WADY WYMOWY DZIECI W WIEKU PRZEDSZOLNYM Opracowała: Paulina Lech

WADA WYMOWY - DYSLALIA Wady wymowy w polskim piśmiennictwie przyporządkowane są do terminu dyslalia. Pod tym jednym pojęciem kryją się różnego rodzaju zaburzenia i wady artykulacyjne spowodowane różnorodnymi czynnikami. Jest to taki stan problemu artykulacyjnego, która ma charakter jednostronny (dziecko rozumie mowę, lecz nie jest sam zrozumiały w odbiorze mowy) Aby zacząć korektę wady wymowy dziecko musi mówić!

TYPY WADLIWEJ REALIZACJI GŁOSEK opuszczanie (elizja/magilalia) zastępowanie (substytucja/paralalia) zniekształcanie (deformacja)

Dodatkowo w każdej wadzie może pojawić się nosowanie (rynolalia) RODZAJE WAD WYMOWY SYGMATYZM (złe wymawianie głosek: s, z, c, dz, sz, ż, cz, dż, ś, ź, ć, dź) ROTACYZM (złe wymawianie głoski r) KAPPACYZM (złe wymawianie głoski k) GAMMACYZM (złe wymawianie głoski g) BETACYZM (złe wymawianie głoski p, b) MOWA BEZDŹWIĘCZNA Dodatkowo w każdej wadzie może pojawić się nosowanie (rynolalia)

SYGMATYZM (seplenienie) Do częstych przyczyn sygmatyzmu (seplenienia) należą: nieprawidłowa budowa narządów artykulacyjnych: języka (język jest zbyt duży, gruby, krótkie wędzidełko podjęzykowe), wady zgryzu, które powoduje brak dentalizacji (zgryz otwarty, protruzja - przodozgryz i retruzja - tyłozgryz) i inne anomalie zębowe, rozszczep podniebienia, który powoduje niedostateczne zamknięcie jamy nosowej przez podniebienie miękkie (seplenienie nosowe). niska sprawność narządów artykulacyjnych - mięśnie języka są zbyt słabo lub zbyt mocno napięte, upośledzenie słuchu w zakresie tonów wysokich, obniżenie słyszalności, przewlekłe, nawracające choroby górnych dróg oddechowych, naśladowanie nieprawidłowych wzorców otoczenia, zbyt długie karmienie dziecka smoczkiem.

REALIZACJA GŁOSEK - SYGMATYZM Elizje (mogisygmmatyzm) - opuszczanie dźwięku. Głoski dentalizowane mogą być opuszczane bądź w ogóle nie realizowane. Jest to zjawisko rozwojowe do pewnego momentu, gdy utrzymuje się dłużej, to należy je uznać za patologię rozwojową.

REALIZACJA GŁOSEK - SYGMATYZM Substytucje (parasygmatyzm) - zastępowanie jednych głosek dentalizowanych innymi, realizowanymi prawidłowo. Jest to zjawisko rozwojowe w okresie kształtowania i rozwoju mowy, jednakże gdy utrzymuje się dłużej, należy je uznać za patologię. Najczęściej: Spółgłoski: sz, ż, cz, dż (które najpóźniej pojawiają się w mowie dziecka) są zastępowane szeregiem łatwiejszym: s, z, c, dz; Oba szeregi: s, z, c, dz i sz, ż, cz, dż są zastępowane przez szereg: ś, ź, ć, dź; Zastępowane mogą też być spółgłoski dentalizowane szczelinowo: s, z, ś, ź, sz, ż przez zwarto - szczelinowe: c, dz, ć, dź, cz, dż; Spółgłoski dentalizowane dźwięczne mogą być zastępowane przez odpowiednie bezdźwięczne (np. koza- kosa; żyto - szyto itp.); Pewne głoski dentalizowane mogą być mylone z innymi, zazwyczaj z tymi, przez które były zastępowane we wcześniejszej fazie rozwoju mowy. Są to objawy sygmatyzmu fizjologicznego, rozwojowego.

REALIZACJA GŁOSEK - SYGMATYZM Deformacje (mówimy wtedy o sygmatyzmie właściwym), polegające na nieprawidłowej wymowie spółgłosek: zębowych (s, z, c, dz); dziąsłowych (sz, ż, cz, dż); palatalnych (ś, ź, ć, dź). Deformacje są wynikiem zmiany miejsca artykulacji głosek, co powoduje zniekształcenie ich brzmienia. W zależności od miejsca, w którym powstaje wadliwa artykulacja, można wyróżnić różne typy seplenienia, na przykład międzyzębowe, przyzębowe, boczne, wargowo - zębowe itd.

