Sumienie

SUMIENIE „Sumienie jest najtajniejszym ośrodkiem i sanktuarium człowieka, gdzie przebywa on sam z Bogiem, którego głos w jego wnętrzu rozbrzmiewa”. (KDK 16) Sumienie jest głosem poznania prawdy. W sumieniu poznajemy jakąś ważną dla naszego życia prawdę.

SUMIENIE W Piśmie Świętym: ST: serce, nerki NT: Chrystus słowa „serce”, wyraźnie ucząc, że ma ono rolę decydującą w rozpoznawaniu dobra i zła, a więc wartości moralnej postępowania. (Łk 12, 57; J 9, 41; 15, 22-24; )

SUMIENIE W Piśmie Świętym: W pozostałych pismach NT „syneidesis” występuje 31 razy, najczęściej u św. Pawła. Sumienie u niego to świadomość tego, co moralnie dobre lub złe (2 Kor 4, 2; 5, 11); świadek ludzkich uczynków (Rz 2, 15; 9, 1; 2 Kor 1, 12); Apostoł mówi o dobrym sumieniu (1 Tym 1, 5 i 19; Dz 23, 1;) i o czystym sumieniu (Dz 24, 16; 1 Tm 3, 9). To sumienie nie jest jedynie naturalną zdolnością, ale jest o­świe­cane przez wiarę (1 Tm 1, 5; Rz 14, 23). Także Duch Święty przy­chodzi z pomocą sumieniu (Rz 8, 27), a miłość wnosi „ducha mądroś­ci..., świat­łe oczy serca”. (Ef 1, 17n) Paweł pozwala, a nawet zaleca, by postępo­wać według sumienia: „Wszystko bowiem, co się czyni niezgod­nie z prze­konaniem, jest grzechem”. (Rz 14, 23)

SUMIENIE W świetle Pisma św. sumienie ujawnia się jako pewna stała dyspozycja wartościowania moralnego o charakterze powszechnym. Posiada ją - bez wyjątku - każdy człowiek, zdrowy psychicznie. (por. Rz 2,14-16) Jest więc ono wewnętrzną normą ludzkich czynów, ale nie autonomiczną. Podlega bowiem wyższej normie, którą stanowi wola Boża, wyrażona w prawie naturalnym i objawionym.

SUMIENIE Św. Tomasz z Akwinu: syndereza (prasumienie) jest wrodzoną sprawnością rozumu praktycznego służącą do odróżniania dobra i zła oraz poznania pierwszych zasad moralnego postępowania. Ma ją każdy człowiek, jest ona zawsze prawidłowa i niezniszczalna. Dobro jest chciane, jeśli jest dostrzegalne.

SUMIENIE Św. Tomasz z Akwinu: Dopiero na jej bazie wyrasta właściwe sumienie, które jest aktem praktycznego rozumu orzekającym o wartości moralnej konkretnego czynu. łac. conscientia - współ-wiedza pol. Sumienie – s-umienie (staropol. um – umysł; wiedza – umienie)

SUMIENIE Sumienie habitualne – świadomość moralna Sumienie aktualne – własny sąd, co w danej chwili powinienem czynić i co odpowiada poznanej przeze mnie prawdzie. Akt sądu, które odzwierciedla poznanie prawdy. Sąd praktyczny

SUMIENIE religijna moralna Funkcje sumienia: „Sumienie jest najtajniejszym ośrodkiem i sanktuarium człowieka, gdzie przebywa on sam z Bogiem, którego głos w jego wnętrzu rozbrzmiewa”. (KDK 16)

SUMIENIE Człowiek dopiero, gdy usiłuje zrozumieć, kim jest, co stanowi o jego wielkości i gdy usiłuje tą prawdą w życiu się kierować; dopiero wtedy działa na miarę tego, kim jest – na miarę swej rozumnej wielkości. Nawet gdy błądzi, ale uczciwie szuka prawdy, nie traci swej osobowej postawy i godności.

