat od swoich nauczycieli w szkole poznańskiej. III Liceum Ogólnokształcące im. św. Jana Kantego w Poznaniu, ul. Strzelecka 10

Max Laue jako uczeń Królewskie Gimnazjum Fryderyka Wilhelma w Poznaniu (Königliches Friedrich-Wilhelms-Gymnasium zu Posen, Schützen-Strasse 29) zostało utworzone jako szkoła niemiecka w roku 1834 w narożnym budynku przy ul. Strzeleckiej i ul. Strzałowej. Uczniami tego Gimnazjum były dzieci pochodzące z rodzin niemieckich, polskich i żydowskich. Religii uczyli pastor ewangelicki, ksiądz katolicki i rabin żydowski. Gimnazjum istniało do roku 1920. III Liceum Ogólnokształcące im. św. Jana Kantego w Poznaniu, ul. Strzelecka 10

Max Laue jako uczeń W gmachu dawnego Gimnazjum znajduje się obecnie III Liceum Ogólnokształcące imienia Świętego Jana Kantego w Poznaniu. III Liceum Ogólnokształcące im. św. Jana Kantego w Poznaniu, ul. Strzelecka 10

Echa poszukiwań śladów III Liceum Ogólnokształcące im. św. Jana Kantego w Poznaniu, ul. Strzelecka 10

Echa poszukiwań śladów Otrzymałem listy od wielu osób, które potwierdzają znaczenie wyników przeprowadzonych badań biograficznych. III Liceum Ogólnokształcące im. św. Jana Kantego w Poznaniu, ul. Strzelecka 10

Echa poszukiwań śladów Pani Dr. Marion Kazemi, Archiwum Historii Towarzystwa Maxa Plancka, Berlin–Dahlem pisała: (21.02.1994) „Cieszę się wraz z Panem z Pańskiego zakończonego sukcesem odnalezienia adresu rodziny v. Laue. Zaznaczymy to w naszych dokumentach związanych z nazwiskiem Laue.” (05.02.1997) „Odnalazł Pan rzeczywiście dużo nowego i interesującego. Obydwa Pańskie artykuły chętnie włączymy do naszej Biblioteki, aby stały do dyspozycji innym badaczom osoby Laue.” III Liceum Ogólnokształcące im. św. Jana Kantego w Poznaniu, ul. Strzelecka 10

Echa poszukiwań śladów Dr. med. Joachim Heinrich Balde (1910–2008), Zierenberg koło Kassel, współautor Posener Biographisches Lexikon (Poznański Leksykon Biograficzny): (21.07.1994) „Serdecznie dziękuję Panu za list, który wykazuje, że w wyglądającej początkowo beznadziejnie sprawie pobytu prof. Maxa von Laue uczynił Pan mały krok naprzód. Trzymam za Pana obydwa kciuki, aby znalazł Pan jeszcze dalsze interesujące materiały.” (03.03.1996) „To stało się przecież połową pracy … III Liceum Ogólnokształcące im. św. Jana Kantego w Poznaniu, ul. Strzelecka 10

Echa poszukiwań śladów … doktorskiej „Ślady Maxa von Laue w Poznaniu”. ... Zadziwiające, że fakt, iż w poznańskim Archiwum Państwowym zachowały się akta urzędu miejskiego z czasów pruskich oraz że można w tych aktach odnaleźć dokładne pruskie dane o uczniach niższych klas gimnazjalnych (wyrażam to ogólnie), był mi zupełnie nieznany, i uważałem za rzecz praktycznie nieprawdopodobną, że coś takiego istnieje.” (24.03.1997) „Kto by się odważył na początku naszej znajomości śnić o czymś takim. … Serdecznie gratuluję Panu uzyskania tak pięknego wyniku!” III Liceum Ogólnokształcące im. św. Jana Kantego w Poznaniu, ul. Strzelecka 10

Echa poszukiwań śladów Pani Hilde Lemcke (1919–?), córka Maxa von Laue, Monachium, pisała: (07.03.1996) „Bardzo serdecznie dziękuję Panu za Pański życzliwy list z dnia 6.2.96 z interesującymi nowościami na temat pierwszych lat szkolnych mojego ojca w Poznaniu, które mojemu bratu i mnie były zupełnie nieznane. To, że on właśnie z powodu swojego zachowania był … III Liceum Ogólnokształcące im. św. Jana Kantego w Poznaniu, ul. Strzelecka 10

Echa poszukiwań śladów …wielokrotnie ganiony i teraz muszę go sobie wyobrazić jako „urwisa” („Lausbub”), czyni mi go po ludzku bliższym niż dotąd – serdecznie się uśmiałam z tego powodu. …lecz jestem z wdzięcznością zdumiona tym, że Pan te wszystkie informacje jeszcze wydobył i że one w ogóle przetrwały wydarzenia ostatnich 100 lat.” III Liceum Ogólnokształcące im. św. Jana Kantego w Poznaniu, ul. Strzelecka 10

Echa poszukiwań śladów Pani Dr Barbara Wojtowicz-Natanson, Komitet Redakcyjny „Postępów Fizyki”, Warszawa: (13.03.1996) „Podziwiamy Pana wysiłek i dociekliwość w dotarciu do starych dokumentów w archiwach poznańskich.” Andrzej B. Więckowski, Max von Laue w Poznaniu, Postępy Fizyki, rok 1996, tom 47, zeszyt 5, strony 447-452. III Liceum Ogólnokształcące im. św. Jana Kantego w Poznaniu, ul. Strzelecka 10

