Geneza zasady państwa prawnego Podłoże filozoficzne – I. Kant Kształt prawny – R. von Mohl (I poł. XIX w.) Niemiecka idea „Rechtsstaat” Angielska idea „rule of law” Po II wojnie światowej – rozwój w państwach, które odrzuciły totalitaryzm i rządy autorytarne

Dwa znaczenia Państwo prawne w znaczeniu: formalnym (praworządne) – państwo, w którym prawo jest (powinno być) ściśle przestrzegane materialnym(sprawiedliwe) – państwo, w którym prawo odpowiada uniwersalnym i podstawowym założeniom sprawiedliwości,

Do 1997 r. Wprowadzenie zasady demokratycznego państwa prawnego do przepisów konstytucyjnych – 1989 r. Stosowanie tej zasady przez TK i kształtowanie jej treści na gruncie poprzednich przepisów konstytucyjnych

Po 1997 r. Obecny kształt zasady państwa prawnego – art. 2 Konstytucji Elementy tej zasady: Art. 7 - zasada legalizmu (praworządności) Art. 8 - zasada konstytucjonalizmu Art. 10 – zasada podziału władzy Art. 45 ust. 1 – prawo do sądu (art. 77 ust. 2) Art. 77 ust. 1 – odpowiedzialność państwa za nielegalne działania władz publicznych

Zasada ochrony zaufania do państwa i prawa Inaczej – zasada lojalności państwa wobec obywatela Organy państwa powinny traktować obywatela z zachowaniem minimalnych reguł uczciwości Przepisy nie mogą zastawiać pułapek, formułować obietnic bez pokrycia, wycofywać się ze złożonych obietnic Jednostce trzeba zapewnić bezpieczeństwo prawne (pewność prawa)

Bezpieczeństwo prawne jednostki (pewność prawa, przewidywalność działań organów państwowych, stabilność ukształtowanych sytuacji prawnych) Ochrona zaufania do litery prawa, sposobu jego interpretacji i stosowania Zakaz arbitralnej zmiany przepisów

Zakaz działania prawa wstecz Dotyczy przepisów pogarszających sytuację obywateli Szczególne znaczenie ma w prawie karnym i podatkowym Nie ma charakteru absolutnego, ale moc wsteczna może być nadana przepisom tylko w wyjątkowych sytuacjach

Nakaz odpowiedniej vacatio legis Znaczenie vacatio legis Możliwości skrócenia standardowej vacatio legis Możliwości zrezygnowania z vacatio legis Obowiązek wydłużenia vacatio legis: Przepisy podatkowe Przepisy wyborcze

Zasada ochrony praw nabytych Zakaz arbitralnego znoszenia lub ograniczania praw podmiotowych Nie obejmuje praw nabytych niesłusznie lub niegodziwie albo takich, które nie mają oparcia w porządku konstytucyjnym Ograniczanie praw nabytych jest dopuszczalne z uwagi na konieczność ochrony innych wartości konstytucyjnych np. równowaga budżetowa

Zasada ochrony ekspektatywy maksymalnie ukształtowanej Gdy przesłanki nabycia prawa podmiotowego realizowane są kumulatywnie i sukcesywnie, w pewnych odstępach czasu. Cel: ochrona tymczasowej sytuacji prawnej podmiotu oczekującego na nabycie prawa. Problem momentu maksymalnego ukształtowania ekspektatywy Wg TK zasada ta działa wówczas, gdy spełniono wszystkie zasadniczo przesłanki nabycia praw pod rządem danej ustawy

Zasada ochrony interesów w toku Wymogi (wyrok z 25 XI 1997 r., K. 26/97): 1) prawnie określony horyzont czasowy 2) przedsięwzięcie rozłożone w czasie 3) faktyczne podjęcie realizacji przedsięwzięcia przez jednostkę w czasie obowiązywania danej regulacji Wymóg ustanowienia przepisów zapewniających finalizację tych przedsięwzięć.

Zasada określoności prawa Przepisy należy formułować w sposób jasny i precyzyjny Przepisy nie mogą rodzić niepewności adresatów co do ich praw i obowiązków Szczególne znaczenie w prawie karnym i podatkowym Przepisy powinny być jednolicie interpretowane przez organy stosujące prawo, choć zmiany interpretacji nie są wykluczone

Zwroty niedookreślone, klauzule generalne Obowiązek identyfikacji ich treści ciąży na organach stosujących prawo Wymóg uwzględniania zasad prawa, ogólnosystemowych wartości i standardów konstytucyjnie chronionych Organ stosujący prawo musi mieć pewien margines swobody Niekonstytucyjność, gdy inne metody usuwania wątpliwości (w tym interpretacja) są niewystarczające.