SUMIENIE Sumienie to głos mojego własnego rozumu: mój własny osąd, co w danej chwili powinienem czynić, co odpowiada prawdzie o dobru. Za każdym wyrzutem sumienia kryje się szczególny wstyd. Sam człowiek broni się przed tym, co go „odczłowiecza”.

SUMIENIE „Przez sumienie dziwnym sposobem staje się wiadome to prawo, które wypełnia się miłowaniem Boga i bliźniego. Przez wierność sumieniu chrześcijanie łączą się z resztą ludzi w poszukiwaniu prawdy i rozwiązywaniu w prawdzie tylu problemów moralnych, które narzucają się tak w życiu jednostek, jak i we współżyciu społecznym”.(KDK 16)

SUMIENIE W procesie formowania się decyzji sumienia można wyróżnić trzy fazy: - faza 1: osądzanie, ocenianie, wartościowanie danego działania, a więc konkretyzacja norm ogólnych - faza 2: podjęcie właściwej decyzji sumienia, czyli osobiste opowiedzenie się za lub przeciw dobru w danej sytuacji; - faza 3: tzw. sumienie pouczynkowe, które dokonuje jak­by wtórnej oceny decyzji (czynu), i aprobuje ją, albo wyraża dezaprobatę;

SUMIENIE A. Podziały sumienia:   a) w zależności od czasu działania wyróżniamy sumienie (etapy działania sumienia): * uprzednie, przeduczynkowe - działa przed czynem i wtedy ostrzega, nakazuje lub zakazuje. Odwołujemy się do niego przed wyborem, przed podjęciem działania (element bardzo ważny, szczególnie przy formacji sumienia prawego); * towarzyszące - jego głos towarzyszy wykonywanej czynności i ją aprobuje lub nie; * następcze, pouczynkowe, retrospektywnym - po czynie, wtedy akcep­tuje, uspra­wiedliwia lub oskarża. Kojarzymy go bądź z wyrzutami sumienia lub odczuciem pewnej satysfakcji duchowej.

SUMIENIE a) w zależności od czasu działania wyróżniamy sumienie (etapy działania sumienia): * uprzednie, * towarzyszące * następcze, b) w zależności od stosunku do obiektywnej normy moral­ności: * prawdziwe, * błędne, fałszywe (conscientia erronea) + błędne niepokonalnie + pokonalnie błędne c) w zależności od charakteru sądu: pewne Wątpliwe

SUMIENIE Rozróżnia się także podział na sumienie prawe i niedbałe Rodzaje sumienia wypaczonego: Szerokie Skrupulackie Faryzejskie Rozróżnia się także podział na sumienie prawe i niedbałe Prawe – zwracamy uwagę na wysiłek człowieka, czy zrobił wszystko, co możliwe, aby dotrzeć do prawdy. Chciał poznać prawdę i choćby obiektywnie zbłądził, działał słusznie. Gdy mówimy o sumieniu prawym, mamy coś innego na myśli niż sumienie prawdziwe. Choć sumienie prawe może być prawdziwe. Niedbałe – brak osobistej troski o sumienie

SUMIENIE B. Właściwy i pożądany sąd sumienia „zdrowego”, dobrze uformowane­go powinny charakteryzować trzy właściwości, czyli winien on być: * pewny - bez możliwości zbłądzenia, wydanemu sądowi nie towarzy­szą żadne rozumne wątpliwości; należy zawsze dzia­łać tylko z sumieniem pewnym; * prawdziwy - zgodny z obiektywną normą moralności (wolą Bożą); („Owocem prawego sumienia jest przede wszystkim nazy­wanie po imieniu dobra i zła...” DV 43) [* prawe – z pełnym zaangażowaniem do poznanie prawdy] * delikatny - chodzi o sumienie czułe w zakresie dobra i zła, wrażliwe na duże i małe sprawy bez przesady w jakąkolwiek stronę.

Czy zawsze należy być posłusznym swemu sumieniu?

SUMIENIE niewiedza zawiniona – obciąża moralnie sumienie niewiedza niezawiniona – nie obciąża moralnie sumienia

SUMIENIE Zgodnie ze swym sumieniem postępuje ten, kto uzasadnia swą decyzję jakimiś racjami, a więc ten, kto kieruje się prawdą. Dlatego trzeba usiłować dobrze odczytać prawdę!!! A następnie wybierać w działaniu tak poznane prawdziwe dobro.