Echa poszukiwań śladów Profesor Theodore H. Von Laue (1916–2000), syn Maxa von Laue, Department of History, Clark University, Worcester, Massachussets, USA, pisał do mnie: (06.02.1997) „Podziwiam również Pana starania w badaniu takich szczegółów, jak nauka szkolna i mieszkanie. Mój dziadek w pruskiej służbie militarnej był przemieszczany raz tu, raz tam, i dlatego mój ojciec nie miał stałego ludzkiego kontaktu ze swoim otoczeniem, … III Liceum Ogólnokształcące im. św. Jana Kantego w Poznaniu, ul. Strzelecka 10

Echa poszukiwań śladów … co może wywarło wpływ na jego charakter. Jestem mu wdzięczny za to, że wysłał mnie w roku 1937 do Ameryki, swego niewdzięcznego syna, który nigdy nie chciał znowu powrócić do swojej ojczyzny. Lecz często słynny uczony jest problematycznym ojcem, który nie ułatwiał życia mojej matce. W każdym bądź razie mój ojciec zasłużył sobie na wszelkie honory, do których także Pan obecnie dodał swój przyczynek.” III Liceum Ogólnokształcące im. św. Jana Kantego w Poznaniu, ul. Strzelecka 10

Echa poszukiwań śladów Thora von Bonin, Auf den Spuren berühmter Bürger Posens (Śladami słynnych obywateli Poznania), Kulturwart (Beiträge zur deutsch-polnischen Nachbarschaft), rok 1997, tom 45, zeszyt 5(207), strony 23-24: „Z wytrwałością i cierpliwością bada autor artykułu nadal ślady Maxa von Laue w Poznaniu.” III Liceum Ogólnokształcące im. św. Jana Kantego w Poznaniu, ul. Strzelecka 10

Echa poszukiwań śladów Andrzej B. Więckowski, Poznańskie dzieciństwo Maxa von Laue, laureata nagrody Nobla, Kronika Wielkopolski, rok 2005, Nr 3 (115), strony 32-36: „Najwłaściwszą formą upamiętnienia pobytu noblisty Maxa von Laue w Poznaniu byłoby wmurowanie tablicy pamiątkowej w pobliżu dawnego miejsca jego zamieszkania albo w budynku Liceum Nr 3 im. św. Jana Kantego.” III Liceum Ogólnokształcące im. św. Jana Kantego w Poznaniu, ul. Strzelecka 10

Echa poszukiwań śladów Daina Kolbuszewska, Noblista Max von Laue był uczniem poznańskiego gimnazjum, Gazeta Wyborcza, 2005-10-21, http://wyborcza.pl/1,76842,2979712.html. Katharina Zeitz, Max von Laue (1879-1960). Seine Bedeutung für den Wiederaufbau der deutschen Wissenschaft nach dem Zweiten Weltkrieg, Franz Steiner Verlag, Stuttgart 2006, strony 15–19. Paweł Piszora, About the Beginning of Powder X-Ray Diffraction in Poland – a Story of Two Merit Apparatus, Synchrotron Radiation in Natural Science, rok 2006, tom 5, zeszyt 1-2, strony 127–129. III Liceum Ogólnokształcące im. św. Jana Kantego w Poznaniu, ul. Strzelecka 10

Echa poszukiwań śladów III Liceum Ogólnokształcące im. św. Jana Kantego w Poznaniu, ul. Strzelecka 10

Echa poszukiwań śladów Andrzej B. Więckowski, Poszukiwanie śladów dzieciństwa Maxa von Laue w Poznaniu w latach 1887–1891, 54 Konwersatorium Krystalograficzne, V Sesja Naukowa i Warsztaty Polskiego Towarzystwa Krystalograficznego, Wrocław, 5-7. VII. 2012, S-1, strony 291-292. Mariusz Jaskólski, Max Laue – Kilka faktów z biografii, ibidem, S-2, strona 293. III Liceum Ogólnokształcące im. św. Jana Kantego w Poznaniu, ul. Strzelecka 10

Echa poszukiwań śladów III Liceum Ogólnokształcące im. św. Jana Kantego w Poznaniu, ul. Strzelecka 10

Echa poszukiwań śladów Z inicjatywy Komitetu Krystalografii PAN, Wydziału Chemii UAM, Towarzystwa Naukowego Societas Humboldtiana Polonorum oraz III LO w Poznaniu, nastąpi w byłym Gimnazjum odsłonięcie tablicy pamiątkowej, połączone z popularnonaukowym Sympozjum w dniu 11 kwietnia 2014 roku, w obchodzonym Międzynarodowym Roku Krystalografii pod egidą UNESCO i International Union of Crystallography w 100-lecie przyznania Maxowi von Laue Nagrody Nobla „za jego odkrycie dyfrakcji promieni Röntgena na kryształach”. III Liceum Ogólnokształcące im. św. Jana Kantego w Poznaniu, ul. Strzelecka 10

Echa poszukiwań śladów Napis na tablicy głosi: „W tej szkole uczył się w latach 1887-1891 Max von Laue 1879-1960, odkrywca dyfrakcji promieni X na kryształach (1912), laureat Nagrody Nobla z fizyki (1914).” Wykonawcą tablicy pamiątkowej jest artysta-rzeźbiarz Robert Sobociński. III Liceum Ogólnokształcące im. św. Jana Kantego w Poznaniu, ul. Strzelecka 10

Dziękuję Państwu za uwagę. http://www.iycr2014.org III Liceum Ogólnokształcące im. św. Jana Kantego w Poznaniu, ul. Strzelecka 10