Wzorzec kontroli Art. 2 jako wzorzec kontroli w postępowaniu przed TK wszczętym skargą konstytucyjną Wzorzec subsydiarny Wzorzec samoistny ?

Zasada podziału władzy Korzenie sięgają starożytności Rozwinięta w XVII i XVIII w. (Locke, Montesquieu) Rozwijała się jako negacja absolutyzmu monarszego, koncentracji władzy w rękach jednej osoby

Problem terminologiczny Podział władz czy władzy? Władza państwowa ze swej istoty jest jedna, rozdzielić można poszczególne funkcje tej władzy (funkcja ustawodawcza, wykonawcza, sądownicza)

Dwa znaczenia Podział władzy: w sensie przedmiotowym (funkcjonalnym) – wydzielenie odrębnych kierunków (sfer) działania państwa w sensie podmiotowym (organizacyjnym) – powierzenie wykonywania poszczególnych funkcji innym organom Elementem jest system hamulców i równowagi

Koncepcje Koncepcja domniemań kompetencyjnych – w odniesieniu do kompetencji prawnie nie przypisanych żadnemu organowi Koncepcja istoty poszczególnych władz (jądro kompetencyjne) – pewnych kompetencji przesuwać nie można

Art. 10 Konstytucji Ustrój RP opiera się na podziale i równowadze władzy ustawodawczej, władzy wykonawczej i władzy sądowniczej. Władzę ustawodawczą sprawują Sejm i Senat, władzę wykonawczą Prezydent RP i Rada Ministrów, a władzę sądowniczą sądy i trybunały.

Niektóre konstytucyjne organy nie mieszczą się w klasycznym trójpodziale: Najwyższa Izba Kontroli Rzecznik Praw Obywatelskich Krajowa Rada Radiofonii i Telewizji Krajowa Rada Sądownictwa Problem czwartej władzy – kontrolnej, medialnej

Preambuła do Konstytucji „[…] ustanawiamy Konstytucję Rzeczypospolitej Polskiej jako prawa podstawowe dla państwa oparte na […] współdziałaniu władz […]”

Art. 173 Konstytucji Sądy i trybunały są władzą odrębną i niezależną od innych władz. Art. 175 – wymiar sprawiedliwości sprawują sądy

Zasada niezależności władzy sądowniczej Art. 173 – odrębność i niezależność, niezawisłość Separacja – monopol na sprawowanie wymiaru sprawiedliwości (jądro kompetencyjne) Ale nie izolacja – bo art. 173 nie znosi wymogu równoważenia się z art. 10, w tym zasady współdziałania Ingerencja w ramach konstytucyjnych (prawo łaski, powoływanie sędziów, ustawowa regulacja ustroju sądów i postępowania sądowego)

Wg TK zasada podziały władzy nie ma znaczenia czysto organizacyjnego Wg TK zasada podziały władzy nie ma znaczenia czysto organizacyjnego. Jej celem jest m.in. ochrona praw człowieka przez uniemożliwianie nadużywania władzy przez którykolwiek ze sprawujących ją organów.

Aspekt funkcjonalny - modyfikacje klasycznego modelu podziału władzy Konstytucja przyznaje Sejmowi uprawnienia z zakresu władzy wykonawczej (np. art. 116), a prezydentowi i rządowi – prawodawcze (art. 92); problem funkcji rządzenia państwem (prowadzenia polityki państwa) – art. 146 ust. 1 to coś więcej niż tylko wykonywanie ustaw; TK ma funkcje zbliżone do organu władzy ustawodawczej (koncepcja „negatywnego” ustawodawcy)

Aspekt organizacyjny – modyfikacja klasycznego modelu problem organów z rozdziału IX Konstytucji – czy są to szczególne organy wykonujące ustawy (ale niezależne od rządu) czy też mamy czwartą władzę (władzę kontrolną); Problem „zazębiania się” zadań i kompetencji organów różnych władz - inicjatywa ustawodawcza RM, udział przedstawicieli RM w pracach legislacyjnych z prawem zgłaszania poprawek (art. 119 ust. 2) – rząd jako tzw. „promotor ustaw”; odpowiedzialność polityczna RM i jej członków przed Sejmem oraz uprawnienia kontrolne Sejmu

Aspekt personalny – modyfikacja klasycznego modelu dopuszczalność łączenia mandatu parlamentarnego z członkostwem w Radzie Ministrów

Skutki akcesji Przystąpienie do UE zmodyfikowało treść zasady trójpodziału władzy. Nastąpiło przesunięcie kompetencji, zmiana charakteru niektórych wykonywanych funkcji państwowych, zmiana sposobu ich wykonywania