SUMIENIE Sumienie jest ostateczną normą moralności, tzn. zawsze moralnie wiążącą! Sumienie jest normą ostateczną, ale subiektywnie! Tzn. ma moc normować moje postępowanie tylko wtedy, kiedy samo jest „normowane” obiektywną prawdą o dobru.

SUMIENIE Oznacza to, że nie można zbyt łatwo zasłaniać się autorytetem sumienia. Sensowna krytyka innych powinna być dla mnie sygnałem ostrzegawczym. Jeśli nie przejmuję się tym, być może dotknęła mnie już nieprawość

SUMIENIE Zobowiązujący charakter i wolność sumienia Sąd sumienia jest zobowiązujący - należy zawsze iść za jego głosem (conscientia semper sequenda): „... sąd sumienia ma charakter imperatywny: człowiek powinien działać zgodnie z nim”. (Encyklika „Veritatis splendor”, nr 60)

SUMIENIE Sumienie odczytuje i przekazuje człowiekowi osąd obiektywnego porządku moralnego. „Jeżeli (człowiek) działa wbrew temu sądowi albo jeśli popełnia określony czyn nie będąc pewnym, czy jest on słuszny i dobry, zostaje potępiony przez włas­ne sumienie, stanowiące bezpośrednią normę osobistej moralności. Godność tej rozumowej instancji oraz autorytet jej głosu i osądów wy­pływają z prawdy o moralnym dobru i złu, w którą sumienie ma się wsłuchiwać i ją wyrażać. Prawdę tę wskazuje `prawo Boże`, uniwersalna i obiektywna norma moralności" ((Encyklika „Veritatis splendor” nr 60).

SUMIENIE Sumienie jest dla każdego autorytetem ostatecznym, choć nie absolutnym! Dlatego trzeba też podkreślić, że nie godzi się więc działać wbrew rozumnie kontrolowanemu głosowi sumienia. Na straży autorytetu sumienia stoi jego prawo do wolności. Zawsze należy strzec wolności swego sumienia.

SUMIENIE Kwestia formacji sumienia Błąd co do faktów Błąd co do prawa Niebezpieczeństwo samoznieprawienie – dokonuje się tam, gdzie próbuje się podporządkować obiektywną prawdę własnym życzeniom.

SUMIENIE Rozwój sumienia w procesie wychowania a) anomia (grec. nomos - prawo) - amoralność, do ok. 2-4 roku życia; b) heteronomia - od 4 do 8-12 roku życia; c) autonomia - od 12 do 18-20 roku d) ideonomia to faza teono­mii (grec. theos - Bóg) – „Bóg jest moim prawem”; jest to dojrzewanie w refleksyjności, roztropności i odpowiedzialności.

SUMIENIE Cztery czynniki tworzące strukturę dojrzałego sumienia: a) zdrowy rozsądek - składa się nań zdrowy sąd, czyli umiejętność logicznego myślenia, oraz prawość woli, czyli uczciwość zamierzeń; b) znajomość życia - składa się nań wiedza dotyczący życia (wykształcenie), rozumienie ludzi, samowiedza i samokontrola, doświadcze­nie osobiste, ale i korzystanie z doświadczenia i rad innych; c) trafna ocena sytuacji, na którą składają się zmysł rzeczywistości, a więc ostrość obserwacji i sądu, nie mieszanie faktów ze złu­dzeniami oraz bystra orientacja, czyli spo­strze­gawczość - umiejętność dostrzegania bądź domyślania się tego, co mało widoczne lub łatwo ucho­dzi uwadze; d) zdolność patrzenia w przyszłość, czyli umiejętne planowanie, rozumne układanie środ­ków wobec zamierzeń; można tu wyróżnić trzy czyn­niki: przezorność, czyli wniknięcie w przyszłość, oględność (oglądanie się na zmienne warunki życia) oraz ostrożność, czyli zapobieganie prze­szkodom i unikanie trudności.