ROTACYZM (reranie) wada wymowy polegająca na nieprawidłowej realizacji głoski r. Jej przyczynami może być budowa anatomiczna języka (np. zbyt krótkie wędzidełko, zbyt duży lub krótki i gruby język, rozszczep podniebienia miękkiego, ogólna mniejsza ruchomość koniuszka języka), brak umiejętności słuchowej rozróżniania głosek,  nieprawidłowe wzorce wymowy z otoczenia.

REALIZACJA GŁOSKI - ROTACYZM mogirotacyzm, czyli opuszczanie (elizja) głoski r. Głoska r nie istnieje w systemie fonetycznym danej osoby: przykład: ryba – yba; pararotacyzm, polegający na zastępowaniu (substytucji) głoski r innymi głoskami wymawianymi prawidłowo np.: j, ł, d, w, np. rower – jowel rotacyzm właściwy, który polega na deformacji głoski r i tworzeniu dźwięku nie występującego w systemie fonetycznym naszego języka. W skutek zmiany miejsca artykulacji głoska r powstaje w innym miejscu, zaś jej brzmienie jest zdeformowane.

KAPPACYZM I GAMMACYZM Głoski te najczęściej albo w ogóle nie są realizowane, albo w miejscu zwartych, tylnojęzykowych, welarnych „k” i „g” występują zwarte przedniojęzykowo-zębowe „t” i „d” Wśród przyczyn zaburzeń realizacji głosek „k” i „g”, wymienia się niską sprawność ruchową języka, a w szczególności jego tylnej części. Może to wynikać z ograniczonych możliwości językowych. Zamiast wysklepienia się tylnej części języka i zwarcia z podniebieniem miękkim, szczególnie, gdy po „k”, „g” występuje któraś z samogłosek szeregu przedniego, np. „e”, „i”, miejsce zwarcia przesuwa się do przodu jamy ustnej.

REALIZACJA GŁOSEK – KAPPACYZM I GAMMACYZM Mogikappacyzm i mogigammacyzm  opuszczanie głosek tylnojęzykowych zwartych: k, ki, g, gi Głoski te nie występują w systemie fonetycznym dziecka Przykład: kura - „ura”, kino - „ino”, głowa - „łowa”, itp.). Parakappacyzm i paragammacyzm  zamiana zwartych tylnojęzykowych „k, ki”, „g, gi” na zwarte zębowe „t, ti”, „d, di” lub „h” zjawisko to występuje jako etap przejściowy w procesie kształtowania i rozwoju mowy dziecka, lecz w przypadku przedłużania się do 6 roku życia uznawane jest za wadę wymowy. Przykład: kura - „tura”, kino - „tino”) Kappacyzm właściwy i gammacyzm właściwy  deformacja tych głosek jest wynikiem zwarcia krtaniowego, w rezultacie którego powstają brzmienia zbliżone do k, g.

BETACYZM Betacyzm to wada wymowy polegająca na nieprawidłowej realizacji głosek: p i b. Przyczynami nieprawidłowej wymowy głosek „p”, „b” mogą być: słaba praca mięśni warg, blizny na wargach, wady zgryzu, trudności z domykaniem ust.

REALIZACJA GŁOSKI - BETACYZM mogibetacyzm - brak głoski b w systemie fonetycznym dziecka, np.: bałwan - „ałwan”) parabetacyzm - zamiana głoski b na inną głoskę wypowiadaną prawidłowo (np.: bałwan - „jałwan”, bałwan - „wałwan”) deformacje głoski - wszelkie deformacje głoski p, b.

MOWA BEZDŹWIĘCZNA Mowa bezdźwięczna to zaburzenia w realizacji dźwięczności, które polegają na nie wymawianiu głosek dźwięcznych (wyjątek stanowią samogłoski oraz spółgłoski sonorne: r, l, m, n, li, j, m, ń), a także na zastępowaniu ich odpowiednimi głoskami bezdźwięcznymi lub myleniu obu szeregów. Zaburzeniom dźwięczności (częściowym lub całkowitym) może ulegać 13 par opozycji fonologicznych: b - p, bi - pi, d - t, g - k, gi - ki, dz - c, dż - cz, dź - ć, w - f, wi - fi, z - s, ż - sz, ź - ś . Przykład: arbuz - arpus, bitwa - pitwa, daj - taj, granica - kranica, gimnastyka - kimnsastyka, dzbanek - cpanek, itd.

REALIZACJA GŁOSEK - MOWA BEZDŹWIĘCZNA mogilalia - opuszczanie odpowiednich głosek dźwięcznych, np.: bułka - „ułka”, woda - „oda”. paralalia - zamiast spółgłosek dźwięcznych wymieniane są odpowiednie bezdźwięczne, np.: bułka - „pułka”, woda - „fota”, góra - „kóra”, koza - „kosa”, żaba - „szaba”, dom - „tom”, itd. deformacje - spółgłoski dźwięczne realizowane są w postaci głosek półdźwięcznych z dźwięczną fazą początkową i bezdźwięczną końcową lub odwrotnie

OPÓŹNIONY ROZWÓJ MOWY Zespół opóźnienia rozwoju mowy czynnej jest dość często spotykany. Wśród dzieci przedszkolnych występuje w około 3%. Zespół opóźnienia rozwoju mowy czynnej dotyczy zwykle dzieci w wieku 3 lub 4 lat, najczęściej chłopców (proporcja 3-1). Dziecko takie mówi bardzo mało albo wcale. O opóźnieniu świadczy też mała liczba używanych słów (ubogi słownik), zdań (mało zdań złożonych), nieprawidłowa gramatyka, przedłużający się okres swoistej mowy dziecięcej. Słyszy natomiast dobrze i doskonale rozumie polecenia słowne. Potrafi wymawiać w izolacji niemal wszystkie głoski mowy, nawet czasem w postaci sylab, ale nie jest w stanie złożyć ich w słowa w należytym tempie. Poziom rozwoju umysłowego tych dzieci badany testami bezsłownymi (inne testy mogą dać nieprawidłowy, zaniżony wynik badania) najczęściej jest prawidłowy, zgodny z wiekiem.

Opóźnienia rozwoju mowy występują również bez jakichkolwiek wad wymowy Opóźnienia rozwoju mowy występują również bez jakichkolwiek wad wymowy. Można je zaobserwować u dziecka z dobrym rozwojem percepcji słuchowej i motoryki artykulacyjnej a wykazującym zahamowanie rozwoju mowy. Przyczyn takiego opóźnienia można doszukiwać się w niewłaściwych oddziaływaniach środowiskowych w postaci zaniedbań, stresów, złych wzorców, bądź negatywnych reakcji na pierwsze wypowiedzi dziecka. Wówczas dziecko zaczyna mówić późno, ale wszystkie dźwięki wymawia prawidłowo. Opóźnienia rozwoju mowy to zakłócenia w nabywaniu przez dziecko sprawności językowych. Pojawiają się one zazwyczaj już w pierwszych etapach rozwoju mowy.

Dzieci z opóźnionym rozwojem mowy najczęściej mają słabą pamięć słuchową, wykazują trudności w samodzielnym opowiadaniu uwzględniającym kolejność wydarzeń oraz identyfikowaniu związków przyczynowo - skutkowych. Przejawiają trudności z nauką wierszy. Przy powtarzaniu zdań i krótkich wierszy zaburzeniu ulega szyk wyrazów w zdaniu i ich formy gramatyczne. Występują również problemy z podziałem zdania na wyrazy oraz problemy z głoskowaniem. To właśnie kłopoty ze słuchowym rozróżnianiem szybko po sobie następujących dźwięków są przyczyną zaburzeń w czytaniu i pisaniu.

PRZYCZYNY ORM zmiany anatomiczne aparatu artykulacyjnego: nieprawidłowa budowa języka, podniebienia, zniekształcenie zgryzu itp.; nieprawidłowe funkcjonowanie narządów mowy: niska sprawność warg, brak pionizacji języka itp.; nieprawidłowa budowa i funkcjonowanie narządu słuchu; niesprzyjające warunki do uczenia się mowy związane z czynnikiem społecznym (uwarunkowania środowiskowe); uszkodzenia ośrodków i dróg nerwowych unerwiających narządy mowne; przyczyny psychiczne, np. brak zainteresowania mową innych lub własne wypowiedzi dziecka odbierane są przez nie jako trudne, męczące; opóźniony rozwój psychomotoryczny i emocjonalny dziecka.

Dziękuję za uwagę.